Küreselleşmenin yoğun olarak hissedildiği dönemlerde işletmelerin uzun bir dönem rekabet edebilmeleri için performanslarını arttırmaları gerekmektedir. Bu kapsamda son dönemlerde işletmenin performansı ve güçlü olabilmesi önemlidir. Geçmiş faaliyetlerin değerlendirilerek gelecek ile ilgili kararlar alınması için pek çok performans ölçütü kurulmaktadır. Performans boyutlarının hepsinin işletme üzerinde önemli etkileri olmaktadır229. İşletme performansı başlığı altında işletme
performansının en iyi şekilde anlaşılabilmesi açısından; performans kavramı, işletme performansı kavramı, işletme performansının faydaları, işletme performansının ölçülmesi ve işletme performansı yöntemleri ele alınacaktır.
3.1.1. Performans Kavramı
Performans, kavramsal açıdan verimlilik ve örgütsel etkinlik ile ilgili bir kavramdır. Performans bazen verimlilik şeklinde de kullanılmaktadır. İşletmelerin gerçekleştirdikleri başarılar ve hedeflere ulaşma, performans ile ifade edilmektedir. Performans çok boyutlu yapıya sahip olduğundan, hem örgütsel hem de bireysel sürekliliğin ve başarının performans olarak değerlendirilmesi şeklinde algılanmaktadır. Firmaların rasyonel, ekonomik ve stratejik açıdan yaptıkları tercihleri hayatlarına geçirmesi ile ilgili görünmektedir. Firmaların grup ya da bireylerden olan beklentileri ve belirlenen amaçlara ne derecede ulaşıldığını nicel ve nitel olarak belirtilmesi de performans şeklinde tanımlanmaktadır. Performanstan
229 Barış Erdem vd., “Yenilikçilik ve İşletme Performansı İlişkisi: Antalya’da Etkinlik Gösteren 5 Yıldızlı Otel İşletmeleri Örneği“, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2011, Cilt: 26, Sayı: 2, 77-112, s. 77.
108
kaynaklanan nicel veya nitel ölçülebilen sonuçlardan firmanın hedef, amaç ve vizyonu ile paralel olarak hedeflenen performansın elde edildiği anlaşılabilir230.
Çalışanlar performans noktasında iyi bir gelişme göstermediklerinde terfi yoluyla görevlerinden faydalanma haklarını kaybetmektedir. Dolayısıyla personelin üretimin ortaya koyduğu performans hedefleri ve standartları noktasında bilgiye sahip olmaları ve onların beklentilerine cevap verilmesi gerektiğini bildirmektedir. Böylece personel performansını daha iyi gerçekleştirme noktasında istekli olabilir. Ancak en son hedeflenen beklentilere cevap vermekte düşük performans gösteriyorsa kariyer noktasında gelişme gösterme şansını kaybetme ile karşı karşıya kalabilmektedir.231.
Hedeflere ulaşma açısından performans başarı düzeyinin ölçülmesi olarak tanımlanmaktadır. Performansın ölçülmesi anlaşılabilir olmalıdır. Elde edilen veriler yapılan ölçüm sonucunda değerlendirilmeye tabi tutulmakta ve performans üzerinde etki etmektedir232.
3.1.2. İşletme Performansı Kavramı
Performans, firmada bulunan personelin kendi işi ile alakalı kendisinde bulunan bilgi, beceri ve motivasyonu bütün bir halde gerçekleştirmesi sonucunda ortaya çıkan örgütsel davranış biçimini oluşturmaktadır. Firmalar için ilk olarak belirlenen işlere uygun olan personelin tespit edilerek onların istihdam edilebilmesi gerekmektedir. Firmalarının istihdamının sağlanması için oryantasyon ve hizmet içi eğitimlerle hedeflenen işin kurallarına uygun şekilde personelin yetiştirilmesi, tecrübe ve bilgi kazandırılması ön koşul olmaktadır. Bununla birlikte personelin motivasyonunda artış sağlaması için işletme ile olan ilişkileri geliştirme, yetiştirme liderlik ve ödül süreçlerinin yapılacak olan faaliyete katkı sağlamaktadır 233.
İşletme performansı ile ilgili literatürde farklı aşamalar bulunmaktadır. 1980'li yıllardan önce yatırımlardaki geri dönüş, verimlilik ve kar benzeri finansal ölçütler üstünde şekillenmektedir. İkinci aşamada dünya piyasalarında gerçekleşen değişimler sonucunda 1980'li yıllardan sonra ortaya çıkan dönemdir. Belirtilen bu
230 Rıfat Karaman, ‘’İşletmelerde Performans Ölçümünün Önemi ve Modern Bir Performans Ölçme Aracı Olarak Balanced Scorecard’’, Celal Bayar Üniversitesi Dergisi, 2013, 411-427, s. 411
231 Dursun Bingöl, İnsan kaynakları Yönetimi, 10. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul, 2016, s. 9. 232 Şener Uysal, “Performans Yönetimi Sisteminin Tanımı, Tarihçesi, Amaç ve Temel Unsurlarına Genel Bir Bakış”, Electronic Journal of Vocational Colleges, 2015, Cilt: 5, Sayı: 2, s. 32- 39, s. 33.
233 Yüksel Gündüz, Eğitimde İnsan Kaynakları Yönetimi, Performans Değerlendirme, UZEM, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi, Ünite 14, 2007, 3-13, s. 3.
109
dönemden sonra yönetim muhasebesi ile maliyet alanında gerçekleşen değişimler ve işletme performansına dair çalışmalar uzun dönemler boyunca muhasebesel açıdan ele alınmaktadır. İşletmenin hedeflediği amaçlar veya yerine getirilmesi gereken görevlerin yapılma derecesi işletme performansı şeklinde ifade edilmektedir. Performans, dolayısıyla işletmenin ortaya koyduğu hedeflerin gerçekleştirilmesi amacıyla yapılmakta olan bütün çabaların değerlendirilmesi şeklinde de tanımlanmaktadır234. Performans kavramsal olarak işletme literatürüyle
sınırlı kalmayarak sosyoloji ve psikoloji gibi birçok alanda sonuçlar ve süreçler üzerinde etkili olan değişken şeklinde kullanılmaktadır. İşletme performansı birden fazla karar, maliyet ve ölçüte dayanmaktadır. İşletme performansı farklı yapıya sahip alanlarda kullanıldığı için ölçüldüğünde çok boyutlu olarak ölçülmesi beklenmektedir. İşletme performansı birden fazla boyuta sahip olduğu için nicel ve nitel performanslara bir arada kullanılarak ölçümü gerçekleşecektir235. İşletmenin
performansı da sadece sayısal veriler kullanılmak yerine nitel anlamda da değerlendirlmesi gerekmektedir.
Ayrıca İşletme performansı, belli bir zaman da gerçekleşen faaliyetler sonucunda ortaya çıkan çıktılardır. İşletmenin sahip olduğu amaçlarını gerçekleştirilmesi aşamasında bütün çabalarının bir değerlendirmeye tabi tutulması işletme performansı olarak ifade edilir. Objektif ve sübjektif olarak iki şekilde ölçülmektedir. İşletmenin hedeflenen amaçlarının planlanması ile faaliyetlerinin etkinliğinden dolayı nicel ve nitel olarak elde edilen sonuçların değerlendirilmesi olarak ifade edilmektedir236. Bu bağlamda çalışmada performans ölçüm
yönetemleriyle ilgili bilgiler verilerek, işletme performansının ölçümüne ilişkin birçok farklı yönetemden bahsedilecektir.
3.1.3. İşletme Performansının Faydaları
İşletme performansı ile hedeflenen, geçmişte gerçekleşen performansın ortaya çıkarılmasından çok işletmelerin geleceğe dönük var olan performanslarının belirlenmesinde uygun olan motivasyon ve yönlendirmeler sayesinde gerçekleşecek olan performansların proaktif bir şekilde yükselmesini sağlamaktır. İş dünyasında var olan rekabette lider olabilmenin, başarı sağlamanın ve önemli olan başarının
234 Gözen Aylin, Aile İşletmelerinde Aile Etkisi ve Örgütsel Ustalık Kavramlarının İşletmeme Performansı Üzerindeki Etkilerinin İncelenmesi, 1. Baskı, Eğitim İletişim Yayınları, İstanbul, 2018, s. 67.
235 Aylin, a.g.e., s. 68.
236 Sebahattin Yıldız, “İşletme Performansının Ölçümü Üzerine Bankacılık Sektöründe Bir Araştırma”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2011, Sayı: 36, 179- 193, s. 179.
110
devamlı olmasının sağlanması gerçekleşecek değişimlere, işletmeler tarafından hızlı bir biçimde ayak uydurmak ve dinamik bir yapıda olmaktan geçmektedir. İşletmeler iletişimin gerçekleştiği bu zamanda örgütsel açıdan verimli, yönetsel etkinliğin temelinde insan olduğunu kabul etmektedir. Bireysel ve örgütsel etkinlik verimliliğin arttırılması amacıyla bütün kesimlerce kabul edilmiş olan ve destek görülen işletme performansı yapısı kurularak bu performansın gerçekleşmesinin sağlanması noktasında önemlidir237. Performansın yüksek olması işletme açısından faydalı
getirileri olacak bir durumdur. Fakat performansı etkileyecek faktörlerin iyi belirlenmesi gerekmektedir.
3.1.4. İşletme Performansının Ölçülmesi
İşletme performansının ölçülebilmesi açısından söz konusu performansın üst düzey yöneticiler ile diğer işletme çalışanlarının işletmenin performans ölçme sonuçlarının beklenmekte olan yarar ve amaçları konusunda ortak bir amaca sahip olması gerekmektedir. İşletmede bulunan üst kademenin, işletmenin performansının belirli bir rutinde ve etkin olarak ölçülmesine olanak sağlayan bir sistemi kurması büyük önem taşımaktadır. İşletmede bulunan yöneticilerin düzenli bir şekilde performans ölçümü yapması gerekmekte ve bunu yaparken de sadece finansal göstergelere başvurmaması gerekmektedir. İşletmede bulunan yöneticilerin işletmenin bütün performansını ortaya koyabilecek şekilde finansal olan ya da finansal olmayan performans göstergelerini uygun bir şekilde birleştirmeleri de önem arz etmektedir238. İşletmeye, onun performansını ölçebilecek kriterlerin konması ve
uygulanacak sistemin oturtulması ile gelecek dönemlerde aynı uygulamalar için ışık tutacaktır. Dönemsel olarak yeniliklerin eklenmesiyle bu uygulamalar geliştirilebilecekdir.