İşsizlik Sigortasının Kapsamı

4447 sayılı Kanunun 47’nci maddesinde işsizlik sigortası, sigortalı ve sigortalı işsiz gibi tanımlar yapılarak, bu Kanun kapsamında kimlerin olduğu genel olarak açıklanmıştır. Buna görebir işyerinde hizmet akdine dayalı olarak çalışırken çalışma istek, yetenek, sağlık ve yeterliliğinde olmasına rağmen, herhangi bir kasıt ve kusuru olmaksızın bu Kanunun ilgili maddelerinde belirtilen nedenlerle işini kaybeden ve çalıştığı süre içerisinde işsizlik sigortası primi ödeyen sigortalılar arasında İŞKUR’a başvurarak çalışmaya hazır olduğunu bildirenler, işsizlik sigortasının kapsamındadır. Ayrıca 47 ve 48’inci maddelerde yer alan hususlara göre işsizlik sigortasına katılımın zorunlu olduğu ve sigortalılığın başlamasıyla birlikte hak ve yükümlülüklerin de işlemeye başlayacağı yer almaktadır.

İşsizlik sigortasından kimlerin yararlanabileceğini açıklayan 4447 sayılı Kanunun 46’ncı maddesinin ikinci fıkrası, Kanun yürürlüğe girdikten sonra 2008 tarihli 5754 ve 2011 tarihli 6111 sayılı Kanunlarla iki defa değişikliğe uğramış ve kapsamı genişletilmiştir. Yapılan değişikliklerle ilgili fıkra “Bu Kanun, 5510 sayılı Sosyal

Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi ile ikinci fıkrası kapsamında olanlardan bir hizmet akdine dayalı olarak çalışan sigortalıları, 4857 sayılı Kanuna göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışanlardan 5510 sayılı Kanunun 52 nci maddesinin birinci fıkrası kapsamında işsizlik sigortası primi ödeyen isteğe bağlı sigortalılar ile aynı Kanunun ek 6 ncı maddesi kapsamındaki sigortalıları ve 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20 nci maddesinde açıklanan sandıklara tabi sigortalıları kapsar.” halini almıştır.

Buna göre;

• 5510 sayılı Kanun madde 4/1, a bendi kapsamında hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılan sigortalılar (işçiler, gazeteciler, gemi adamları profesyonel futbolcular gibi),

• 5510 sayılı Kanun madde 4/2 fıkrası kapsamında bir hizmet akdine dayalı olarak çalıştırılan sigortalılar (İŞKUR tarafından düzenlenen Toplum

Yararına Programlarda çalıştırılanlar, yabancı uyruklu kişilerden hizmet akdi ile çalışanlar)

• İstekleri halinde 4857 sayılı Kanuna göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışıp işsizlik sigortası primi ödeyen isteğe bağlı sigortalılar,

• İstekleri halinde 5510 sayılı Kanunun Ek 6’ncı maddesine göre ticari taksi, dolmuş ve benzeri nitelikteki şehir içi toplu taşıma aracı işyerleri ile Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca belirlenecek alanlarda kısmi süreli iş sözleşmesiyle bir veya birden fazla kişi tarafından çalıştırılan ve çalıştıkları kişi yanında ay içerisinde çalışma saati süresine göre hesaplanan çalışma gün sayısı 10 günden az olanlar,

• 506 sayılı Kanunun geçici 20’nci maddesi kapsamındaki bankalar, sigorta ve reasürans şirketleri, ticaret odaları, sanayi odaları, borsalar veya bunların teşkil ettikleri birliklerin personeli için kurulmuş bulunan sandıkların iştirakçileri (Ziraat Bankası, Akbank, Garanti Bankası, İş Bankası, Milli Reasürans, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği gibi),

İşsizlik sigortasının kapsamındadır.

4447 sayılı Kanunun 46’ıncı maddesinin üçüncü fıkrasında ise kimlerin işsizlik sigortası kapsamı dışında olduğu açıklanmıştır: Buna göre;

• 5510 sayılı Kanunmadde 4/1, b bendi kapsamındakiler (Köy ve mahalle muhtarları; hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar),

• 5510 sayılı Kanun madde 4/1, c bendi kapsamındakiler (5510 sayılı Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının a bendine tabi olmayanlardan, kadro ve pozisyonlarda sürekli olarak çalışıp ilgili kanunlarında a bendi kapsamına girenler gibi sigortalı olması öngörülmemiş kamu idaresinde çalışanlar; 5510 sayılı Kanun madde 4/1, a ve b bentlerine tabi olmayıp, sözleşmeli olarak çalışıp ilgili kanunlarında a bendi kapsamına girenler gibi sigortalı olması öngörülmemiş kamu idaresinde çalışanlar ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 86’ncı maddesi uyarınca açıktan vekil atananlar),

• 5510 sayılı Kanun madde 4/2 fıkrasında sayılanlar arasında hizmet akdine tabi olarak çalışmayanlar6_,

• 5510 sayılı Kanun madde 4/3 fıkrasına göre 6132 sayılı At Yarışları Hakkında Kanuna tabi jokey ve antrenörler,

• 5510 sayılı Kanunun 5’inci maddesi kapsamındakiler (Ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesinde oluşturulan tesis, atölye ve benzeri ünitelerde çalıştırılan hükümlü ve tutuklular; 3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanununda belirtilen aday çırak, çırak ve işletmelerde meslekî eğitim gören öğrenciler ve Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen meslek edindirme, geliştirme ve değiştirme eğitimine katılan kursiyerler gibi),

• 5510 sayılı Kanunun 6’ncı maddesi kapsamında sigortalı sayılmayanlar (İşverenin işyerinde ücretsiz çalışan eşi; Askerlik hizmetlerini er ve erbaş olarak yapmakta olanlar ve sağlık hizmet sunucuları tarafından işe alıştırılmakta olan veya rehabilite edilen, hasta veya malûller gibi),

• 5510 sayılı Kanunun geçici 13’üncü maddeleri kapsamında olanlar (Özelleştirme nedeniyle iş kaybı tazminatı alanlar)7_,

6 _{5510 sayılı Kanun madde 4/2 fıkrasında yer alanlar aynı kanunun madde 4/1 a bendi kapsamında}

sigortalı olarak sayılmışlardır. Ancak; 4447 sayılı Kanunun 46’ıncı maddesinin 2’nci fıkrasına göre 5510 sayılı Kanun madde 4/2 fıkrasında yer alanların işsizlik sigortası kapsamında kabul edilebilmeleri için hizmet akdine dayalı olarak çalışmaları öngörülmüştür. İlgili fıkrada yer alanların bir kısmı işsizlik sigortasına girerken bir kısmı girmemektedir.

İşçi sendikaları ve konfederasyonları ile sendika şubelerinin başkanlıkları ve yönetim kurullarına seçilenler (4/2, a):Çalışmaları hizmet akdine dayalı olmayıp,vekalet sözleşmesi ile görev yaptıklarından

4447 sayılı Kanun kapsamında değerlendirilmemektedirler (Bkz. Saraç, 2012; 6, 7; Güzel vd., 2016: 90, 91; Tuncay ve Ekmekçi, 2017: 301, 302)

Sanatçılar, düşünürler ve yazarlar (4/2, b): Çalışmaları bir hizmet akdine dayanmıyorsa, 4447 sayılı

Kanun kapsamında değerlendirilmemektedirler. Çalışmaları bir hizmet akdine dayanıyorsa, 4447 sayılı Kanun kapsamında değerlendirilmektedirler (Bkz. Saraç, 2012:4; Güzel vd., 2016: 91; Tuncay ve Ekmekçi, 2017: 302; Güzel vd. 91).

Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan sanatçılar, düşünürler ve yazarlar(5510 Ek 6. Md): 4447 sayılı

Kanun kapsamında değerlendirilmektedirler (Bkz. Saraç, 2012:5; Güzel vd., 2016: 673; Tuncay ve Ekmekçi, 2017: 302).

Koruma bekçileri (4/2, d): Koruma bekçileri ihtiyar meclisi veya koruma meclisi tarafından seçilip

valilik veya kaymakamlığın onayı ile atandıkları için 4447 sayılı Kanun kapsamında değerlendirilmemektedirler (Bkz. Saraç, 2012:6,7; Güzel vd., 2016: 91; Tuncay ve Ekmekçi, 2017: 303).

Genel kadınlar (4/2, e): Çalışmaları iş sözleşmesine dayanmadığı için 4447 sayılı Kanun kapsamında

değerlendirilmemektedirler (Bkz. Saraç, 2012:6,7; Tuncay ve Ekmekçi, 2017: 303, 652).

Usta öğreticiler ve kamu idarelerinde ders ücreti karşılığı görev verilenler (4/2, f): Tuncay ve

Ekmekçi’ye göre (2017: 650) 4447 sayılı Kanun kapsamında değerlendirilmektedirler. Saraç’a (2012: 6, 7) göre 4447 sayılı Kanun kapsamında değerlendirilmemektedirler.

7 _{Ancak; 4447 sayılı İşsizlik Sigortasının Geçici birinci maddesine göre iş kaybı tazminatı ile işsizlik}

ödeneğini birlikte almaya hak kazananlara öncelikle iş kaybı tazminatı ödenir. İş kaybı tazminatını alma süresi içerisinde Kurumca bir işe yerleştirilemeyen veya kendisi bir iş bulamayanlara işsizlik ödeneği verilir. Ancak iş kaybı tazminatı ödenen süreler işsizlik ödeneği ödenecek toplam süreden mahsup edilir.

• 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20’nci maddesi kapsamında olmakla birlikte memur veya 22/1/1990 tarihli ve 399 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye tabi sözleşmeli statüde bulunanlar,

• 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu, 3269 sayılı Uzman Erbaş Kanunu, 3466 sayılı Uzman Jandarma Kanunu, 2802 sayılı Hakimler ve Savcılar Kanunu, 2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanunu, 2914 sayılı Yüksek Öğretim Personel Kanunu, 233 ve 399 sayılı kanun hükmünde kararnameler ile 190 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye tabi kamu kurum ve kuruluşlarının teşkilat kanunlarındaki hükümlerine göre sözleşmeli personel statüsünde çalışanlar (18/5/1994 tarihli ve 527 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 31’inci maddesi kapsamında yer alan sözleşmeli personel dahil),

• 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa göre geçici personel statüsünde çalıştırılanlar,

işsizlik sigortasının kapsamında değildir.