Genel Olarak

Bozulması (infisahı), gelecekte gerçekleşmesi kesin olmayan bir olayın gerçekleşmesine bağlanan sözleşme, şartın gerçekleşme anından itibaren hüküm ifade etmez (BK. m. 152/I).

Bozucu şarta bağlı bağışlama, yapıldığı an hüküm ve sonuç doğuran bağışlama sözleşmesinin, şart olarak kararlaştırılan olayın gerçekleşmesi halinde sona erdiği ve eski hukukî durumun tekrar ortaya çıktığı bir sözleşmedir306. Şartın gerçekleşmesi halinde tarafların herhangi bir irade beyanında bulunmasına gerek olmaksızın kendiliğinden, bağışlama konusu bağışlayana geri döner307. Sözleşme yapıldığı anda hüküm ve sonuçlarını doğurmaya başlayacağı için, bağışlanan alacak hakkını kazanır, bağışlayan ifa ile yükümlülük altına girer, zamanaşımı süresi işlemeye başlar308.

Bozucu şarta bağlı bağışlama sözleşmesinde de, şartın henüz gerçekleşmediği aşamada askı durumu bulunur309. Zira şartın gerçekleşmesi ve bağışlama konusunun tekrar bağışlayana dönmesi mümkündür.

Kural olarak, şartın gerçekleşmesi geriye etkili sonuç doğurmaz (BK. m. 152/II). Bozucu şart, hukuksal işlemin yapıldığı tarihe etkili olarak geriye yönelik değil, şartın gerçekleştiği tarihten itibaren ileriye etkili sonuç doğuracaktır. Ancak       

306 _{Oser-Schönenberger, Borçlar, s. 926, N. 12; Schwarz, s. 410; Arsebük, Borçlar, s. 956;} Velidedeoğlu/Kaynar, s. 150, 153; Saymen/Elbir, s. 807; Göktürk, Şart, s. 76; Tunçomağ, Cilt II, s. 997, 1013; Dalamanlı, Borçlar Hukuku, s. 238; Gürsoy, Kısım II, s. 376, 410-411; Eren, s. 1124, 1129; Berki, Umumi Hükümler, s. 327; Feyzioğlu, Genel, s. 349; İnan, s. 426; Ataay, s. 148; Tekil, s. 232; İmre/Erman, s. 128; Pulaşlı, Şart, s. 63, 179; Pulaşlı, Şarta Bağlı Hukuki İşlemler, s. 10; Sirmen, Şart, s. 54; Reisoğlu, Safa, s. 433,437; Kılıçoğlu, s. 577, 581-582, 584; Oğuzman/Barlas, s. 197; Baştuğ, s. 226-227; Edgü, s. 119; Dural/Öz, s. 151; Tekinay/Akman/Burcuoğlu/Altop, Borçlar, s. 330; Dalamanlı, Cilt I, s. 962; Dalamanlı, Cilt 2, s. 238; Aral, s. 197; Olgaç, Türk Borçlar Kanunu, s. 1174-1180; Olgaç, Şart, s. 795, 808; Serozan, Dönme, s. 206; Önen, s. 115-116; Kaynar, s. 132; Bozer, s. 272, 276; Schwenzer, s. 65, 67; Akıntürk, Borçlar, s. 142; Oğuzman/Öz, s. 875, 881; Nerad, s. 54; Yıldırım, s. 18; Belen, s. 77; Nomer, Borçlar, s. 258; Remzi/Aydın, Genel, s. 461; Uygur, Cilt IV, s. 4336; Uygur, Cilt V, s. 5724; Ayan, s. 105; Gülerci/Kılınç, s. 198.

307 _{Pulaşlı, Şart, s. 189; Sirmen, Şart, s. 54; Gülerci/Kılınç, s. 199.}

308 _{von Tuhr, Borçlar, s. 762; Eren, s. 1129; Sirmen, Şart, s. 157, 179; Oğuzman/Öz, s. 893-894.} 309 _{Schwenzer, s. 67; Pulaşlı, Şart, s. 179; Pulaşlı, Şarta Bağlı Hukuki İşlemler, s. 10.}

66  taraflar aksini kararlaştırabilir. Bozucu şartın gerçekleşmesi halinde, şartın gerçekleştiği tarihe kadar meydana gelen hak ve borçlar geçerliliğini sürdürür310. Örneğin, bağışlayanın sigara içmesi bozucu şartına bağlı olarak, bağışlanana bir apartman dairesi bağışlanması içeren bir sözleşmede, bağışlananın sigara içmesiyle sözleşme hükümsüz hale gelir. Ancak şartın gerçekleşmesine kadar olan dönemde, sözleşmeden doğan alacaklar geçerliliğini koruyacağından, bağışlanan bu dönemde evi kiraya vermiş ve kira geliri elde etmiş ise, bağışlayan kira bedellerinin kendisine verilmesini isteyemez.

Bozucu şartın gerçekleşmesiyle, hukukî işlem kendiliğinden ileriye yönelik geçersiz olur ve sebepsiz zenginleşme kurallarına göre iade borcu doğar311. Borçlar Kanunu’nun 152. maddesinin 2. fıkra hükmü, bozucu şartın gerçekleşmesinin geriye etkili sonuç doğurmaması kuralını, “kaideten” belirleyerek, emredici olarak düzenlememiştir312. Bu nedenle tarafların, bozucu şartın gerçekleşmesi halinde, bağışlamanın sözleşmenin yapıldığı andan itibaren geçersiz hale geleceğini kararlaştırmaları mümkündür. Örneğin, bağışlananın üniversiteyi 1 sene içinde kazanmaması halinde sona erecek olan bisiklet bağışı sözleşmesinde, taraflar şartın gerçekleşmesi halinde sözleşmenin baştan itibaren geçersiz hale geleceği ve aynı model kullanılmamış yeni bir bisikletin iadesini kararlaştırabilirler.

Bağışlayanın hayatta olduğu dönemde, bağışlanan kişinin, bağışlanan şey üzerinde tasarrufta bulunması halinde sona erecek bir bağışlama sözleşmesi, Medenî Kanun’un 23. maddesinin 1. fıkra hükmüne aykırı olmayıp geçerlidir. Zira hükümdeki yasak, kişinin hak ve fiil ehliyetinden vazgeçmesine ilişkin olup, örnekteki şart, bağışlananın, bağışlanan şey üzerinde, bağışlayanın hayatta olduğu sürece tasarruf etmemesini gerektirdiğinden geçerlidir. Bu şartın tapu siciline şerh verilerek üçüncü kişilere karşı da ileri sürülebilmesi sağlanabilir313.

310 _{Eren, s. 1131; Pulaşlı, Şart, s. 220-221; Reisoğlu, Safa, s. 437; Kılıçoğlu, s. 585.}

311 _{Velidedeoğlu/Kaynar, s. 154; Tunçomağ, Cilt I, s. 1022; Pulaşlı, Şart, s. 65, 221. Doktrinde bir} görüşe göre, iade yükümlülüğü, sona eren sözleşme ilişkisinden doğar. Bu nedenle, on yıllık zamanaşımı süresi uygulanır (Eren, s. 1132).

312 _{6098 Sayılı Borçlar Kanunu’nun 173. maddesinin 3. fıkrasında, mevcut kanundaki “kaideten”} kelimesi “aksi kararlaştırılmadıkça veya işin niteliğinden anlaşılmadıkça” ifadesine dönüştürülmüştür.

67  Bozucu şartın, sözleşmede yalnızca taraflardan birinin yararına kararlaştırılması halinde, bu kişi tek taraflı olarak şarttan feragat edebilir. Örneğin, bağışlananın karnesinde zayıf not olması bozucu şartına bağlı yapılan bağışlama sözleşmesinde, bağışlayan tek taraflı olarak bu şarttan feragat edebilir. Böylece, bağışlananın karnesinde zayıf not olsa dahi, şarttan feragat edildiğinden bağışlamanın hüküm ve sonuçları sona ermez. Şarttan feragata ilişkin, erteleyici şarta bağlı bağışlamada yapılan açıklamalar, bozucu şarttan feragatte de geçerlidir.

Borçlar Kanunu'nun 150. maddesinin 3. fıkrası hükmü, bozucu şarta bağlı tasarruf işlemlerinde de kıyasen uygulanmalıdır314. Örneğin, A’nın 6 ay içinde ehliyet alamaması bozucu şartına bağlı olarak, A’ya cep telefonu bağışlanmasında, A’nın şartın gerçekleşmesinden önce telefonunu başkasına temlik etmesi halinde, şartın gerçekleşmesi ile temlik geçersiz hale gelmelidir. Ancak, telefonu alan kişinin iyiniyeti korunur.

Bağışlama sözleşmesinin bozucu şarta bağlı olduğunu ispat yükü, Medenî Kanun’un 6. madde hükmüne göre, sözleşmenin şarta bağlı olduğunu iddia eden tarafa düşer315. Şartın gerçekleştiğinin ispatını da, şartın gerçekleşiğini iddia eden taraf yapmalıdır316.