İşverenin fesih hakkı, iş güvencesi kapsamında olan veya olmayan işçiler yönünden toplu iş sözleşmesinde öngörülen ve tarafların temsilcilerinden oluşan bir disiplin kurulu kararına da bağlanabilir. Böylelikle işverenin derhal fesih hakkı sınırlandırılmış olur234. Ancak, işverenin fesih hakkını doğrudan ortadan kaldıran veya dolaylı şekilde sınırlandırılarak kullanılmasını olanaksız hale getiren toplu iş sözleşmesi hükümleri işvereni bağlamaz. Örneğin; toplu iş sözleşmesi ile fesih
232 SÜZEK, İş Hukuku, s.542; SÜZEK, Değerlendirme Semineri 1998, s.94-95; EKONOMİ Münir,
İş Hukuku, s.224-226.
233 SÜZEK, İş Hukuku, s.542.
234 “Toplu iş sözleşmesinde, işverenin iş akdini bildirimsiz fesih hakkının, iş güvencesinin sağlanması
ve işçiyi koruma amacına yönelik olarak, belirli bir arıtımdan geçirilmek suretiyle sınırlandırılması mümkündür.”. Y.9.HD, T. 01.06.1994, E.1994/9-71, K.1994/381, Kazancı Mevzuat Ve İçtihat Bilgi Bankası(www.kazanci.com.tr) Erişim Tarihi.07.08.2008.
hakkının disiplin kurulu kararına bağlanması halinde disiplin kurulunun oybirliği ile karar alması şart kılınmış ise işverenin fesih hakkı olanaksız hale getirilmiş olur ve bu şekildeki toplu iş sözleşmesi hükmü geçerli kabul edilmeyecektir235.
Toplu iş sözleşmesi ile sözleşmenin feshi için disiplin kurulu kararı alınması kararlaştırılmış ise işveren haklı sebep ile iş sözleşmesini feshetse dahi iş sözleşmesi toplu iş sözleşmesine aykırı olarak feshedildiği için fesih haksız fesih sayılır236.
Uygulamada, toplu iş sözleşmesi ile iş sözleşmesinin feshi için disiplin kurulu kararı alınmaması halinde işverenin cezai şart ödemekle yükümlü olacağı da kararlaştırılmaktadır237.
İş Kanunu’nun 25. maddesinde yer alan işverenin iş sözleşmesinin haklı nedenle fesih halleri nispi emredici nitelikte olmasa dahi maddedeki fesih nedenlerinin aksine hükümler toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmesi ile işçi lehine dahi olsa kararlaştırılamaz. Yasa ile işverene derhal fesih hakkı tanınmış olmasına
235 SÜZEK, İş Hukuku, s. 541; “İş akdinin feshedilebilmesi için disiplin kurulunun oybirliği ile karar
alması veya disiplin kurulunun çok kısa bir süre içerisinde karara vermesinin zorunlu tutulması nedeni ile toplu iş sözleşmesinin bu hükümleri geçersizdir”. Y. 9HD, T.04.11.1990, E.1990/13721, K.1990/16726, İşveren Dergisi, Kasım 1999, s.17-18.
236 “Davacı Teksif sendikası üyesi olup işyerinde davacının üyesi bulunduğu sendika ile işveren
arasında 1.11.1996-31.10.1998 süreli Toplu İş Sözleşmesi yürürlükteyken hizmet akdi feshedilmiştir. Bu Toplu iş sözleşmesinin 57. maddesine göre işten çıkarma işleminin disiplin kurulu kararı ile yapılacağı öngörülmüştür. Oysa davacının hizmet akdi disiplin kurulu kararı olmaksızın feshedilmiştir. Bu durumda hizmet akdinin feshi haksız fesih haline gelmiş bulunmaktadır. Böyle olunca davacı ihbar ve kıdem tazminatına hak kazanmış bulunmaktadır”. Y. 9.HD, T. 22.05.200, E.2000/3958, K.2000/7162, Kazancı Mevzuat Ve İçtihat Bilgi Bankası; Aynı yönde; Y. 9.HD, T.05.03.1996, E.1996/35962, K.1996/3819(www.kazanci.com.tr) Erişim Tarihi. 04.01.2009, Çimento İşveren Mayıs 1996, s.30-31(www.kazanci.com.tr) Erişim Tarihi. 04.01.2009; Y. 9.HD, T.31.05.1999, E.1999/7665, K.1999/9472, Kazancı Mevzuat ve İçtihat Bilgi Bankası, (www.kazanci.com.tr) Erişim Tarihi. 04.01.2009; Y. 9.HD, T.11.05.1998, E.1998/6405, K.1998/8616, Kazancı Mevzuat ve İçtihat Bilgi Bankası(www.kazanci.com.tr) Erişim Tarihi. 04.12.2008; YHGK, T. 08.10.1997, E.1997/9-45, K.1997/772, Kazancı Mevzuat ve İçtihat Bilgi Bankası(www.kazanci.com.tr) Erişim Tarihi. 04.01.2009; Aksi yönde Y. 9.HD, T.04.07.2001, E.2001/9089, K.2001/12012, Tekstil İşveren Dergisi, Şubat 2002, s.34-35.
237“Hizmet akdinin feshedildiği tarihte işyerinde yürürlükte bulunan, 01.03.1999-29.02.2001 yürürlük
süreli Toplu İş Sözleşmesinin 31. maddesinin ikinci fıkrasında "Toplu İş Sözleşmesinin kapsamı, içindeki işyerlerinde çalışan üyelerimiz haksız nedenlerle bireysel yada toplu şekilde işten çıkarılamazlar. 1475 sayılı İş Kanunu’nun 17/2. maddesine istinaden işten çıkarılmalarda “Disiplin Kurulu kararı alınması zorunludur" kuralına yer verildikten sonra üçüncü fıkrada "ancak disiplin kurulu kararı alınmaksızın haksız nedenlerle işten çıkarılan her işçiye işveren toplu sözleşme ve yasalardan kaynaklanan haklardan başka ve ayrıca ( 12 ) aylık maaş tutarında iş güvencesi ödeneği ödemeyi kabul eder. Bu ödeneğin hesabında, işçinin 1 aylık giydirilmiş maaşı esas alınacaktır." şeklindeki hükmü gereği işçinin cezai şart alacağının kabulü gerekir. Y.9.HD, T. 16.04.1997, E.1997/1721, K.1997/7546, Kazancı Mevzuat Ve İçtihat Bilgi; Aynı yönde; “Davalı işverenin TİS 23. maddesinde düzenlenen işyeri değişikliğinde, kurala aykırı davrandığı, cezai şart niteliğindeki tazminatın ödemesi gerektiği” Y.9.HD, T.19.09.2005, E.2005/27701,K.2005/30370, Kazancı Mevzuat Ve İçtihat Bilgi Bankası (www.kazanci.com.tr), (06.01.2009)
rağmen 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev Ve Lokavt Kanunu’nun 5. maddesine aykırı olarak işverenin derhal fesih hakkını toplu iş sözleşmesi ile engellenmesi isabetli değildir238. Yargıtay ise konuya ilişkin kararlarında benzer yöndeki toplu iş sözleşmesi hükümleri ile işverenin derhal fesih hakkının kullanılmasını sınırlanmasını geçerli kabul etmektedir. Örneğin somut bir uyuşmazlıkta; davacı işçinin başka bir işçiye hakaret, amirlerine küfür ve hakaret eylemleri nedeniyle disiplin kurulu kararı ile iş sözleşmesi feshedilmiştir. Taraflar arasındaki toplu iş sözleşmesinin disiplin ceza cetvelinde ise işçinin eylemlerinin yaptırımları gösterilmiş olup, ilk eylemde ihtar cezası verilmesi, tekrarında yevmiye kesim cezalarının uygulanması ve dördüncü kez işlenmesinde işten çıkarma cezası öngörülmüştür. Yüksek mahkeme toplu iş sözleşmesinde disipline ilişkin konularda toplu iş sözleşmesinin ceza cetveline uygun olarak cezai karar verilmesi gerektiği için feshi haksız kabul etmiş ve disiplin cezası verilmesi gerektiğini kararlaştırmıştır239.
İş sözleşmesi mahiyeti itibarı ile bir özel hukuk sözleşmesi olup sözleşme özgürlüğü prensibi çerçevesinde işçi veya işveren tarafından tek taraflı irade beyanı ile sona erdirilebilir. İş hukukunda iş sözleşmesini fesih hakkı genel itibarı ile haklı fesih ve geçerli fesih kavramı olarak iki ayrı fesih türünü kapsar. İş sözleşmesinin sona ermesi haklı fesih ve geçerli fesih sebepleri ile sınırlı olmayıp işçinin ölümü (Borçlar Kanunu madde 347/1), belirli süreli iş sözleşmesinde sürenin dolması (Borçlar Kanunu madde 347/2) gibi hallerde de iş sözleşmesi sona erer. Ancak bu gibi hallerde taraflardan birinin ortaya koyduğu bir fesih iradesinden söz edilemez240.
VI. İŞ SÖZLEŞMESİNDE TEK TARAFLI İŞÇİ ALEYHİNE CEZAİ ŞART KARARLAŞTIRILMASI