İşyeri Hekimlerinin Ücretinin Belirlenmesine İlişkin Tartışmalar

İşyeri hekiminin ücretinin belirlenmesine ilişkin olarak 4857 sayılı Kanunda hüküm bulunmamaktaydı. Yürürlükten kaldırılan 81. maddenin gerekçesinde “İşyeri hekimlerinin ücret ve diğer çalışma şartları kanunların emredici hükümleri çerçevesinde akit serbestisine uygun olarak işveren ve işyeri hekimi tarafından belirlenecektir” ifadesine yer verilmişti. Benzer şekilde 6331 sayılı Kanunda da işyeri hekiminin ücretinin belirlenmesine ilişkin düzenleme bulunmamaktadır. Hem 4857 sayılı Kanun döneminde yürürlükte bulunan ilgili yönetmeliklerde hem de 6331 sayılı Kanun döneminde yürürlüğe giren yönetmeliklerde işyeri hekiminin ücretinin nasıl belirleneceğine ilişkin hüküm bulunmamaktadır134_.

Kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşu olan Türk Tabipleri Birliğinin işyeri hekimlerinin ücretinin belirlenmesinde yetkisinin bulunup bulunmadığı konusu uzun süre tartışılmıştır. TTB’nin işyeri hekimlerinin asgari ücretini belirleme yetkisi olduğunu savunan yazarlar, işyeri hekiminin yaptığı işin hekimlik olması ve hekimler için özel kanun niteliğinde olan Türk Tabipleri Birliği Kanunu çerçevesinde işyeri hekimlerinin de TTB’nin belirlediği asgari ücrete tabi olduğunu belirtmekteydiler. Bu görüşe göre iş sağlığı da, en az muayenehanede çalışan hekimin hastasına uygulayacağı sağlık hizmeti kadar önemlidir. Bu sebeple, çalıştırılması devlet müdahalesiyle zorunlu kılınan işyeri hekimlerinin ücretinin asgari sınırının, yine bir kamu kuruluşu olan meslek odası tarafından belirlenmesi gerekir. İşyeri hekimi asgari ücretinin TTB tarafından belirlenmesi ile hekimler arasındaki haksız rekabet de önlenebilir. Aksi halde işyeri hekimi çalıştırmaya ilişkin zorunluluk şekli olarak yerine getirilmeye çalışılır ve işyeri hekiminin

132 _{Sümer, İş Sağlığı ve Güvenliği, 147.} 133 _{Sümer, İş Sağlığı ve Güvenliği, 148.} 134 _{Yamakoğlu, 132.}

görevinin gereklerini yerine getirmemesi sonucu ortaya çıkabilir135_{. Bununla birlikte baskın}

görüş işyeri hekiminin ücretinin belirlenmesine ilişkin TTB’nin yetkisinin bulunmadığı yönündedir136_.

Konu ile ilgili karşılaştırmalı hukuk sistemi incelendiğinde Fransa’da kural işyeri hekimlerinin ücretinin taraflarca serbestçe belirlenmesidir. Bununla birlikte, işyeri hekiminin bağımsızlığını kısıtlayacak ücret sınırlamaları kabul edilmemektedir. Bu çerçevede hiçbir işyeri hekimi verimlilik veya benzer surette bağımsızlığını kısıtlayacak ücret sistemini kabul edemez. Tabip odaları da uygulamada ilgili kurallara uygun hareket edilip edilmediğini denetlemektedir.

Yargıtaya göre de TTB’nin işyeri hekimlerine yönelik asgari ücret belirleme yetkisi bulunmamaktadır. Bununla birlikte iş sözleşmesinin tarafları sözleşmede TBB’nin periyodik olarak açıkladığı ücretlerin ödeneceğini kararlaştırmışlarsa ilgili düzenleme sözleşmenin tarafları için bağlayıcıdır137_.

Kanaatimizce de işyeri hekimin ücreti işveren ile işyeri hekimi tarafından sözleşme serbestisine ilişkin hükümler çerçevesinde belirlenmelidir.

135 _{Güzel, İşyeri Hekimliği, 57 vd.; Şişli, 150.}

136 _{Uşan, Ücret Belirleme, 62 vd.; Tuncay, Uluslararası Uygulamalar, 88; Ekmekçi, İşyeri Örgütlenmesi, 96 vd.;} Akın, Örgütlenme, 25.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

İŞYERİ HEKİMLERİNİN MESLEKİ BAĞIMSIZLIĞI ve İŞ GÜVENCESİ İLE İŞYERİ HEKİMLERİNİN SORUMLULUĞU

I. İŞYERİ HEKİMLERİNİN MESLEKİ BAĞIMSIZLIĞI ve İŞ GÜVENCESİ 1) İşyeri Hekimlerinin Mesleki Bağımsızlığı

a) İş Sözleşmesindeki Bağımlılık Unsurunun İşyeri Hekiminin Mesleki Bağımsızlığına Etkisi

İş ilişkisindeki bağımlılık unsuru, işçinin işin yapılması sırasında işverenin talimatına bağlı olması, onun denetim ve gözetimi altında iş görmesini ifade eder138_{. İş görme borcu altında}

bulunan tarafın niteliği, mesleki bilgisi ve işin niteliği bağımlılık unsurunu etkilemektedir. Bununla birlikte yapılan işin niteliği ve koşulları hukuki bağımlılığı ortadan kaldırmamaktadır. Çalışanın işverene ait iş organizasyonu içerisinde onun yararına iş görmesi, bağımlılık ilişkisinin varlığı için yeterlidir139_.

İşyeri hekimliği mesleğinin niteliği dikkate alındığında işyeri hekiminin iş görme borcunun konusunu insan sağlığı ve güvenliği oluşturduğundan ve bu mesleklerin özelliklerinden dolayı işverenin yönetim hakkını kullanmasına ilişkin olarak emir ve talimat verme yetkisi mesleğin yerine getirilmesine ilişkin olmaktan ziyade yönetime ilişkindir. İş sağlığı ve güvenliğinin sağlanmasında temel aktör işveren olduğu için işyeri hekiminin görevlerini mevzuata uygun yerine getirip getirmediğinin denetlenmesi görevi işverene aittir140_.

İşverenin doğrudan işyeri hekiminin yapmış olduğu mesleğe ilişkin emir ve talimat vermesi düşünülemez. Bu çerçevede, işçilerin sağlığını ve güvenliğini ilgilendiren konularda işyeri hekimleri işveren dahil hiç kimseden emir ve talimat almaksızın mesleki açıdan özgür bir biçimde hareket ederler. İşyeri hekimi ile işveren arasındaki bağımlılık ilişkisi sadece idari bir nitelik taşımakta olup işyeri hekimleri mesleki açıdan bağımsızdırlar141_.

İşyeri hekimlerinin mesleğini icra ederken bağımsız hareket etmeleri temel kural olmakla birlikte işyerinde yaşanan olumsuzlukların giderimi noktasında bu kişilerin işverene karşı etkinliği tartışmalıdır. İş sağlığı ve güvenliği mevzuatı dikkate alındığında işyeri hekimlerinin görevini bağımsızlık içinde yürüteceği sonucu çıkarılsa da, bu kişilerin işverene karşı

138 _{Güzel, Ali, Fabrikadan İnternet’e İşçi Kavramı ve Özellikle Hizmet Sözleşmesinin Bağımlılık Unsuru Üzerine}

Bir Deneme, Prof. Dr. Kemal Oğuzman’a Armağan, İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Türk Milli Komitesi, Ankara 1997, 106; Sümer, Haluk Hadi, İş Sözleşmesinin Bağımlılık Unsuru, Sicil İş Hukuku Dergisi, S.19, Eylül 2010, 68; Yamakoğlu, 228.

139 _{Sümer, Bağımlılık Unsuru, 70.}

140 _{Kabakçı, Temel Yükümlülükler, 298 vs.}

141 _{Pulat, Pelin, İşyeri Hekiminin Hukuki Statüsü, Prof. Dr. Sarper Süzek’e Armağan, C.II, İstanbul 2011, 2066}

bağımsızlığını güvenceye alan feshe karşı etkin koruma tedbirlerinin mevzuat içerisinde yer aldığını söylemek zordur142_.

b) İşyeri Hekimlerinin Görevlerini Yerine Getirirken Esas Alması Gereken Etik Değerler

İşyeri hekimlerin mesleki bağımsızlığı açısından hekimler için geçerli olan temel etik değerlerin dikkate alınması önemlidir. İşyeri hekimleri her şeyden önce hekim olup kökü çok eskilere dayanan bir mesleğin etik değerlerine sahiptirler. İlk hekimlik uygulamalarından günümüze kadar meslek içi ve dışı birçok etkenden etkilenerek yeni biçimler alan hekimlik mesleğinin etik değerlerine hekimlik yeminlerinde143 _{de büyük ölçüde yer verildiği}

görülmektedir144_.

Dünya Sağlık Örgütü’nün İş Sağlığı Uluslararası Komisyonu Genel Sekreterliği tarafından son sürümü 2002 yılında yayınlanan rehberde mesleki bağımsızlığın önemi vurgulanmaktadır. Buna göre, iş sağlığı profesyonelleri, işlevlerini yürütmede tam bir profesyonel bağımsızlık aramalı, bunu sürdürmeli ve gizlilik kurallarına dikkat etmelidirler. İş sağlığı profesyonelleri, özellikle sağlığa ve güvenliğe karşı tehlike oluşturan mesleki riskler konusunda, işveren ve işçi ve temsilcilerine önerilerde bulunurken, hiçbir koşul altında yargılarının ve beyanlarının bir çıkar çatışmasından etkilenmesine izin vermemelidirler145_.

Uluslararası Çalışma Örgütü’nün 112 sayılı tavsiye kararında, “iş sağlığı örgütü hekimleri hem işverenden hem işçiden mesleki ve moral açıdan tam bağımsız olmalıdır. Bu bağımsızlığı sağlamak için ulusal yasa ve yönetmelikler ya da taraflarla ilgili örgütlerin anlaşmaları sanayii hekiminin başta atama ve işten ayrılma koşulları olmak üzere iş tanımı ve çalışma koşullarını belirlemelidir” (m.15) ifadelerine yer verilmiştir.

161 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerine İlişkin Sözleşme’nin 10. maddesine göre, iş sağlığı hizmetlerini sunan personel 5 inci maddede sıralanan görevlere ilişkin olarak, işveren,

142 _{Yamakoğlu, 229.}

143 _{Bilinen en eski hekimlik yemini Hipokrat yeminidir. Bu yeminin, antik çağda yaşamış ve Batı tıbbının}

kurucusu olduğu kabul edilen Hipokrat (Hippokrates) ya da onun öğrencilerinden birisi tarafından yazıldığı kabul edilir. Zaman içinde defalarca değişikliğe uğramış olan özgün metnin Türkiye’deki tıp fakültelerinin mezuniyet törenlerinde kullanılan en yaygın şekli aşağıdaki gibidir: “Tıp fakültesinden aldığım bu diplomanın bana kazandırdığı hak ve yetkileri kötüye kullanmayacağıma, hayatımı insanlık hizmetlerine adayacağıma, insan hayatına mutlak surette saygı göstereceğime ve bilgilerimi insanlık aleyhinde kullanmayacağıma, mesleğim dolayısıyla öğrendiğim sırları saklayacağıma, hocalarıma ve meslektaşlarıma saygı göstereceğime din, milliyet, cinsiyet, ırk ve parti farklarının görevimle vicdanım arasına girmesine izin vermeyeceğime, mesleğimi dürüstlük ve onurla yapacağıma, namusum ve şerefim üzerine yemin ederim”, Yamakoğlu, 230.

144 _{Başçıl, Mesleki Bağımsızlık, 105.Yamakoğlu, 230.} 145 _{Yamakoğlu, 231.}

işçi ve bulunmaları durumunda bunların temsilcilerinden mesleki anlamda tam bir bağımsızlığa sahip olarak çalışacaklardır146_.

İşyeri hekimliği mesleğinin temelinde yatan etik değerlerin benimsenmesi için görevlerini layıkıyla yapabilecekleri bir ortam ve erdemlerini koruyabilecekleri koşullar sağlanmalıdır. Sorunun sadece görev ve ahlak düzeyinde ele alınmaması, hekimlik mesleğinin temel değerlerinin hukuk sistemi içinde korunması şarttır147_.

2) İşyeri Hekimlerinin İş Güvencesi