İcra ve İflas Kanunu’na Göre İptal Davası

İcra ve İflas hukuku sistemimizde, borçlu kişinin mal varlığı üzerinde, haciz yoluyla takiplerde, borçlunun mal varlığına haciz konulmasından; iflas yoluyla takiplerde ise iflasın açılmasından önce, herhangi bir sınırlandırma söz konusu değildir. Bu nedenle, borçlu kişilerin mallarına haciz konulması veya borçlu hakkında iflas kararı verilmesi ihtimalinin bulunduğu durumlarda, borçlu kişiler, alacaklılardan mal kaçırmak için, mal varlıklarındaki bazı değerleri yakınlarına muvazaalı olarak satmak gibi şüpheli işlemlerde bulunabilmektedirler. Bu tasarruflar nedeniyle alacaklıların, alacaklarını borçlunun mal varlığından tahsil edememeleri halinde, kanunkoyucu alacaklılara, borçlunun yaptığı bazı tasarruflara karşı “iptal

davası” açma hakkı tanımıştır122.

İptal davası, İcra ve İflas Kanunu’nun onbirinci babında 277 vd. maddelerinde düzenlenmiştir. İptal davasından maksat 278, 279 ve 280. maddelerde yazılı tasarrufların butlanına hükmettirmektir (İİK. m. 277/I). İptal davası ile iptale konu mal veya hakkın tekrar borçlunun malvarlığına girmesi söz konusu olmaz; sadece, alacaklının o mal veya hak üzerinde cebri icra yoluyla alacağını alma hakkı doğar123. İptal davasını, elinde geçici yahut kesin aciz vesikası bulunan her alacaklı, iflas idaresi yahut 245. maddede ve 255. maddenin 3. fıkrasında yazılı hallerde alacaklıların kendileri açabilirler (İİK. m. 277/I, b.1-2).

Alacaklıları zarara uğratmak amacıyla yapılan işlemlerde alacaklıyı korumak amacıyla getirilmiş, İcra ve İflas Kanunu’na göre iptal davası ile muvazaa sebebiyle istihkak davasının farklı hukukî sonuçları bulunur. İstihkak davasında malın halen borçluya ait olduğu, zira borçlunun üçüncü kişi ile o malın devri amacıyla yaptıkları       

121 _{Oser/Schönenberger, Obligationenrecht, Art. 240, N. 6; Tandoğan, s. 354.}

122 _{Kuru/Arslan/Yılmaz, s. 613-614; Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 313;} Pekcanıtez/Atalay/Sungurtekin Özkan/Özekes, s. 701; Muşul, s. 1281.

125  sözleşmenin muvazaa ile geçersiz olduğu ileri sürülür. İptal davasında ise, borçlu ile üçüncü kişi arasındaki sözleşme geçerlidir, ancak o mal üzerindeki tasarrufun iptale tâbi olduğu bu nedenle alacaklının mal sanki borçlununmuş gibi cebri icra ile alacağını o maldan alma yetkisinin bulunduğu ileri sürülür124.

İcra ve İflas Kanunu’nun 278. maddesinin 1. fıkrasına göre, mutad hediyeler dışında, hacizden, mal bulunmaması sebebiyle aciz vesikası alınmasından veya iflastan geriye doğru iki yıl içinde yapılan bağışlamalar ve ivazsız tasarruflar iptale tâbi kılınmıştır. İptal davasının sonucunda bağışlamanın iptali kararı ile bağışlama sona erer. Toplumda hediye verilmesinin normal kabul edildiği evlenme, doğum günü, bayram, sünnet töreni gibi olaylar nedeniyle verilmiş olan mutad hediyeler iptal davasına konu olamaz125. Aynı şekilde, ahlâki bir borcun ifası amacıyla verilen hediyeler de iptal davasına konu olmaz126.

İcra ve İflas Kanunu’nun 278. maddesinin 3. fıkrasında, bazı işlemler bağışlama olarak kabul edilmiştir. Bu tasarrufların bağışlama sayılmaları konusunda, aksinin ispatı mümkün olmayan kesin bir karine söz konusudur127. Hükme göre; “Aşağıdaki tasarruflar bağışlama gibidir.

1. Karı ve koca ile usul ve füru, neseben veya sıhren üçüncü dereceye kadar (bu derece dahil) hısımlar, evlat edinenle evlatlık arasında yapılan ivazlı tasarruflar,

2. Akdin yapıldığı sırada, kendi verdiği şeyin değerine göre borçlunun ivaz olarak pek aşağı bir fiyat kabul ettiği akitler,

3. Borçlunun kendisine yahut üçüncü bir şahıs menfaatine kaydı hayat şartiyle irat ve intifa hakkı tesis ettiği akitler ve ölünceye kadar bakma akitleri.”

Kanunda iptal davasının konusunu oluşturan tasarruflar, borçlunun alacaklılardan mal kaçırmak amacıyla yaptığı tasarruflardır. Kanun bu tasarrufları       

124 _{Kuru/Arslan/Yılmaz, s. 617.}

125 _{Kuru/Arslan/Yılmaz, s. 618; Pekcanıtez/Atalay/Sungurtekin Özkan/Özekes, s. 703; Uyar, s.} 105.

126 _{Uyar, s. 105.} 127 _{Uyar, s. 98.}

126  bağışlama sayarak, iptal davasına tâbi kılmış, böylece borçlunun alacaklılardan kaçırdığı malların tekrar cebri icra alanına girmesini sağlayarak, alacaklıların borcun tahsilini sağlayabilmelerine imkân vermiştir128. Örneğin, A’nın malvarlığına haciz konulmasından sonra, komşusunun kızı B’ye şarta bağlı olarak cep telefonunu bağışlaması halinde, alacaklarını alamamış olanlar, yapılan bağışlamanın iptali davası açabilirler. İcra ve İflas Kanunu’nun 278. maddesinin 3. fıkrasında sayılan işlemler de, alacaklıdan mal kaçırmak amacı ile yapılma olasılığının yüksek olduğu işlemlerdir. Kanunkoyucu bu işlemlerin mal kaçırma amacı ile yapıldığı varsayımından hareketle iptale tâbi kılmıştır. Bu tür tasarrufların iptali için, borçlunun ivazsız tasarrufu yaptığı sırada, aciz halinde bulunup bulunmaması, borçluda alacaklarına zarar verme veya bunlardan bir kaçını kayırma kastının bulunup bulunmaması veya ivazsız tasarruftan yararlananların iyiniyetli olup olmaması önemli değildir129.

İptale tâbi olan tasarruflar elden yapılmış şartlı bağışlamalardır. Bağışlama taahhüdünün iptali için dava açılması gerekmez. Zira, bağışlama taahhüdü, bağışlayanın aczi veya iflası ile kendiliğinden son bulur (BK. m. 245/II).

İcra ve İflas Kanunu’nun 280. maddesinin 1. fıkrasına göre de, malvarlığı borçlarını karşılamayan borçlunun, alacaklılara zarar verme amacıyla yapmış olduğu tüm tasarruflar, borçlunun içinde bulunduğu malî durumun ve zarar verme kastının, işlemin diğer tarafınca bilindiği veya bilinmesinin gerektiği konusunda açık emarelerin bulunduğu hâllerde iptal edilebilir. Bunun için, işlemin gerçekleştiği tarihten itibaren beş yıl içinde borçlu aleyhine haciz veya iflâs yoluyla takipte bulunulmuş olmalıdır. Böylece, alacaklının borçlu olan bağışlayandan alacağını almasını önleme kasdıyla yapılan şartlı bağışlamalar da, bu maddeye göre iptal davasına konu olabilir.

Kanun 280. madde hükmüne göre iptal davası açılabilmesi için, borçlunun zarar verme kasdının bulunması ve üçüncü kişinin bunu bilmesi veya bilmesinin gerekmesi konusuda açık emareler olmasını aramaktadır. Somut olaylarda bu       

128 _{Feyzioğlu, Özel, s. 385-386.} 129 _{Uyar, s. 93-94; Muşul, s. 1315.}

127  emarelerin ispatı her zaman kolay değildir. Bunu göz önünde bulunduran kanunkoyucu iki durumda zarar verme kasdının bulunduğu ve bunun malı alan üçüncü kişilerce bilindiği konusunda karine getirmiştir. Borçlu ile işlem yapan üçüncü kişiler, borçlunun karı veya kocası, usul veya füru ile üçüncü derece dâhil kan veya sıhrî hısmı, evlat edinen veya evlatlığı ise, borçlunun alacaklıya zarar verme kasdının bulunduğu kabul edilir (İİK. m. 280/III). Kanun bu durumlarda borçlunun alacaklılara zarar verme kasdı bulunduğu konusunda aksi ispat edilebilen karine koymuştur. Bu kişilerin dışında da, borçluya ait bir ticari işletmenin veya işyerindeki ticari malların tamamını veya önemli bir kısmını devir veya satın alan yahut bir kısmını iktisapla birlikte işyerini sonradan işgal eden kişilerin de borçlunun alacaklıya zarar verme kasdını bildiği, borçlunun da alacaklıya zarar verme amacıyla hareket ettiği kabul edilir. Bu karine, üçüncü kişinin, iptal davasını açan alacaklıya, devir, satış veya terk tarihinden itibaren en az üç ay önce durumu yazılı olarak bildirdiğini veya ticari işletmenin bulunduğu yerde görülebilir levhalar astığı ve Ticaret Sicili Gazetesinde bu mümkün değilse bütün alacaklıların bilgilendirilmesini sağlayacak uygun araçlarla ilan olduğunu ispat etmesiyle çürütülebilir (İİK. m. 280/IV)130.

İcra ve İflas Kanunu, tasarrufların iptali için geriye gidilecek süre bakımından sınır öngörmekle birlikte, ileriye yönelik bir süre belirlememiştir. Bu nedenle, borçlu hakkında aciz vesikası alındıktan sonraki tasarruflar da iptal