İşyeri Devrinin Cezai Şarta Etkisi

İşyeri devri ile iş sözleşmesinin işveren tarafı değiştiği için işyeri devri iş ilişkisini çeşitli yönleri ile etkiler. Çalışmamız yönünden, işyeri devri ile işverenin değişmesinin iş sözleşmesindeki cezai şarta etkisini ele alacağız.

İşyeri devri, İş Kanunu’nun 6. maddesinde düzenlenmiştir. İş Kanunu’nun 6. maddesine göre; “İşyeri veya işyerinin bir bölümü hukuki bir işleme dayalı olarak başka birine devredildiğinde, devir tarihinde işyerinde veya bir bölümünde mevcut olan iş sözleşmeleri bir bütün olarak devralana geçer”. İşyeri devri ile iş sözleşmesinin yeni işverene geçeceği kanunen düzenlenmiş olduğu için tarafların ayrıca karar almalarına gerek yoktur367. Devreden işveren ile devralan işveren arasında İş Kanunu’nun 6. maddesine aykırı yönde anlaşma yapmaları da kanun hükmü karşısında geçersiz olacaktır. Örneğin; devralan işverenin işçilik alacaklarından sorumlu olmayacağı yahut iş ilişkisinin yeni işveren ile devam etmeyeceği yönündeki taraflar arasındaki anlaşmalar geçersiz olacaktır. Devralan işveren iş sözleşmesinden haberdar olmadığından söz ederek önceki sözleşmeden doğan yükümlülüklerden kurtulamaz. Ancak devralan yeni işveren işçiler ile yeni bir iş sözleşmesi yaparsa bu durumda yeni iş sözleşmesi uygulanır368.

İşyeri devri ile iş sözleşmesinden kaynaklanan her türlü yükümlülükler devralan işverene geçer. İşveren devir ile birlikte sadece iş sözleşmesine taraf hale gelmeyecek ayrıca iş ilişkisindeki tüm hak ve borçları, çalışma koşullarını

367 _{ÖZKARACA, s.142; YENİSEY Kübra Doğan, İş Hukukunda İşyeri ve İşletme, İstanbul 2007,}

s.208.

368 _{ÇANKAYA Osman Güven/ ÇİL Şahin, İş Hukukunda Üçlü İlişkiler, Ankara 2006, s. 188;}

“Devreden işveren bankanın personel yönetmeliğinde kıdem ödülü olmasına rağmen, devralan bankanın personel yönetmeliğinde bu ödemeye yer verilmemesi ve devralan banka ile işçi arasında yapılan iş sözleşmesinde de kıdem ödemesinin yer almaması nedeni ile kıdem ödülünün ödenmesi gerekmemektedir”. Y.9.HD, T. 28.11.2005, E.2005/34314, K.2005/37363, ÇANKAYA/ÇİL, s.190.

üstlenecektir369. İş sözleşmesindeki cezai şart hükmü de ikramiye, ücret artışı yapma gibi yükümlülükler ile birlikte işyeri devrinden sonra iş ilişkisinin yeni taraflarını bağlamaya devam edecektir370.

Örneğin; tarafların doğmuş bulunan haklı fesih nedenleri işyeri devri ile değerini yitirmez ve fesih hakkı devralan işveren tarafından işçiye karşı veya işçi tarafından devralan işverene karşı kullanılabilir. İşyeri devri, İş Kanunu’nun 26. maddesinde belirlenen fesih hak düşürücü sürelerini de etkilemez. Süreler devir ile birlikte işlemeye devam edecektir, kesilmeyecektir. İşveren için haklı fesih hakkı yönünden devir ile birlikte yeni bir hak düşürücü süre işlemeye başlamayacaktır, iş ilişkisi aynen devam edecektir.

Taraflar arasında belirli süreli iş sözleşmesi varsa işyerinin devri ile birlikte devralan işverenin sözleşmenin bakiye süresi kadar işçiyi çalıştırma yükümlülüğü vardır. Eğer devralan işveren bakiye süreden önce sözleşmeyi feshederse işçiye bakiye ücretini ödemekle yükümlü olacaktır371. Belirli süreli iş sözleşmesinin süresinden önce feshi halinde cezai şart ödeneceği kararlaştırılmış ise ve kararlaştırılan cezai şart tek taraflı değil ise sonuç doğurur372.

İş sözleşmesinde işyerini devreden işverenin işçiye verilen eğitim karşılığında belli bir süre çalışma şartı öngörmüşse ve işçi eğitime tabi tutulduktan sonra işyeri devredilmişse, işçinin taahhüt ettiği süre boyunca çalışma yükümlülüğü devralan işverene karşı devam edecektir. İşçi, bağlanma süresinden önce sözleşmeyi feshederse devralan işveren eğitim giderlerini ödemekle yükümlü olacaktır. İşyeri devri ile birlikte devralan işveren devreden işverenin hak ve yükümlülüklerini iktisap eder. İş ilişkisi yönünden devralan işveren, devreden işverenin halefi konumunda olduğu için, eğitimin devreden işveren tarafından sağlanmış olması, cezai şart alacağının devralan işveren adına doğmasını engellemez373.

İşçinin bağlanma süresini tamamlayıp tamamlamadığı tespit edilirken işçinin mecburi hizmet kapsamında olmak üzere işyerini devreden işveren yanında

369 _{EKONOMİ Münir, İşyerinin Bir Bölümünün Devri ve İş İlişkisine Etkisi, Turhan ESENER ’e}

Armağan, Ankara 2000, s.331; YENİSEY Kübra Doğan, İş Hukukunda İşyeri ve İşletme, İstanbul 2007, s.201.

370 _{ÇANKAYA/ÇİL, s. 189.} 371 _{ÖZKARACA, s.155.} 372 _{ÇANKAYA/ÇİL, s. 189.}

373_{ÖZKARACA Ercüment, İşyeri Devrinin İş Sözleşmesine Etkisi ve İşverenlerin Hukuki}

geçen çalışma süreleri de dikkate alınacaktır. Örneğin; devreden işveren işçiye yurt dışında eğitim vermiş ve bunun karşılığında iki yıllık mecburi çalışma süresi getirmiş olabilir. İşçi, bu sürenin bir yılını devreden işveren yanında tamamladıktan sonra kalan bir yılı da devralan işveren yanında tamamlarsa iki yıllık mecburi hizmet süresini gereği gibi yerine getirmiş olur ve iki yıldan sonra iş sözleşmesini feshederse işçiden cezai şart talep edilemez. İşyerinin devri halinde işçinin bağlanma süresini tamamlayıp tamamlamadığı devreden ve devralan işveren yanında geçen mecburi çalışma süresinin sözleşmede belirlenen toplam mecburi çalışma süresinden çıkarılması sonucunda tespit edilecektir374_.

Bu kural eğitim gideri karşılığı cezai şart miktarının belirlenmesinde de esas olacaktır. Yukarıda anlatıldığı üzere işçinin sorumlu olduğu miktar belirlenirken işçinin bağlanma süresi içerisinde çalıştığı ve çalışması gereken süre oranlanarak eğitim giderine hükmedilir. Bağlanma süresinin ne kadarının tamamlandığı tespit edilirken devreden işveren yanında çalışılan süre dikkate alınacaktır375.

Sorumluluğun başlangıcının belirlenmesi yönünden İş Kanunu’nun 6. maddesinde açık bir hüküm getirilmiştir. İş Kanunu’nun 6/2 maddesine göre; “Devralan işveren, işçinin hizmet süresinin esas alındığı haklarda, işçinin devreden işveren yanında işe başladığı tarihe göre işlem yapmakla yükümlüdür. Yukarıdaki hükümlere göre devir halinde, devirden önce doğmuş olan ve devir tarihinde ödenmesi gereken borçlardan devreden ve devralan işveren birlikte sorumludurlar. Ancak bu yükümlülüklerden devreden işverenin sorumluluğu devir tarihinden itibaren iki yıl ile sınırlıdır”. Kanunun bu hükmünde iş sözleşmesinin devir tarihi itibarı ile devralan işverene geçtiği düzenlenmiştir. Taraflar devir tarihini devir sözleşmesi ile kararlaştırmışlarsa sözleşmedeki tarih, devir tarihi belirlenmemişse fiili olarak devrin yapıldığı tarih, bu tarih de tespit edilemiyorsa devir hukuki işleminin yapıldığı tarih esas alınmalıdır 376.

İşçi, işyerinin devir tarihinde eğitim giderleri dışındaki bir cezai şart alacağına hak kazanmış ise, devir anında mevcut borçların da devralan işverene geçeceği kanuna bağlanmış olduğu için işçi cezai şart alacağını devralan işverenden de talep edebilir. Devreden ve devralan işverenlerin sorumluluğu devirden itibaren 2

374 _{ÖZKARACA, s.236.} 375 _{ÖZKARACA, s.236.}

yıl süre ile birlikte sorumluluk şeklindedir. Kanun koyucu işyeri devri nedeni ile işçinin ekonomik açıdan mağdur olması ihtimaline karşı işçiyi korumuş ve devirden önce doğmuş olan işçi alacaklarının her iki işverenden talep edilebileceğini ve işverenlerin devirden itibaren iki yıl süre ile birlikte sorumlu olduklarını düzenlemiştir. Devralanın buradaki sorumluluğu ikincil nitelikte bir sorumluluk değildir. Devreden işverene başvurulmadan yeni işverene başvurmak mümkündür. Bu durumda yeni işveren, önce devreden işverene başvurulması gerektiği yönünde bir savunmada bulunamaz377.

4. Eğitimin Tamamlanmaması veya Eğitimin Başarısızlık ile Sonuçlanması