Performans ölçme yöntemi; hizmetlerin, işlemlerin veya ürünlerin, gerçekleştirilmesinde, görevlerin hangi şekilde gerçekleştiğinin belli program içerisinde tarafsız şekilde ölçülme biçimidir. Performans değerlendirme ölçümü,
271 Murat Akçakaya, "Kamu Sektöründe Performans Yönetimi ve Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar," Karadeniz Araştırmaları, 2012, Sayı: 32, 171-202, ss. 171-172.
272 Haydar Karaaslan, "Yerel Yönetimlerde Performans Ölçümü ve Göstergeler", Strategic Public Management Journal (SPMJ), 2015, Sayı: 2, 88-107, s. 94
273 Özer Ertuna, "Firma Mali Performans Değerlendirme Paketi", İstanbul Sanayi Odası, 2014, 3-21, s. 3.
126
hedef oluşturulması, yaşanan gelişimin izlenmesi ve öz değerlendirme yapma aracıdır. Kendi içinde analitik bir süreçtir 274.
Şekil-5 Performansın Ölçümü Çevrimi275
Performans ölçümüne ait olan beş aşama; Şekil 5 içerisinde yer almaktadır. Göstergelerin oluşturulması, ölçüm sistemine hazırlanma, ölçümleri belirleme, yönetimde yer alan süreçlerle entegre olma ve stratejik planlamanın yapılması şeklinde ortaya konulmaktadır.
3.5.1. Performans Ölçme Kavramı
Performans ölçümü, performans verisi sağlamış olan bilgi üretim süreçlerini ifade etmektedir. Aynı zamanda performans yönetimi ise performans ölçümü ile birlikte üretilmiş olan bilgilerin kullanılması ile ilgili olmaktadır. Performansın ölçülebilir bir sonuç olup olmadığı ve yalnızca etkili bir yönetim için önemli bir araç olduğu vurgulanmaktadır. Performans ölçümünden elde edilen veriler, sonuçların ne olduğunu göstermektedir. İşletmenin performans ölçümünün elde ettiği sonuçları etkili bir biçimde kullanabilmesi amacıyla ölçümlemeden yönetime doğru geçiş yapılması gerekmektedir. Performans yönetimi, işletmedeki kullanılan sistemler ve süreçlere olumlu bir katkı sağlayabilmek amacıyla performans ölçümü sonrası kullanılacak bilgilerin daha sonra işletmenin performans hedeflerinin belirlenmesinde, amaçlanan hedeflere ulaşılması ile gelecek için kararlar
274 Demirkaya vd., a.g.e., s. 2. 275 Demirkaya vd., a.g.e., s. 2-3.
127
alınmasında ve kaynakların tahsisinde kullanılması şeklinde tanımlanmaktadır 276.
Bu nedenle işletmeler, zaman zaman çeşitli performans ölçüm yöntemleri ile performans değerlemesi yapmaktadır. Çıkan sonuçlara göre stratejilerini belirlemektedirler.
3.5.2. Performans Ölçmenin Önemi
İşletmeler açısından performanslarının ölçümü ile bu ölçümlerin geliştirilmesi çok önemli olmaktadır. Genelde sadece karlılık, işletmenin performansının ölçülmesi amacıyla kullanılsa da, yetersiz kaldığından işletmeler performansı farklı noktalardan değerlendirmelidir277. Bu yüzden finansal olmayan performans
göstergelerinden faydalanmaları işletmeler için olumlu olmaktadır. Çalışanların, yöneticilerin, ürün ve hizmetlerle ilgili olarak ulaşacakları ve değerlendirmeye alacakları performans göstergeleri oluşturulması gerekmektedir. İşletmenin finansal performans göstergelerinin yanında, elde edilen bu performans göstergelerini de kullanması işletmenin genel performansı açısından faydalı olacaktır.
İşletmelerin hizmet ve ürün kalitesini artırabilmeleri ve diğer işletmeler karşısında devamlılıklarını sağlayabilmeleri için işletme performansının ölçülmesinin büyük bir önemi vardır. İşletmenin performansını ölçme modelleri, işletmelerin performansını en iyi biçimde temsil edilmesi açısından önem arz etmektedir278. Bu
değerlendirmeler yapılırken bazı süreçler yer almaktadır.
3.5.3. Performansı Ölçme Süreci
İşletme performansıyla ilişki içerisinde olan birimsel veya fonksiyonel performans yapıları geliştirilmiştir. İşletmenin performansı, ölçülmesi döngüsel bir süreçtir. İşletme performansının ölçülmesi ilk olarak stratejik amaçlar ve hedeflerin belirlenmesi sonrasında performansa ait ölçütler ile bu ölçütlerle ilişkilili somut olan hedefler ortaya konulmalıdır. Gerekli olan ölçümlerin yapılması, elde edilmiş olan verilerin raporlanması, bu raporlar sonucunda iyileştirmelere dönük gerekli önlemler alınmaktadır. Daha sonra sürecin en başına dönüldüğünde hedeflerin ve stratejilerin revizyonuyla sürekli bir iyileştirme hedefiyle süreç tamamlanmış olmaktadır. İşletmenin performansı üzerinde etkili olan boyutlar, çıktı performansı, yenilik ile
276 Cesur Uzoğlu, Performans yönetim sistemi ve performans denetimi, TC Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Tapu ve Kadastro Genel Müdürlğü Teftiş Kurulu Başkanlığı, Ankara, 2011, 1-120, ss. 1-2.
277 Bayyurt, a.g.e., s. 588.
278 Alparslan Taşkın ve Harun Serhat Demir, “İşletme Performansı Ölçme Modellerinin Karşılaştırılması: Kuantum Performansı, Maddi Olmayan Varlıkların İzlenmesi, Performans Prizması ve Skandia Kılavuzu Modelleri”, Journal of Yaşar University, 2008, Cilt: 3, Sayı: 11, 1695-1710, s. 1695.
128
uyum sağlamadaki başarı ve işlevsel olarak performans şeklinde üç farklı grupta toplanmaktadır279. Bu performans çeşitleri şu şekilde açıklanmaktadır;
Çıktı performansı; satışlarda yaşanan artış, pazardaki pay ile rakipler açısından ürün kalitesindeki artış şeklinde belirtilmektedir. İşlevsel performans ise; yatırımın geriye dönüşündeki oran ile karlılık şeklinde nitelendirilmektedir. Uyum sağlama ve yenilikteki başarı, işletmenin çevresindeki durumlara uyum sağlamak için sergilediği değişme şeklinde ifade edilmektedir. Genel olarak rakiplere göre işletmenin piyasaya yeni sunmuş olduğu ürünlerin miktarıyla değerlendirilmektedir. Performansın ölçülmesi, işletmenin planlarının ve hedeflerinin gerçekleştirilmesi için bilgi toplanarak analizinin yapılmasıdır. İşletme tarafından kullanılan kaynaklar, ürettiği hizmetler ve ürünlerin, elde edilen sonuçların takibinin yapılması için sistematik bir şekilde kayıtların tutulması, bunların analizinin yapılarak değerlendirilmesinin yapılma süreci şeklinde tanılanmaktadır280. İşletmeler
performans ölçümünde bu üç kriteri değerlendirmeli ve içeriklerini ayrı ayrı incelemelidirler.
3.5.4. Performans Ölçümünde Finansal Yöntemler
Performans ölçümünde kullanılan finansal performans yöntemlerden biri olan çok kriterli karar verme yönteminin ortaya çıkması, finansal performans ölçüm çalışmalarının yaygınlaşmasına neden olmuştur. Yeni finansal performans ölçüm modellerine yönelik son yıllarda uzman görüşler azaltılarak daha çok objektif yansız modellerin ortaya çıkarılmasına ilişkin bir çok çalışma gerçekleştirilmiştir. Performans ölçümünde kullanılan finansal yöntemlerin uygulandığı performans değerlendirme çalışmalarının yapılması neticesinde yakın değerli sıralama sonuçları elde edilmiştir. Performans ölçümünde kullanılan finansal performans ölçüm çalışmalarında en fazla kullanılan yöntem TOPSIS (Technique for Order Preference by Similarity to Ideal Solution) çok fonsiyonlu karar verme yöntemi olmaktadır. Yöntem, karar matrislerinin oluşturulması ile bunların bazı hesaplamalarının yapılması şeklinde olmaktadır. İşletmenin finansal performans ölçümünde kullanılan
279 Zerenler ve Karakuş, a.g.e., s. 310.
280 Muammer Zerenler “Performans Ölçüm Sistemleri Tasarımı ve Üretim Sistemlerinin Performansının Ölçümüne Yönelik Bir Araştırma”, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Bahar 2005, Cilt: 1, 1-36, s. 311.
129
bir yöntemdir. TOPSIS yönteminin anlaşılır olması, uygulama kolaylığı ve basit matematiksel ilişkilere dayanmasından dolayı tercih edilmektedir 281.
3.5.5. Performans Ölçüm Sistemi Tasarım ve Geliştirme Süreci
Performans ölçümüne ilişkin ortaya atılan modeller son yıllarda en popüler sayılan yenilikçi yönetim bakış açıları içerisinde bulunduğu görülmektedir. Çoğunlukla işletmecilik ve küresel trendlere cevap olarak gelişen performans ölçüm sistemleri ve modellerinin tasarımları hususunda önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Performans ölçümü alanında yapılan yeni modeller, operasyonel kontrol ve stratejik planlama faaliyetleri arasında köprü görevi görmektedir. İşletme bünyesinde performans ölçüm modellerinin tasarımı ve performans ölçümünün gelişimi, işletmelerin uygulamalarını daha etkili biçimde gerçekleştirmeyi istemeleri nedeniyle, işletmeler son yirmi yılda performans ölçüm modellerini daha fazla tercih etmişlerdir. Performans ölçüm modellerinin tasarım aşamasında anlaşılması gereken genel terimler arasında zaman, kalite, yer, esneklik ve maliyet bulunmaktadır. Bu terimler işletmelerin imalat kapasitesini değerlendirebilmek için vazgeçilmez unsurlardır. Bunların içinden kalite; estetik, zamanında erişim, güvenilirlik, gibi terimleri kapsamakta; hız, ürün teslimat ve sipariş zamanlarını; esneklik, yeni ürün üretimi, çıktı niteliğini taşımakta; maliyet de satış, hizmet ve üretim maliyetlerini ifade etmektedir. Terimlere ilaveten performans ölçüm modellerinin tasarım aşamasında insan ve finansman kaynakları ile müşteri memnuniyeti büyük önem taşımaktadır. Performans ölçüm modellerinin ortaya çıkışında performansla alakalı pek çok ölçüt toplanarak bir performans ölçüm modeli oluşmaktadır 282.
3.5.6. İşletmelerde Performans Ölçümünden Beklentiler
Performans yönetimi ile personellerin; işletmenin öncelikleri ve amaçlarının nelerden meydana geldiği, bu hususta ne yapılması gerektiği ile gerçekleştirilen işlerin işletmenin belirlemiş olduğu amaçlara ve ait oldukları bölümlere ne tür katkı sunduklarının belirlenmesi gerekmektedir. İşletme ile bir bütün olmuş ve aktif biçimde uygulanabilecek olan performans ölçümü gerekli görülmektedir. Performans konusundaki önemli başka bir öğe de performans ölçümüdür. Söz konusu ölçüm objektif kriterler doğrultusunda hazırlanmalıdır zira ölçüm neticeleri belirlenirken insan öğesi müdahil olmaktadır. Bu sebeple tarafsızlık ve adalet kriterlerinin
281 Yusuf Tansel İç vd., “Kurumsal Firmalar İçin Bir Finansal Performans Karşılaştırma Modelinin Geliştirilmesi”, Gazi Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 2015, Cilt: 30, Sayı: 1, 71- 85, s. 72.
282 Songül Çınaroğlu, “İşletmelerde Performans Ölçüm Modelleri”, Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, 2012, Cilt: 16, Sayı: 2, 119-134, s. 119.
130
sağlanması her zaman mümkün olamamaktadır283. Bu nedenle kriterlerin iyi
belirlenmesi ve özellikle yönetim kadrosunda bulunan kişilerin bu süreci tarafsız ve adaletli bir şekilde yönetmeleri gerekmektedir.