BAĞIŞLANANIN HAKLAR

Şartlı bağışlama sözleşmesinde alacaklı konumundaki taraf, bağışlanan kişidir. Ancak bağışlananın bu hakkını kullanabilmesi, şartın niteliğine göre farklılık gösterir. Erteleyici şarta bağlı bağışlama sözleşmesinin hükümleri şart gerçekleşinceye kadar askıda olduğundan bu aşamada, tıpkı bozucu şarta bağlı bağışlamalarda bağışlayanın olduğu gibi, bağışlananın da “beklenen hakkı” bulunmaktadır53_{. Bağışlananın beklenen hakkı, erteleyici şartın gerçekleşmesi veya} gerçekleşmeyeceğinin anlaşılması üzerine sona erer.

Erteleyici şartın gerçekleşmesinden önceki aşamada, bağışlananın beklenen hakkı bulunmakla birlikte, sözleşmenin hükümleri askıda olduğundan, bağışlanan, şart gerçekleşinceye kadar bağışlayandan ifayı talep edemez54; alacak hakkı için mahkemede dava veya mahkeme dışı ihtar takas vb. yollarla veya icra yoluyla talepte bulunamaz55. Ancak bağışlananın beklenen hakkı bulunduğundan, bağışlanan, şartlı bağışlanan alacağı temlik edebilir, rehnedebilir, bu alacak haczolunabilir ve kural olarak56 bağışlanan şey mirasçılara geçebilir57. Bağışlananın askı döneminde bağışlayanın borcunu ibra etmesi de mümkündür58.

53 _{Saymen/Elbir, s. 811; Tunçomağ, Cilt I, s. 1010; Oğuzman/Barlas, s. 131-132; Oğuzman/Öz,} s. 887; Sirmen, Şart, s. 131; Nomer, Beklenen Haklar, s. 185; Hatemi/Gökyayla, s. 349; Schwenzer, s. 67.

54 _{von Tuhr, Borçlar, s. 747; Arsebük, Borçlar, s. 966; Saymen/Elbir, s. 815; Tunçomağ, Cilt I, s.} 1007; Edgü, s. 122; Feyzioğlu, Genel, s. 357; Tekil, s. 232; İnan, s. 430; Pulaşlı, Şart, s. 146; Sirmen, Şart, s. 132; Reisoğlu, Safa, s. 434; Hatemi/Gökyayla, s. 348; Baştuğ, s. 227; Kayar, s. 159; Nomer, Borçlar, s. 257; Önen, s. 114; Bozer, s. 274; Uygur, Cilt IV, s. 4334; Kayıhan, s. 249.

55 _{von Tuhr, Borçlar, s. 747; Arsebük, Borçlar, s. 966; Velidedeoğlu/Kaynar, s. 152; Tunçomağ,} Cilt I, s. 1010; İnan, s. 430; Becker, Fasikül V, s. 193; Pulaşlı, Şart, s. 146; Sirmen, Şart, s. 133. 56 _{Şart, taraflardan birinin bizzat yapması gerekmeyen bir şeyin icrası ise, o tarafın vefatı halinde}

mirasçılar onun yerine geçebilir (BK. m. 153).

57 _{Oser-Schönenberger, Borçlar, s. 934, N. 2, b; Schwarz, s. 412; Saymen/Elbir, s. 810;} Tunçomağ, Cilt I, s. 1008; Oğuzman/Öz, s. 888; Eren, s. 1126 Olgaç, Türk Borçlar Kanunu, s. 1174; Olgaç, Şart, s. 795; Edgü, s. 122; Feyzioğlu, Genel, s. 357; İnan, s. 430; Pulaşlı, Şart, s. 148; Sirmen, Şart, s. 133; Nomer, Beklenen Haklar, s. 119; Belen, s. 76; Schwenzer, s. 67-68; Akıntürk, Borçlar, s. 145; Uygur, Cilt IV, s. 4334.

93  Nomer'e göre59, şartın askıda olduğu dönemde, beklenen hakkın dışında şarta bağlı hak olarak bağımsız bir malvarlığı değeri yoktur. Şarta bağlı hak mevcut bir hak olmayıp, şarta bağlı hak sahibi ancak, şartın gerçekleşmesiyle sahip olacağı haklar üzerinde önceden tasarrufta bulunabilir. Bu nedenle şarta bağlı haklar üzerindeki tasarruflar, öne alınmış tasarruf işlemidir. Şartın gerçekleşmesiyle, tasarrufta bulunan hak sahibi olur ve yaptığı tasarruf geçerli hale gelir.

Erteleyici şartın gerçekleşmesinden önceki aşamada her ne kadar sözleşme hüküm ve sonuç doğurmasa da, taraflar sözleşmeyle bağlıdır; bu nedenle, taraflar, şartın gerçekleşmesinden önce tek taraflı iradeleri ile sözleşmeden vazgeçemez60.

Şartlı bağışlama sözleşmesi tam iki tarafa borç yükleyen bir sözleşme olmadığından, bağışlanan aynen ifadan vazgeçerek müsbet zararın tazminini isteyemez veya sözleşmeden dönüp menfi zararını talep edemez61.

Borçlar Kanunu’nun 150. maddesinin 2. fıkrasına göre, şarta bağlı hakkı tehlikeye düşen alacaklı, alacağı kesin olan alacaklıların haklarını korumak için yetkili oldukları önlemleri alabilir. Burada Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’nun62 104. vd. maddelerinde düzenlenen ihtiyati tedbirin özel bir uygulaması bulunmaktadır63. Buna göre, bağışlanan alacaklı, mahkemeden, bağışlayanın elinde bulunan fakat niteliği gereği gerekli koruma önlemleri alınmamış malın, güvenli bir kişiye emanet olarak teslimini64, müdahalenin menini65, taşınmazın tapu kaydına devir yasağına ilişkin şerh verilmesini66 veya sözleşme

       59 _{Nomer, Beklenen Haklar, s. 119-120.}

60 _{von Tuhr, Borçlar, s. 747; Arsebük, Borçlar, s. 963; Eren, s. 1126; Saymen/Elbir, s. 812;} Tunçomağ, Cilt I, s. 1006; Tekinay/Akman/Burcuoğlu/Altop, Borçlar, s. 333; Oğuzman/Öz, s. 886; Eren, s. 1126; Olgaç, Türk Borçlar Kanunu, s. 1175; Feyzioğlu, Genel, s. 356; Pulaşlı, Şart, s. 144; Sirmen, Şart, s. 130; Reisoğlu, Safa, s. 434; Kılıçoğlu, s. 580; Bozer, s. 274; Belen, s. 76; Uygur, Cilt IV, s. 4334; Ayan, s. 106.

61 _{Aral, s. 202.}

62 _{RG., 02,03,04.07.1927, S.622, 623, 624.} 63 _{Sirmen, Şart, s. 139; Kılıçoğlu, s. 580.}

64 _{Saymen/Elbir, s. 814; Feyzioğlu, Genel, s. 357; Pulaşlı, Şart, s. 148; Reisoğlu, Safa, s. 435;} Remzi/Aydın, Genel, s. 461.

65 _{Pulaşlı, Şart, s. 153.}

66 _{von Tuhr, Borçlar, s. 748; Saymen/Elbir, s. 814; Tunçomağ, Cilt I, s. 1007; Oğuzman/Öz, s.} 888; Kılıçoğlu, s.580.

94  konusu alacağın şartın gerçekleşmesinden önce kefalet, taşınır veya taşınmaz rehinleri ile garanti altına alınmasını67 talep edebilir.

Şartın gerçekleşmediği ve sözleşmenin askıda bulunduğu dönemde, şarta bağlı olarak borçlanılan şey bağışlanana teslim edilmişse, şartın gerçekleşmesiyle, bağışlanan aradaki zamanda o şeyden elde ettiği yararların maliki olur (BK. m. 151/I). Böylece şartın etkileri geçmişe yönelik sonuç doğurur68. Bağışlanan şey bağışlanana şart gerçekleşmeden verilmiş ve şart gerçekleşmemişse, bağışlanan, bağışlama konusunu ve elde ettiği yararları geri vermekle yükümlüdür (BK. m. 151/II). Borçlar Kanunu’nun 151. maddesinin 1. fıkra hükmü şartın gerçekleşmesinden önce bağışlama konusunun teslimi halinde, bağışlanan şeydeki yarara kimin sahip olacağını düzenlenmekle birlikte, bağışlama konusundaki hasara kimin katlanması gerektiği düzenlenmemiştir. Kanaatimizce, şartın gerçekleşmesinden önce bağışlama konusunun teslimiyle maldaki yarardan faydalanan bağışlananın, hasara da katlanması gerekir. Fakat bu durumda şartın gerçekleşmemesi halinde bağışlananın tazminat ödemesi gerekeceğinden, sınırlı ehliyetsizler bakımından böyle bir sözleşmeye yasal temsilcinin de katılması gerekmektedir.

Bağışlanan, şart gerçekleşmeden önce bağışlayanın iflası halinde, alacağını iflas masasına kaydettirebilir (İİK. m. 197/I). Şart gerçekleşene kadar iflas masasından alacaklıya düşen pay bankaya tevdi edilir; erteleyici şartın gerçekleşmesiyle tevdi edilen şey bağışlanana verilir. Şartın gerçekleşmemesi halinde alacaklılar arasında yeni bir paylaşıma gidilmesi için, şey iflas masasına geri verilir69.

Kılıçoğlu’na göre, erteleyici şarta bağlı işlemlerde, şartın gerçekleşmesinden önceki aşamada, bağışlayanın, sözleşmenin hüküm ve sonuç doğmasını engelleyici davranışlarda bulunması halinde bağışlananın Borçlar Kanunu’nun 150. maddesinin       

67 _{Oser-Schönenberger, Borçlar, s. 934, N. 2; Arsebük, Borçlar, s. 964; Göktürk, Şart, s. 78;} Tunçomağ, Cilt I, s. 1007; Saymen/Elbir, s. 812; Eren, s. 1126; Pulaşlı, Şart, s. 148; Olgaç, Şart, s. 800; Reisoğlu, Safa, s. 434.

68 _{Oser-Schönenberger, Borçlar, s. 937, N. 1; Pulaşlı, Şart, s. 220; Kılıçoğlu, s. 581; Schwenzer, s.} 70.

69 _{von Tuhr, Borçlar, s. 747; Tunçomağ, Cilt I, s. 1007; Oğuzman/Öz, s. 894-895; Pulaşlı, Şart, s.} 147, 152-153; Sirmen, Şart, s. 134; Nomer, Beklenen Haklar, s. 88-89.

95  2. fıkrasına göre yargıya başvurarak tedbir talep etmesi mümkün iken, bozucu şarta bağlı işlemlerde bağışlayanın borcun hüküm ve sonuç doğurmasını engelleyici davranışlarda bulunması pek mümkün olmayacağından, bağışlananın tedbir talep edilebilmesi olanağı yoktur70. Ancak kanaatimizce, bozucu şartta bağlı bağışlamalarda bağışlayanın da beklenen hakkı bulunduğundan, bağışlananın şarta bağlı alacağı tehlikeye düşerse Borçlar Kanunu’nun 150. maddesinin 2. fıkra hükmü kıyasen uygulanarak, tedbir talep edebilmesi mümkün olmalıdır.

Erteleyici şarta bağlı bağışlama sözleşmesinde, şartın askıda olduğu dönemde bağışlanan şeyin maliki bağışlayandır. Bu nedenle, bu dönemde bağışlama konusunun zarara uğraması halinde tazminat talep etme hakkı bağışlayandadır. Ancak bağışlanan şey, şart gerçekleşmeden bağışlanana verilmiş ise, bağışlanan şeyin zilyedi bağışlanan olduğundan, şeyin zarar uğraması halinde Medenî Kanun’un zilyetliğin korunması hükümlerinden yararlanabilir71.

Bozucu şarta bağlı bağışlamalarda, sözleşme yapıldığı anda hüküm ve sonuçlarını doğurmaya başlayacağı için, bağışlanan, sözleşmenin kurulmasıyla alacak hakkını kazanır, bağışlayan ifa ile yükümlülük altına girer, zamanaşımı süresi işlemeye başlar72. Bozucu şarta bağlı bağışlama sözleşmesi tasarrufi bir işlem ise, alacak ve mülkiyet hakkı bağışlanana geçer73. Bağışlananın alacak hakkı, şartın gerçekleşmesiyle sona erer. Örneğin, bağışlayanın çocuk sahibi olması bozucu şartına bağlı bir bağışlama sözleşmesi, bağışlayanın çocuk sahibi olmasıyla kendiliğinden hükümsüz olur.

Borçlar Kanunu’nun 153. maddesi bozucu şarta bağlı bağışlamalarda da uygulanacaktır. Böylece şartın iki taraftan birinin bizzat yapması gerekmeyen bir eylem olması halinde, o tarafın ölümü halinde mirasçıları ölenin yerine geçebilir.

       70 _{Kılıçoğlu, s. 582.}

71 _{Sirmen, Şart, s. 155.} 72 _{Eren, s. 1129.}

96  II. BAĞIŞLANANIN BORÇLARI

Esasen, bağışlama sözleşmesi tek tarafa borç yükleyen bir sözleşme olduğundan bağışlanan kişinin, bağışlayana karşı borçları bulunmaz. Ancak bağışlanan kişinin, Borçlar Kanunu’nun 244 ve 245. maddelerinde belirtilen bazı davranışlarda bulunması veya bulunmaması halinde, bağışlayanın bağışlamadan dönmesi mümkün olabilir. Ayrıca, şarta bağlı bağışlamalarda, bağışlanan kişinin şartın gerçekleşmesini sağlama mükellefiyeti bulunmamasına rağmen, bazı davranışlardan kaçınma yükümlülükleri bulunmaktadır.

Bozucu şarta bağlı bağışlamada, bağışlanan, sözleşmenin kurulmasıyla sözleşme konusuyla ilgili işlem ve tasarruflarda bulunabilir74. Ancak bağışlananın yaptığı işlemler de Borçlar Kanunu’nun 150. maddesindeki sınırlamalara tâbidir. Her ne kadar hükmün sistematiği sadece erteleyici şarta bağlı hukukî işlemlerde uygulanabilecek nitelikte gibi gözükmekteyse de, Borçlar Kanunu’nun 150. madde hükümleri uygun düştüğü ölçüde bozucu şarta bağlı bağışlamalarda da uygulanmalıdır75. Borçlar Kanunu’nun 150. maddesinin 3. fıkrası hükmüne göre, şartın doğumundan önce yapılan tasarruf işlemleri, şart ile ilgili hükümleri ihlâl ettiği oranda hükümsüz olur. Bu tür bir tasarruf işlemi nedeniyle iyiniyetli üçüncü kişiler aynî bir hak kazanır ise, şartın gerçekleşmesi halinde bağışlanan sözleşmeye aykırılıktan sorumlu olur76.

       74 _{Pulaşlı, Şart, s. 183; Kılıçoğlu, s. 584.} 75 _{Tunçomağ, Cilt I, s. 1015; Schwenzer, s. 69.} 76 _{Kılıçoğlu, s. 584.}

97  ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

SÖZLEŞMENİN SONA ERMESİ