Araştırma ve Geliştirmeye (Ar‐Ge) İlişkin Rekabet Gücünü Belirleyen

Küresel rekabet piyasasında işletmeler teknoloji ve ar-ge çalışmalarını arttırmalıdır. Ülkeler arası rekabet işletmeler arasındaki rekabetle doğru orantılı olduğu için işletmeler arası rekabet ne kadar artarsa ülkelerin birbiriyle olan rekabetleri de artar. Dolayısıyla işletmelerin rekabetlerini geliştirmeleri için teknoloji ve ar-ge faaliyetleriyle stratejilerini yönlendirmeleri gereklidir. Teknoloji ve Ar-ge rekabetin ve sanayi yapılarının değişme göstermesinde öncü role sahiptir. Ar-Ge sektörel bazda güçlü olan işletmelerin rekabet yapabilme güçlerinin azalmasına ve yenilikçi işletmelerin de bu sektörlerde öne geçmesini sağlamaktadır162_.

Ar-Ge teknoloji ve bilimin gelişmesi amacıyla yeni bilgi ve teknolojinin elde edilmesi veya eldeki var olan bilgilerle yeni ürünler, araçlar, malzemeler, makinalar v.b. üretmek amacıyla yapılan çalışmalar şeklinde ifade edilmektedir. Aynı zamanda ar-ge yazılım üretimiyle birlikte yeni sistemler ve hizmetlerin oluşturulması ya da var olanların geliştirilmesi için yapılan çalışmalardır. Ar-ge; bir ürünün ya da çalışmanın verimliliğini etki alanını geliştirmek için uzmanların yaptıkları ayrıntılı araştırmalar şeklinde tanımlanmaktadır. Diğer bir tanımlamada ise, ar-ge belli bir ticari amaç güdülmeden yenilik yapmak ve bilgi üretmek şeklinde de ifade edilmektedir. Dolayısıyla en genel tabiriyle Ar-Ge teknoloji ve biliminin gelişmesini, yazılım üretimi, yeni sistemler ve malzemeleri ortaya koyan düzenli bir tasarım faaliyeti şeklinde de açıklanabilir163_{. Ar-Ge ile ilgili rekabet gücü üzerinde etkili olan faktörler ise}

yenilikçilik-yaratıcılık ve AR-GE ile teknoloji şeklinde ayrı başlıklar altında bu konuya değinilecektir.

2.3.3.1. Yenilikçilik-Yaratıcılık

Rekabet gücü üzerinde etkili olan firmadan kaynaklı veya firma dışı birtakım faktörler bulunmaktadır. Firmanın içindeki faktörler; firmanın üretmiş olduğu ürünlerin kalitesi, fiyatı ve maliyeti önem taşımaktadır. Maliyetlerle ilgili belirtilmesi

161 _{Doğan, a.g.e., s. 120.}

162 _{Hüseyin İleri ve Afra Horasan, “Küresel Rekabet Ortamında İşletmelerin Teknoloji ve AR-GE} Yönetimlerinin Rekabete Etkileri Üzerine Araştırma ve Örnek Bir Uygulama”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler MYO Dergisi, 2010, Cilt: 13, Sayı: 1-2, 171-190, s. 186.

163 _{Nur Fıdancı, “Araştırma, Geliştirme (Ar-Ge) ve Tasarım Harcamalarının Vergisel} Düzenlemeler ve Teşvikler Çerçevesinde İncelenmesi ve Muhasebeleştirilmesi”, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, 2017, Sayı: 1, 69-90, s. 71.

74

gerekenler ise işgücü, sermaye, ithalat, vergi, sosyal güvenlikle ilgili maliyetlerin dikkate alınması gerekmektedir. Firma içi etkenler arasında karlılık, bilgi teknolojileri, verimlilik, yönetim yapısı, etkin kaynak kullanımı ve yenilikçilik benzeri faktörler rekabet gücü üzerinde etkilidir164_.

Rekabet gücü üzerindeki etkenler yukarıda değinilmiş ancak bu etkenler arasında en önemlisi ise ekonomilerde yenilikçilik faaliyetidir. Ülkelerin sahip olduğu rekabet gücü yenilik süreçlerinde yer alan aktörlerin etkileşim içerisinde olması Ulusal Yenilik Sistemleri etkinliğini belirleyen önemli unsurlardandır. Teknolojik ilerlemede ki en önemli gösterge yeniliktir. Bilgi ekonomisinin geliştiği piyasalarda işletmelerin, ulusal ve bölgesel ekonomilerin rekabet güçlerini belirleyen etkenlerde değişiklikler gözlemlenmektedir. Günümüz şartlarında sermaye ve beşeri kaynaktan çok yenilikçi olmak önem arz etmektedir. Küreselleşen ekonomideki yenilik, yüksek düzeyde gerçekleşen rekabet durumlarına ayakta kalmanın birincil koşulu halini taşımaktadır165_{. Bu yüzden özellikle işletmelerde son yıllarda inovasyon kavramı ön}

plana çıkmıştır. Yenilik ve yaratıcılık olarak tanımlanan ve uygulanan bu kavram birçok gelişmeyi de bereberinde getirmektedir.

2.3.3.2. Araştırma-Geliştirme ve Teknoloji

Ar-ge ve teknoloji, firmaların alanları ile alakalı olarak ele aldıkları önemli konulardandır. Hız kazanan küreselleşme süreci etki alanını genişletmesinin nedeni teknolojik açıdan gerçekleşen yeniliklerin toplumu ve üretimi dönüştürmektedir. Teknolojik açıdan yenliklerin kullanılması günlük hayatta uygulanma süreleri açısından kısalmaktadır. AR-ge çalışmaları mikro ve makro bazda işletme ve ülkeler açısından önem kazanmaktadır. Ulusal ve uluslararası pazarlarda gerçekleşen değişime ayak uydurmadan faaliyet sürdürmenin imkansız olduğunu fark eden işletmeler yatırımlarını ar-ge üzerinde yapmaya başlamaktadır. İşletmeler rekabetin arttırılması ile müşteri taleplerinde gerçekleşen hızlı değişimler nedeniyle teknolojik değişimler ile ar-ge araştırmalarına daha dikkatli yaklaşmaktadır166_.

Teknoloji; bünyesinde beceri ile yetenekleri, ürün teknolojisini, bilgi ile yenilikleri yani süreç teknolojisini barındırmaktadır. Organizasyonlarla bağlantılı olarak son yıllarda beşeri ve sosyal yaşamla ilgili bilgiler yönetim teknolojisi şeklinde ortaya çıkmaktadır. Teknolojideki hızlı gelişmeler firmaların rekabet yapabilme güçleri üzerinde de etkisini arttırmaktadır. Teknolojinin gelişimi maliyet ile

164 _{Aktan ve Vural, a.g.e., s. 20.} 165 _{Seki ve Barbaros, a.g.e., s. 407.} 166 _{İleri ve Horasan, a.g.e., s. 172.}

75

farklılaşmayı da etkileyerek rekabetçi üstünlük üzerinde de etkili olmaktadır. Teknolojik gelişmelerin hangi durumlarda rekabet avantajı sağlayacağıyla ilgili aşağıda yer alan faktörlere dikkat çekilmesi gerekmektedir167_:

1. Teknolojide gerçekleşen değişim sayesinde maliyetlerin düşürülmesi ya da farklılaşma sağlanması yoluyla, işletmelerdeki teknolojik üstünlük rekabette de üstünlük sağlayabilir.

2. Teknolojik değişimle maliyet avantajı sağlayan işletmeler rekabet gücü açısından da üstünlük sağlamış olurlar.

3. Üretim faktörlerindeki verimlilik arttırılabilir.

4. İşletmeler gerçekleşen teknolojik değişimlere ön ayak olduklarında kendilerini taklit eden diğer işletmelere göre rekabet açısından üstünlük sağlarlar.

5. Uluslararasında rekabet açsından ülkenin teknoloji altyapısının geliştirilmesi ve güçlendirilmesi gereklidir. İş gücüne yapılan yatırım haricinde, firmalar arası ve ülkelerarasındaki teknoloji transferinin önünde bulunan engeller kaldırılmalıdır.

6. Teknolojinin mal niteliğinde olması işletmelerin ürettikleri ürünler için patent ve yasal hak talebinde bulunmalarıyla diğer firmaların bu alanlarda gerçekleştirecekleri yatırımlardan dışlanmasına neden olmaktadır. Dolayısıyla tüketimden dışlanma teknolojik transferleri engellemektedir.

7. Teknoloji transferi gerçekleştiğinde bilimsel ilkeler ile kuralların yaşam şartlarına ve teknolojiye uyarlanması belirli uzmanlıklar gerektirir.

8. Teknolojik bilgilerin sadece kısmi olarak kodlanmış bilgi olduğu bilinmektedir. Bu bilgilerin bir kısmı kişiye özel yazılı olmayan bilgilerden oluşmaktadır.

9. Yeni teknolojiler mühendislik ve bilimsel ilkeleri iyi şekilde öğrenerek gelişse dahi bunların uygulanmaya konması için ciddi miktarda sermaye yatırımı yapması gerekmektedir.