Coğrafi Enformasyon Sistemleri

3.8. Finans Enformasyon Sistemleri 3.9. Mühendislik Enformasyon Sistemleri

40

Bölüm Hakkında İlgi Oluşturan Sorular

1) Tedarik zinciri yönetim sistemlerinde ne amaçla ve kimle enformasyon paylaşımı söz konusu olmaktadır?

2) Enformasyon toplama ve değerleme sistemlerinden diğer ES’de nasıl yararlanılabilir?

3) Karar destek sistemleri ile işletme enformasyon toplama ve değerlendirme sistemlerini karşılaştırınız.

41

Bölümde Hedeflenen Kazanımlar ve Kazanım Yöntemleri

Konu Kazanım Kazanımın nasıl elde

edileceği veya geliştirileceği Hareket işleme sistemleri En temel enformasyon

sistemi tipi olan hareket işleme sistemi tiplerini anlayabilmek.

Ders notu, konu anlatımı ve uygulama

Müşteri ilişkileri yönetim sistemleri

Bir işletme için en önemli faaliyetlerden biri olan müşteri tatminini

destekleyen müşteri ilişkileri yönetim sistemlerini

inceleyebilmek

Ders notu, konu anlatımı ve uygulama

Ders notu, konu anlatımı ve uygulama

42

Anahtar Kavramlar

 Müşteri ilişkileri,

 Karar destek,

 İş zekâsı

43

Giriş

Farklı organizasyon tipleri, organizasyon içindeki farklı faaliyetler, farklı iş ihtiyaçları ve organizasyonların farklı yönetim kademeleri için çok sayıda farklı ES tipi mevcuttur.

İşletmeler hedefleri, yapıları, ilgi alanları ve yaklaşımları açısından farklılık gösterirler. Ancak, ES’leri genel olarak sistemin karmaşıklık seviyesi ve hizmet ettiği faaliyetin türüne bağlı olarak gruplandırılırlar. İşletmelerde ES’ler; yapılan harcamalar gibi olayları kaydeden temel hareket işleme sistemlerinden (Transaction Processing System) bir uzmanın pahalı danışmanlık hizmetini azaltan bilgisayar programları gibi karmaşık karar destek sistemlerine kadar çeşitlenir. Yakın geçmişte bu uygulamaların yetenekleri birleştirilmiştir. Böylece günümüzde bu tür uygulamalarla tek başına bir sistem olarak karşılaşma ihtimali oldukça düşmüştür.

Yöneticiler planlar, kontrol eder ve karar verirler. Herhangi bir sistem bu faaliyetlerden bir ya da birkaçını destekliyorsa, söz konusu sistem bir yönetim enformasyon sistemi olarak adlandırılır [Oz-2006].

44

3.1. Hareket İşleme Sistemleri

Hareket işleme sistemleri (transaction processing systems) en fazla kullanılan en temel enformasyon sistemleridirler. Bir organizasyonun içerisinde elde edilen herhangi bir verinin saklanması en temel işlevidir. Söz konusu veri ise iş hareketleridir. Örnek olarak satış yapılması, bir banka için para çekilmesi veya yatırılması verilebilir.

Kısa bir zaman öncesine kadar hareket işleme sistemleri (HİS) ana bilgisayarlara (mainframe) özgü bir kavramdı. Bu türden sistemlerin tipik örnekleri hava yolu şirketleri rezervasyon sistemleri, bankacılık sistemleri veya hemen her büyük işletmenin muhasebe sistemi olabilir. Bu sebeple HİS kişisel bilgisayarlar için bilinmedik bir kavram gibi görünmektedir.

Ancak günümüzde internetin etkisiyle bu, büyük ölçüde değişmektedir. Pek çok küçük işletme, ticari olmayan organizasyonlar ve hatta bireyler, bir HİS’den yararlanan uygulamaları keşfetmektedir.

Hareket işleme sistemlerinin çözüm getirdiği ana problemler üç maddede toplanabilir:

 Yüzlerce hatta binlerce eşzamanlı kullanıcının idare edilmesine olan gereksinim.

 Pek çok kullanıcının aynı veri kümesi üzerinde anında güncelleme yapabilme imkânıyla çalışabilmesini sağlama gereksinimi.

 Güvenli bir biçimde hataların kontrol edilebilme gereksinimi.

Çok fazla kullanıcı yüzünden sıradan sistemlerin bu problemlere çözüm sağlaması genellikle mümkün olmamaktadır.

3.2. Tedarik Zinciri Yönetim Sistemleri

“Tedarik Zinciri” terimi bir mal ya da hizmet üretimindeki faaliyetlerin sırasıyla ilgilidir. Mal üretiminde faaliyetler pazarlamayı, hammadde alımını, imalatı ve bir araya getirmeyi, paketlemeyi ve nakliyeyi, faturalamayı vb. kapsamaktayken, hizmet üretiminde ise pazarlamayı, doküman yönetimini vb. kapsamaktadır. Bu faaliyetleri destekleyen ES’lere tedarik zinciri yönetim sistemleri (TZYS) denir. Bu tür sistemlere sıklıkla kurumsal kaynak planlama sistemleri (KKPS) adı da verilmektedir. Ancak bu doğru bir tanım değildir. Çünkü KKPS iş süreçlerini gözlemek ve güncellemek için yöneticilere yardımcı olmaktadır [Oz-2006].

Tedarik zinciri yönetim sistemleri, işletmenin tedarikçileri ile ilişkilerini yönetmeyi esas almaktadır. Böylece planlama, kaynak dağıtımı, imalat ve dağıtım optimize edilmeye çalışılır.

Bu sistemler müşterilere, tedarikçilere ve dağıtıcılara enformasyon sağlar. Başka bir ifadeyle TZYS’nin organizasyonlar arası bir sistem olduğunu söylemek mümkündür. Örneğin işletmelerde TZYS tedarikçilerle enformasyon paylaşarak, hammadde stokunu ve hangi tarihe kadar ne kadar hammaddenin tedarik edilmesi gerektiğini onlara bildirmektedir. Aynı şekilde dağıtıcılarla ve müşterilerle de enformasyon paylaşımı söz konusu olduğundan bir ürünün ne zaman üretilmiş olacağı ve müşteriye ne zaman teslim edilebileceği de böylece bilinebilmektedir [bkz. Laudon ve Laudon-2006].

45

3.3. Müşteri İlişkileri Yönetim Sistemleri

Müşteri ilişkileri yönetim sistemleri (MİYS) bir işletmenin çevresinde yer alan müşterilerle arasındaki ilişkiyi siparişten teslime kadar, baştan sona koordine etmeyi amaçlar.

Bu koordinasyon sayesinde gelir optimizasyonu, müşteri tatmini ve müşteri kalıcılığı sağlanmaktadır. Müşterinin satın alma davranışlarını ve bir rakibe kayabilme durumlarını analiz edebilmek için müşteri kayıtları saklanır. Örneğin Web üzerinden kitap satın alan bir müşterinin geçmiş satın alma davranışları incelenerek sonraki ziyaretlerinde tercihlerine uygun bir Web sayfası görmesi sağlanabilir. Başka bir ifadeyle bu güne kadar bilim kurgu roman satın alan bir müşteri, söz konusu Web sayfasında kendisine uygun kitapların gösterilmesini isteyecektir.

Böylece müşterinin geçmiş kayıtlarının incelenmesi sayesinde bu sağlanabilecektir.

Müşteri ilişkileri yönetim sistemleri ayrıca müşterilere destek vermek konusunda da yardımcı olmaktadır. Günümüzde artık pek çok işletmede telefonla bir uzmandan yardım alınması mümkündür. Pazarlama alanında her geçen gün artan rekabetle birlikte pek çok işletme MİYS’den yararlanmaktadır. Böylece müşteri ilişkileri gelişmekte ve iyi kalite mal ve hizmetler sunulabilmektedir. Müşteri merkezli yönetim kavramının altında yatan, müşterinin kalıcılığının sağlanabilmesi için ihtiyaçlarının belirlenmesi ve karşılanmasıdır. Bu da işletme kârlılığının temeli olmaktadır [Roh ve ark.-2005].

3.4. İşletme Enformasyon Toplama ve Değerlendirme Sistemleri

İngilizce karşılığı “Business Intelligence Systems” olan bu terim Türkçe’ye işletme enformasyon toplama ve değerlendirme sistemleri olarak çevrilebilir. Bu kavram Luhn [1958] tarafından ortaya atılmıştır. Bir işletmede enformasyonun toplanması ve değerlendirilmesi sürecinde; enformasyonunun analiz edilmesi, entegrasyonu ve sunumu için başvurulan BT kapsanmaktadır. İşletmede enformasyon toplama ve değerlendirmenin amacı daha iyi karar vermeyi ve rakiplerle daha başarılı mücadele etmeyi sağlamaktır. Buna göre enformasyon toplama – değerlendirme, işletme kararlarını geliştirmek için bir dizi yöntem ve kavram sunar.

Başvurulan uygulamalar çok karmaşık istatistik teknikler kullanabilmektedir. Bununla birlikte kullanılan veri kümesi (işlem kayıtları) çok büyük olur ve buna “veri ambarı” denilir.

Veri ambarı üzerinde yapılan bir analiz; herhangi bir ürünün ne zaman, hangi özelliklere sahip insanlar tarafından ve hatta hangi ürünlerle birlikte satın alınabileceği hususunda karar vericiye destek sunar. Örneğin büyük marketler müşterilerine bir kart vererek satın alma davranışlarını bir veri ambarında takip ederler. Bu kayıtlar üzerinde yapılan bir analiz ile belirli özellikteki insanların hangi ürünleri daha fazla tükettikleri tespit edilerek, strateji değişikliğine gidilebilir.

Akpınar ve Edin [2007] çalışmalarında “işletme enformasyon toplama ve değerlendirme” karşılığı olarak orijinal terim olan “business intelligence” terimini Türkçe literatüre sokmuşlardır. Ayrıca yaptıkları tanımda buradakilere ilave olarak; işletme enformasyon toplama ve değerlendirmenin görselleştirme, coğrafi enformasyon sistemleri, sistem dinamiği, oyun teorisi, savaş oyunları gibi her türlü enformasyon ve iletişim teknolojileri olduğunu belirtmişlerdir.

46

3.5. Karar Destek Sistemleri

Yöneticiler birçok alternatif karar arasından birisini seçmek durumundadır. Bu alternatifler arasından en uygun olanını seçebilmek için detaylı veri veya enformasyon raporlarını inceleyecek kadar yeterli zamanları olmaz. Bu sebeple karar vermeye yardımcı olması için tasarlanmış sistemlere karar destek sistemleri (KDS) denir [Oz–2006]. Başka bir ifadeyle KDS, karmaşık problemleri çözmek için insan zekâsının ve BT’nin etkileşim içinde bir arada olduğu bir sistemdir [Gökçen–2005].

Karar destek sistemleri “Eğer... ise ne olur?” sorusunun cevabını aramaktadır. Örneğin

“Eğer tedarikçimizi değiştirirsek ne olur?” veya “Eğer yeni bir fabrika yatırımı yaparsak ne olur?” gibi soruların cevabı KDS ile analiz edilir. Böylece KDS ham veriyi işleyerek kıyaslama yapmakta ve yöneticiye enformasyon sunmaktadır.

Karar destek sistemlerinden son zamanlarda özellikle işletme, mühendislik, askeri ve sağlık alanlarında sıklıkla yararlanılmaktadır. Mevcut enformasyon miktarının yöneticinin tek başına karar vermesi için yeterli olmadığı ve doğru kararın son derece önemli olduğu durumlarda KDS çok değerlidir. Uygun KDS uygulamaları üretkenliği, verimliliği ve yararlılığı arttırabilmektedir. Böylece rakiplere karşı mücadele edebilme gücü de artmış olmaktadır.

3.6. Coğrafi Enformasyon Sistemleri

Coğrafi enformasyon sistemleri (CES) bir haritaya veritabanı bağlanması ile elde edilen bir sistemdir. Başka bir ifadeyle görsel olarak harita üzerinde bulunan çeşitli birimlere bağlı bazı veri ve enformasyon elde edilebilmektedir. Bir harita katmanı bulunmaktadır. Haritadaki bir bölgenin koordinatlarına karşılık gelen bazı veri ve enformasyon veritabanına kaydedilir.

Örneğin Şekil 1’de görülen harita üzerinde belirli bir bölgenin nüfus miktarı, ortalama eğitim seviyesi, trafiğe kayıtlı araç sayısı, bazı doğal zenginlikleri, bulunan tedarikçi sayısı ve hammadde stok seviyeleri bu bölge seçildiğinde yöneticiye sunulabilir.

Genellikle ES’den elde edilen veri; grafikler, haritalar, tablolar, resimler, üç boyutlu temsiller, animasyonlar ve diğer veri görüntüleme teknolojilerinden yararlanılması ile kullanıcı için çok daha anlaşılabilir olmaktadır. Bu bakımdan CES, planlama ve karar verme için yapılan veri analizinde görüntüleme teknolojisini kullanan sistemlerdir [Laudon ve Laudon–2006].

47 Şekil 1: Bir CES harita örneği