İşsizlik Sigortasından Yararlanma Koşulları

2.5.3.1 Sigortalı İşsiz Olmak

4447 sayılı Kanunun 47’nci maddesinin d bendi sigortalıyı “Bu Kanun

kapsamına giren bir işyerinde bir hizmet akdine dayalı olarak çalışan ve çalıştığı süre içerisinde işsizlik sigortası primi ödeyen kimse”, c bendinde de sigortalı işsizi “Bu Kanun kapsamına giren bir işyerinde bir hizmet akdine dayalı ve sigortalı olarak çalışırken bu Kanunun ilgili maddelerinde belirtilen nedenlerle işini kaybeden ve Kuruma başvurarak çalışmaya hazır olduğunu bildiren kimse” olarak tanımlamıştır. Bu

hükümlere göre işsizlik sigortasından yararlanabilmek için 4447 sayılı Kanunun 46’ncı maddesinin ikinci fıkrası kapsamında sigortalı olmak gerekmektedir.

2.5.3.2 Hizmet Akdinin Sona Erme Sebebi

İşsizlik sigortası kapsamındaki sigortalının işsizlik ödeneğinden yararlanabilmesi için işsiz kalma sebebinin kendi istek ve kusuru dışında gerçekleşmesi gerekmektedir. Bu sebepler 4447 sayılı Kanunun 51’inci maddesinin a, b, c, d, e, f ve g bentlerinde sayılmıştır. İlgili madde hükümlerine göre;

• İş Kanunlarındaki ihbar önellerine uygun olarak hizmet akdinin işveren tarafından sona erdirilmesi,8

• Sağlık sebepleri; işverenin/işveren vekilinin ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan davranışları; işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler; ücretin gereğince ödenmemesi; işveren/işveren vekilince kanuna, hizmet akitlerine veya diğer kural ve iş şartlarına, aykırı hareket edilmesi gibi nedenlerle hizmet akdinin sigortalı tarafından sona erdirilmesi;9

• İşçiye ait sağlık sebepleri; işyerinde işçiyi bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan bir zorlayıcı sebebin ortaya çıkması; geminin herhangi bir sebeple 30 günden fazla bir süre seferden kaldırılması gibi nedenlerle hizmet akdinin işveren tarafından sona erdirilmesi;10

• Belirli süreli iş sözleşmesinin sona ermesi,11

• İşyerinin el değiştirmesi veya başkasına geçmesi, kapanması veya kapatılması, işin veya işyerinin niteliğinin değişmesi ve geminin kayba uğraması, terk edilmesi veya harp ganimeti ilan edilmesi veyahut Türk Bayrağından ayrılması gibi nedenlerle işsiz kalınması,

• Özelleştirme nedeniyle işsiz kalınması,12

• 854,4857 ve 5953 sayılı Kanunlar kapsamında olmayan sigortalıların hizmet akitlerinin 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu kapsamında yapılmış olan toplu iş sözleşmeleri veya toplu iş sözleşmesi bulunmayan hallerde Borçlar Kanunu hükümleri doğrultusunda 4447 sayılı Kanunun 51’inci maddesinin a, b, c, d, e ve f bentlerindeki hükümlere paralel olarak sona ermesi sebepleri işsizlik ödeneğinin hak edilmesi için gereken koşullardır.

8 _{4857 sayılı İş Kanunu Md. 17, 854 sayılı Deniz İş Kanunu Md. 16, 5953 sayılı Basın Mesleğinde}

Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanunu Md. 6.

9 _{4857 sayılı İş Kanunu Md. 24/I, II ve III, 854 sayılı Deniz İş Kanunu Md. 14/II ve III, 5953 sayılı Basın}

Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanunu Md. 7 ve 11/I.

10 _{4857 sayılı İş Kanunu Md. 24/I, III ve IV, 854 sayılı Deniz İş Kanunu Md. 14/III, 5953 sayılı Basın}

Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanunu Md. 12/I.

11 _{4447 sayılı sayılı Kanunun md. 51/d’ye göre herhangi bir iş kanununa atıfta bulunulmayıp belirli süreli}

hizmet akdinin süresinin sona ermesi şeklinde düzenleme yapılmıştır. İlgili bentte sadece 854 sayılı Deniz İş Kanunu md. 14/IV’de yer alan “Belirli sefer için yapılmış hizmet akti, akitte yazılı seferin sonunda geminin vardığı limanda yükünü boşaltmasıyla sona erer” hükme atıfta bulunulmuştur.

12_{4046 sayılı Özelleştirme Uygulamalarının Düzenlenmesine ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde}

Ancak, hizmet akdinin grev, lokavt veya kanundan doğan ödevler nedeniyle askıya alınmış olması hali, hizmet akdinin sona ermesi olarak değerlendirilmemektedir. Bu yüzden hizmet akdi askıya alınan sigortalı, 4447 sayılı Kanunun 51’inci maddesinin son fıkrası gereği işsizlik ödeneğinden yararlanamamaktadır.

2.5.3.3 Çalışma ve Prim Ödeme Yükümlülüğü

Hizmet akdinin sona ermesi gerekçesi dışında bir başka koşulda sigortalının belli bir süre çalışarak işsizlik sigortası primi yatırmış olması gerektiğidir.4447 sayılı Kanunun 50’nci maddesinin ikinci fıkrasına göre sigortalının işsizlik ödeneğinden yararlanabilmesi için hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 3 yıl içinde en az 600 gün sigortalı olarak çalışmasıve ayrıca, işten ayrılmadan önceki son 120 gününü ise işsizlik sigortası primi ödeyerek sürekli çalışmış olma koşullarını aynı anda sağlaması gerekmektedir.

Prim gün sayısının hesaplanması bakımından iki özel durum bulunmaktadır. Birinci durum, sigortalının önceki işsizlik ödeneğinden yararlanma süresini doldurmadan tekrar işe girip, işsizlik sigortası ödeneğinden yararlanmak için gerekli koşulları sağlayamadan yeniden işsiz kalmasıdır. Bu durumda sigortalı 4447 sayılı Kanunun 50’nci maddesinin dördüncü fıkrasına göre daha önce hak ettiği işsizlik ödeneği süresini dolduruncaya kadar bu haktan yararlanabilecektir. İkinci ise son 120 gün hesabında kesinti yaratan bazı durumlara getirilen istisnadır. 4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanununun Uygulanmasına İlişkin 3 numaralı tebliğin ikinci maddesine göre sigortalının hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 gün içinde, hizmet akdi devam ederken; hastalık, ücretsiz izin, disiplin cezası, gözaltına alınma, hükümlülükle sonuçlanmayan tutukluluk hali, kısmi istihdam, grev, lokavt, genel hayatı etkileyen olaylar, ekonomik kriz ve doğal afet nedenleriyle işyerinde faaliyetin durdurulması veya işe ara verilmesi halinde son 120 günün hesabında prim yatırılmayan bu sürelerin kesinti olarak kabul edilmemektedir.Bu durumda olanlar, işsizlik ödeneğinden yararlanabilmektedir.

2.5.3.4 İŞKUR’a Başvurma Zorunluluğu

4447 sayılı Kanunun 48’inci maddesinin 5’nci fıkrası ve 51’inci maddesinin birinci fıkralarına göre hizmet akitleri sona eren sigortalı işsizlerin yeni bir iş almaya hazır olduklarını göstermek için İŞKUR’a kayıt olmaları ve işsizlik ödeneğinden

yararlanabilmek için de hizmet akdinin sona erdiği tarihi izleyen günden itibaren 30 gün içinde İŞKUR’a doğrudan veya elektronik ortamda başvurmaları gerekmektedir. Yine 48’inci maddenin 5’nci fıkrasına göre hizmet akdinin sona erdiği tarihten sonraki 30 günlük sürenin geçilmesi bir hak kaybı oluşturmayacaktır; ancak, mücbir sebepler dışında, başvuruda gecikilen süre işsizlik ödeneği almaya hak kazanılan toplam süreden düşülecektir.

4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanununun Uygulanmasına İlişkin 3 numaralı Tebliğin 5’inci maddesine göre mücbir sebepler;

• Eş, çocuk, anne, baba veya kardeşlerinden birinin vefatı ya da resmi kurum veya kuruluşlardan alınacak doktor raporu ile kanıtlanmak kaydıyla kendisinin veya bu maddede sayılanlardan birinin hastalık hali,

• Yangın, yer sarsıntısı, sel baskını gibi doğal afetler, • Herhangi bir nedenle ulaşımın imkansız hale gelmesi, • Kanuni bir ödevin yerine getirilmesi,

• Muvazzaf askerlik hizmetinin yerine getirilmesi, • Gözaltına alınma hali

• Hükümlülükle sonuçlanmayan tutukluluk hali, • Savaş, sıkıyönetim, olağanüstü hal gibi durumlar, • vesalgın hastalık nedeniyle karantinadır.

2.5.3.5 Çalışmaya Elverişli ve İstekli Bulunma

4447 sayılı Kanunda çalışmaya elverişli ve istekli bulunma şartı açıkça yer almamaktadır. Ancak; kanunun ilgili maddelerin yer alan ifadelerden ödeneğin bağlanması ve kesilmesi sırasında bu şartın arandığı anlaşılmaktadır (Tuncay ve Ekmekçi, 2017: 666).

4447 sayılı Kanunun 47’nci maddesinin c ve e bentlerinde sigortalı işsizin “çalışma istek, yetenek, sağlık ve yeterliliğinde olması”, “çalışmaya hazır olduğunu” ve 51’inci maddenin birinci fıkrasında sigortalı işsizlerin “yeni bir iş almaya hazır olduklarını kaydettirmeleri” hususları yer almaktadır. İşsizlik ödeneğinin kesilmesine veya durdurulmasına ilişkin 52’nci maddede ise haklı bir neden olmaksızın daha önceki işlerine uygun olaraksigortalı işsize İŞKUR tarafından teklif edilen işlerin veya meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitimlerininreddedilmesi,İŞKUR’un yapmış olduğu çağrılarınsigortalı tarafından zamanında cevaplanmaması veİŞKUR tarafındanistenilen

bilgi ve belgelerin sigortalı tarafından öngörülen süre içinde verilmemesi hallerindesigortalı işsizlerin işsizlik ödeneklerinin kesileceği hususları yer almaktadır. Ayrıca, hastalık veya analık nedeniyle geçici işgöremezlik ödeneği alanlar ve askere gidenler işsizlik ödeneğine hak etseler bile çalışabilecek durumda olamayacaklarından; bu kişiler çalışabilir duruma gelene kadar işsizlik ödenekleri durdurulmaktadır. Belirtilen gerekçelerden ötürü işsizlik ödeneğinden yararlanabilmek için sigortalı işsizin İŞKUR’a kayıt olarak iş arama sürecine girmiş olması; haklı bir neden olmadığı sürece kendisine teklif edilen uygun işleri ve eğitimleri kabul etmeye hazır olması; çalışmasını engelleyebilecek sağlık probleminin veya diğer durumların (askerlik, yurtdışında bulunma gibi) olmaması gerekmektedir (Bkz. Tuncay ve Ekmekçi, 2017: 667, 668, 670).