İdeal Bir Öğretmen Kılavuz Kitabının Özellikleri

İyi bir öğretmen kılavuz kitabı, öğretmenin işleyeceği konu üzerindeki ön bilgisini genişletecek nitelikte malzemeyi içerir ve bu malzemenin sunuluş metotlarını gösterir. Kılavuzun beraberce kullanılacağı kitap için, o yılın programı toplu bir şekilde açıklanır. Her bölümün öğretimiyle ilgili tavsiyelerde bulunulur. Her bölümde geliştirilmesi gerekli kavramlar ve önemli ilkeler belirtilir. Bir kavram, bir şehir öğretmeni ile bir köy öğretmeni tarafından değişik metotlarla öğretilebileceği ve örnekleri belirtilir. Ayrıca haritaların nasıl okunacağı ve resimlerin nasıl yorumlanacağı da açıklanır. Öğretmen ve öğrencilerin başvuracakları kaynaklar listesi de kılavuzun önemli ve değerli bir parçasıdır. Kılavuz kitap, ders ve çalışma kitabının kullanımını adım adım gösterir (MEB, 1962: 87).

Külahçı’ya (1989: 3) göre, eğitim ve öğretimde kullanılan teknolojiler ne kadar çağdaş olursa olsun, programa uygun hazırlanmış ders kitapları ve öğretmen kılavuzları önem kazanmaktadır. 7.10.1993 tarihli Türkiye Büyük Millet Meclisi Öğretmen Sorunları ile ilgili 10/1 Esas Numaralı Meclis Araştırma Komisyon Raporu’nda da; çağdaş anlayışa paralel olarak, ders kitabı ve öğretmen kılavuzunun bütünlük içerisinde ve takım halinde hazırlanması gerektiği ve bunun eğitimdeki başarıyı etkileyeceği belirtilmiştir.

Eğitim Araştırma Geliştirme Dairesinin hazırladığı bir raporda ise öğretmen kılavuzlarının tanımı ve işlevi şu şekilde belirtilmiştir:

“Öğretmen kılavuz kitapları, eğitimin amaçlarını gerçekleştirmek üzere öğretmenlerin öğrenme faaliyetlerini düzenlemelerine kaynaklık eden materyallerdir. Öğretmen kılavuz kitabı, öğretmenin ufkunu açan temel bir kaynaktır.” Bu kitapta genellikle her ünite;

1. Amaçlar,

2. Üniteye genel bakış,

4. Farklı düzeydeki öğrenciler için konuyu anlamlı hale getirecek faaliyetler, 5. Konunun anahtar noktaları, özellikle üzerinde durulması gereken bölümler, 6. Konunun diğer konularla ilişkisi,

7. Ünitenin belli yerlerinde öğrenmeyi kontrol etme soruları, 8. Ünite ile ilgili yararlanılabilecek kaynaklar,

9. Değişik etkinlikler,

10. Konuyla ilgili ilginç olgular, araştırma sonuçları, son teknolojik ve bilimsel gelişmelere ilişkin örnekler,

11. Konuyu öğrenci için anlamlı hale getirecek somut ve pratik bilgiler, 12. Demonstrasyon örnekleri,

13. Konuyu zenginleştirecek ve pekiştirecek değişik öğretim kaynakları, 14. Kritik ve yaratıcı düşünme alıştırmaları,

15. Varsa bilgisayar uygulamaları,

16. Sınıf dışı öğrenme faaliyetlerini içermelidir.

Eğitim Araştırma Geliştirme Dairesinin hazırladığı rapor incelendiğinde, bu boyutlarda hazırlanacak öğretmen kılavuzlarının; öğretmene büyük ölçüde yardımcı olacağı, öğretmenlerin ders öncesinde birçok açıdan daha donanımlı olmalarını sağlayacağı, öğretmenin yapılandırmacı davranışlarını kolaylaştıracağı söylenebilir (Gökçe, 2006: 25). Buna göre, programa uygun olarak hazırlanmış öğretmen kılavuzları, öğrenme-öğretme sürecini planlamada, uygulamada ve değerlendirmede öğretmenlerin ulaşabilecekleri en önemli kaynaktır. Çünkü kılavuz kitaplar, öğretmenin yapacağı etkinlikleri, bunların sırasını, nasıl yapılacağını göstererek daha kısa zamanda öğrenciye rehberlik edilmesini kolaylaştırır. Öğretmen kılavuz kitaplarının özellikle genel önerilere, yöntem önerilerine, uyarılara, problem çözümlerine, sınıf içi uygulamalara ve etkinliklere yer vermesi ve bu uygulamaların nasıl yapılacağına ilişkin yönlendirici olması gerekmektedir (Ceyhan ve Yiğit, 2003: 58).

Değişen çağın getirisi olan yapılandırmacı yaklaşımda öğretmenin en önemli görevi, öğrenme ortamını düzenlemek ve öğrencileri belirlenen çerçevede yönlendirmektir. Öğretmenin düzenlediği ve yönlendirdiği öğrenme sürecinin başarısı, büyük ölçüde, öğrenme ortamının nitelikli planlanmasına, planlanan öğrenme etkinliklerinin uygulanmasına ve değerlendirilmesine bağlıdır.

Öğretmenlere değişimin niteliğini ve çerçevesini anlatması noktasında öğretmen kılavuz kitabı kritik derecede önemlidir (Kabapınar, 2002: 38).

Öğretmen kılavuz kitabında;

1. Öğretimin temel felsefesini aldığı öğrenme anlayışına ilişkin açıklamalar 2. Derslerde kullanılan öğretim yöntem ve tekniklerine ilişkin bilgilendirmeler 3. Öğretmene kolaylık sağlaması noktasında ders kitabının ilgili sayfası ile öğrenci

çalışma kitabının ilgili sayfası

4. Kazanımlar, ara disiplinlerle ilişkilendirme, ders için ayrılan zaman gibi noktaları içeren bilgilendirme bölümü

5. Öğretmene dersin akışını nasıl yapılandırması gerektiğine ilişkin ipuçları veren öğretim sürecine ilişkin açıklamalar

6. Derslerde kullanılacak ölçme ve değerlendirme sürecine ilişkin açıklamalar bulunmalıdır.

Yukarıda ki maddelerden anlaşıldığı gibi Öğretmen kılavuz kitabı, kendi bileşenlerinden başka, öğrenci ders kitabını ve öğrenci çalışma kılavuzunu da içeren bütünsel bir eserdir. Bu anlamda hem öğretmenin dersini nasıl organize edeceğine ilişkin ipuçları verir, hem de öğretim sürecinde öğrencinin nasıl etkin kılınacağının yolunu da gösterir (Kabapınar, 2002: 39).

Kullanılan klavuz kitapları öğrenci ve öğretmen kitaplarını içermekte olup, kağıt masrafından ve günlük plan hazırlama sorumluluğundan öğretmenleri kurtarmıştır. Klavuz kitaplar şu anki uygulamaya bakıldığında önceden hazırlanan günlük ders planlarına göre daha fazla öğretime katkıda bulunmakta ve daha yararlı olmaktadır. Çünkü günlük planlarda öğretmenlerin çoğu kara düzen 1 sayfalık plan hazırlayıp bir derste yapacağı bütün çalışmaları bu plana sığdırmaktadır. Ve bunu da tam tamına uyguladığı söylenilemez. Ama klavuz kitaplar bir ders gerçekten dolu dolu işlenecek şekilde etkinlikler, uygulamalarla donatılmıştır.

Yine ideal bir öğretmen kılavuzunun nitelikleri Millî Eğitim Bakanlığı kriterlerine göre aşağıda belirtilmiştir (http://mevzuat.meb.gov.tr/html/27449_0.html).

a. Konuların işlenilişinde ulaşılmak istenen hedefler belirtilir.

b. Öğretim programlarında yer alan amaç ve açıklamalar doğrultusunda öğrencilere bilgi, beceri, anlayış ve tutumların kazandırılmasında öğetmene yardımcı olacak ve öğretmeyi kolaylaştıracak açıklayıcı bilgiler yer alır.

c. Öğretmeyi ve öğrenmeyi kolaylaştırmak amacıyla ilgi çekici değişik örnek ve uygulamalar yer alır.

d. Bilgi, beceri, tavır ve tutumlar ile değerlerin öğrencilere kazandırılabilmesi için kullanılabilecek araç-gereçle birlikte öğretim yöntem ve tekniklerine yer verilir.

Buna göre;

1. Konu ile ilgili zaman analizine ve konunun işleniş planına, 2. Öğretmenin konu ile ilgili yapacağı ön hazırlıklara,

3. Konuya girerken daha önce işlenen konularla ilişkisini sağlayacak ve öğrencinin ilgisini çekecek hatırlatmalara, sorulara ve benzeri unsurlara,

4. Ders kitabında yer alan ve aç›klama gerektiren şekil, şema, çizelge ve benzeri öğretime yardımcı unsurlara yer verilir.

e. Öğrencilerin gelişim farklılıkları dikkate alınarak seviye gruplarına göre hangi hususların vurgulanması gerektiği belirtilir.

f. Konular işlenirken yeri geldikçe; 1. Diğer derslerle bağlantı kurulur.

2. Konuların günlük hayatla ilgisini kurmak için örneklere yer verilir.

3. Dersin özelliğine göre konu işlendikten sonra bu konuda amaçlanan bilgi, beceri, tavır ve tutumlar ile değerlerin kazandırılıp kazandırılmadığını anlamak için bunları değerlendiren yeterli sayıda örnek soru yer alır. Öğrencilerin cevaplandıramadığı soruların özelliğine göre ne yapılacağı konusunda öğretmene yol gösteren alternatif değerlendirme çalışmalarına yer verilir.

h) Öğrencileri araştırmaya, bilgi ve teknoloji üretmeye yöneltecek ödev, proje ve benzeri çalışmalara yer verilir.

ı) Dersin özelliğine göre öğrencilerde, standartlara uygun, ucuz, kaliteli mal ve hizmet üretme, kullanma ve geliştirme bilinci ve alışkanlıkları kazandıracak çalışmalara yer verilir.

i) Konuların sonunda, verilen kavramlarla ilgili sözlük bulunur.

j) Öğretmene konu ile ilgili ayrıntılı bilgi elde edebileceği kaynaklara yer verilir. k) Dersin özelliğine göre inceleme, gezi, gözlem, deney ve uygulamalarla ilgili yapılacak ön hazırlıklara, alınacak sağlık ve güvenlik tedbirlerine, izlenecek iş ve işlem

basamaklarına, zaman ve malzeme tasarrufu bakımından uyarılara, her işlem basamağında öğrencilerle öğretmenin kuracağı iletişime, sonuca ulaşmak açısından önemli yönlendirici tedbirlere ve hangi unsurların özellikle irdeleneceğiyle ilgili bilgilere yer verilir.

l) Öğretmen kılavuz kitabının başında, sonunda veya ünite/ tema başlarında ait olduğu dersin ünitelendirilmiş yıllık plan taslağı bulunur.”

Bu açıklamalar gösteriyor ki kılavuz kitaplar derse hazırlıklı aşamasında, dersi planlamada, kullanacağı yöntem seçiminde, dersi işlemede, uygulamada, ölçme ve değerlendirmede öğretmenin temel başvuru kitabıdır.