Bilişim Teknolojisinin İşletme Değerinde Yarattığı Ayrıcalıklar

1.4. Bilişim Teknolojilerinin Sindirilmesi

3

Bölüm Hakkında İlgi Oluşturan Sorular

1) Türkçe literatürde kavramlar tam olarak ne anlama gelmektedir?

2) Bilişim teknolojisinin önemi nedir?

3) İnternetin bilişim teknolojileri üzerindeki rolü nedir?

4

Bölümde Hedeflenen Kazanımlar ve Kazanım Yöntemleri

Konu Kazanım Kazanımın nasıl elde

edileceği veya geliştirileceği

Giriş Bilişim teknolojilerinin

gelişim sürecini kavrayabilmek.

Ders notu, konu anlatımı ve uygulama

Bilişim teknolojisinin işletme değerinde yarattığı ayrıcalıklar

Bilişim teknolojilerinin işletme yönetimindeki önemini anlayabilmek.

Ders notu, konu anlatımı ve uygulama

İnternetin hızla gelişimi İnternetin önemini anlamak. Ders notu, konu anlatımı ve uygulama

5

Anahtar Kavramlar

 Bilişim,

 Bilişim teknolojisi,

 Enformasyon sistemi,

 İnternet

6

Giriş

Yakın geçmişe kadar işletme yöneticilerinin bilişim teknolojisi (BT) konusunda bilgi sahibi olması beklenmezdi. Yöneticiler, daha çok işletmelerin temel faaliyetleri olan başta üretim ve pazarlama olmak üzere finans, muhasebe, insan kaynakları yönetimi gibi alanlarda bilgi sahibi olurlardı. Teknolojik yatırım kararları daha sınırlı olduğundan bu tür kararların verilmesi esnasında danışmanlardan destek alırlardı. Günümüzde hızla gelişen BT artık rekabetin en önemli unsurlarından biri hâline gelmiştir. Bu çalışmada derinlemesine değinileceği gibi BT artık işletmelerin hemen her faaliyetine destek vermek için kullanılan araçlar olmuşlardır. Öyle ki bunların bazen yöneticilere karar verirken adeta bir danışman gibi hatta bazen danışmandan da etkili bir biçimde destek verecek şekilde bir araya getirildikleri gözlenebilmektedir.

Özellikle uz iletişim alanında çeşitli sınırların kalkması ve buna paralel olarak internetteki gelişmeler 90’lardan itibaren BT’nin önem kazanmasına neden olmuştur.

Teknolojik gelişmelerin işletmelere ne yönde etki ettiğini inceleyen Varian [2003] ilgi çekici paralellikler tespit etmiştir. Araştırmacı NASDAQ ve S&P500 borsa indekslerini incelemiş ve teknoloji yatırımlarıyla bu indekslerde yer alan şirketlerin getirileri arasında paralellik olduğunu görmüştür. Şekil 0.1’de görüldüğü gibi her iki indekste yer alan şirketlerin getirileri 1990 ile 2000 yılları arasında yükselmektedir. Yükseliş her ne kadar NASDAQ indeksinde daha belirgin olsa da S&P500 indeksi de benzer bir seyir izlemiştir. Araştırmacı bu dönemleri incelediğinde şirketlerin teknoloji bileşenlerinin 1990 ile 2000 arasında artış gösterdiğini, buna mukabil 2000’den sonraki bir dönemde azalışa geçtiğini görmüştür. Görüldüğü gibi teknoloji yatırımları arttıkça işletmeler bundan olumlu yönde etkilenmektedirler.

Şekil 1: NASDAQ ve S&P500 getirileri

7

1.1. Bilişim Teknolojisi ve Enformasyon Sistemleri

Türk Dil Kurumuna [2008] göre teknoloji “bir sanayi dalı ile ilgili yapım yöntemlerini, kullanılan araç, gereç ve aletleri kapsayan bilgi” anlamına gelmektedir. Bilişim ise “İnsanoğlunun teknik, ekonomik ve toplumsal alanlardaki iletişiminde kullandığı ve bilimin dayanağı olan bilginin özellikle elektronik makineler aracılığıyla düzenli ve akla uygun bir biçimde işlenmesi bilimi, enformatik” biçiminde açıklanmıştır. Görüldüğü gibi bu tanımdan bilişim teriminin daha çok bir bilim dalını temsil ettiği ortaya çıkmaktadır. Oysa “bilişim teknolojisi” orijinal “Information Technology” terimine karşılık olarak Türkçe literatüre girmiştir. Bu durumda “technology” teriminin Türkçe karşılığının “teknoloji” olarak kullanılmasında itiraz edilebilecek hiçbir yan yoktur. Fakat “Information” karşılığı olarak

“bilişim” teriminin uygunluğu tartışmaya açıktır. Zira, kısaca “information” teriminin işlenmiş, anlamlı hâle getirilmiş veri anlamına geldiğini söylemek gerekir. Görüldüğü gibi bilişim terimi bu anlamı taşımamaktadır.

Bu açıklamalara rağmen “bilişim teknolojisi” bütün olarak ele alındığında, Türk Dil Kurumu [2008] tarafından “bilişimde kullanılan bütün araç ve gereçlerin oluşturduğu sistem”

olarak tanımlanmıştır. Oysa BT bir sistem değil, sistemin tasarlanması, geliştirilmesi ve uygulanması için yararlanılan yazılım ve donanımdır. Başka bir ifadeyle teknolojik kaynaklardır. Yine de bu tanım oldukça tatmin edicidir. Dolayısıyla bu çalışmada da benimsenmiştir. Teknolojik kaynaklardan bir hedef için yararlanılmasıyla bir sistem oluşturulur. Söz konusu sistem kimi yazarlar tarafından Türkçe literatürde “bilişim sistemleri”

olarak isimlendirilmektedir. Oysa orijinal literatürde “information systems” olarak kullanılan bu terim kısaca işlenmiş ve anlamlı veri üretmeyi hedef alan bir sistemi temsil etmektedir. Bu nedenle bazı yazarlar işlenmiş veri için “bilgi” terimini kullanmıştır. Böylece “bilgi sistemleri”,

“information systems” terimine karşılık olarak kullanılmıştır [bkz. Gökçen-2005 ve İlter-2007].

Ancak bu durumda da “bilgi” orijinal literatürde kullanılan “knowledge” teriminin Türkçe literatürdeki karşılığıyla çelişilmektedir. Böylece bu çalışmada her ne kadar Öz Türkçe olmasa da “information” karşılığı olarak “enformasyon” teriminin kullanılması tercih edilmiştir.

Kısaca söylemek gerekir ki bu çalışmanın çeşitli bölümlerinde incelenen teknolojiler, BT olarak düşünülmelidir. Ancak bunların bir hedef doğrultusunda bir araya getirilmesi sonucunda enformasyon sisteminin (ES) ortaya çıkacağı unutulmamalıdır. Örneğin bir sabit disk veri depolamaya yarayan bir BT’dir. Ancak herhangi bir organizasyonun işlemlerini barındıran veritabanını saklamak için kullanıldığında, o organizasyonun, ES’nin bir parçası olmaktadır. Benzer biçimde bir istatistik analiz yazılımı çok fazla işlevi olan genel amaçlı bir BT’dir. Ancak bu yazılım bir organizasyonda dönemlere göre satış miktarlarını tahmin etmek için kullanılabilir. Böylece o organizasyonun, ES’nin bir parçası olmaktadır.

Şunu da hatırlatmak gerekir ki ES yalnızca organizasyonlarda oluşturulmak ve onların hedeflerine hizmet etmek zorunda değildir. Başka bir ifadeyle BT’lerin herhangi bir amaçla bir araya getirildiği irili ufaklı her tür sistem bir ES olabilir. Örneğin sıradan bir ev kullanıcısının oyun oynamak amacıyla çeşitli BT’leri bir araya getirmesiyle oluşturduğu kişisel bilgisayar da bir ES olarak düşünülebilir. Zira enformasyon her zaman tablo, rapor veya çeşitli istatistikler olmak zorunda değildir. Bit’lerin oyundaki karakterleri, görüntü ve sesleri oluşturması ve

8 kullanıcının hamlelerine karşılık vermesi de bir tür enformasyondur. Görüldüğü gibi hedefe uygun BT bir araya getirilmektedir. Oyun oynamak için elverişli görüntü kartı, iç bellek ve yazılım gibi uygun BT’ler seçilmelidir. Örneğin Linux işletim sistemi oyun oynamak için elverişli bir işletim sistemi değildir.

Birçok kişi, hatta bazı yazarlar sıklıkla ES ve BT terimlerini birbiriyle karıştırabilmekte, bunları eşanlamlı görebilmektedirler. Bazı işletmeler BT işletmesi olabilir. Zira bunlar sistem değildir ve teknoloji sunmaktadırlar. Ancak bunların dışındaki bir firmanın BT yöneticisi olmamalıdır. Doğru olanı ES yöneticisidir. Buna rağmen bazı işletmelerde bu tür kavramsal yanlışlıkların yapıldığı gözlenebilmektedir.

1.2. Bilişim Teknolojisinin İşletme Değerinde Yarattığı Ayrıcalıklar

Daha önce de belirtildiği gibi araştırmacıların hemen hepsi günümüzde bir işletmenin hayatta kalabilmesinin temel dayanaklarından birisinin BT olduğu konusunda hemfikirdir.

Buna rağmen bazı yazarlar BT’lerin işletmelerde rekabet açısından bakıldığında bir ayrıcalık yaratamadığını düşünmektedir. Zira BT’ler tüm rakipler tarafından elde edilebilmektedir [bkz.

Radhakrishnan ve ark.-2008]. Bilindiği gibi BT yatırımının bizatihi kendisi, bir organizasyonun işletme değeri bakımından diğerlerinden ayrılmasına katkıda bulunamamaktadır. Ancak şunu da unutmamak gerekir ki organizasyonlar BT’lerinden, ES yarattıklarında kendilerini diğer rakiplerinden ayırabileceklerdir. Örneğin bir elektronik tablo yazılımı her organizasyonun satın alabileceği bir yazılımdır. Bu hâliyle bir BT olan elektronik tablo uygulaması, organizasyonun kendi hedefleri doğrultusunda biçimlendirilebilir. Başka bir ifadeyle sıradan bir elektronik tablo uygulamasının üretim planlamadan iş takibine kadar kullanılması mümkündür. Tabiatıyla bunların yapılabilmesi için organizasyon çalışanlarının elektronik tablo kullanımında iyi eğitimli ve tecrübeli olması gerekmektedir. Görüldüğü gibi sıradan bir elektronik tablo ES içerisinde organizasyonun kendisini rakiplerinden ayırabilecek işletme değerleri yaratmasını sağlamıştır.

Araştırmacıların hemen hepsi yakın geçmişe kadar yaptığı çalışmalarda doğrudan BT yatırımını, onun tutarıyla elde edilen getiri arasındaki korelasyonu inceledikleri görülmektedir.

Buna göre de BT yatırımının işletmelere katkısını ölçmeye çalışmışlardır. Böylece farklı endüstriler ve farklı ölçekteki işletmelere göre yaptıkları analizlerde bazı araştırmacılar pozitif, bazıları negatif, bazıları karışık korelasyon tespit ettikleri gibi bazıları aralarında herhangi bir ilişki olmadığını öne sürmüştür. Oysa son zamanlarda araştırmacılar örgütsel süreçlere odaklanarak BT’nin etkilerini incelemektedirler. Böylece BT’lerin gerek operasyonel, gerekse de yönetsel süreçleri desteklediklerini görmüşlerdir. Bazı örnekler aşağıdaki gibidir [Radhakrishnan ve ark.-2008]:

• Allen-Bradley tamamen otomatik fabrika içinde fabrika yaklaşımını kullanarak kontaktörleri ve röleleri elektrik motoru için bir araya getirmektedir. Makineler malzeme ihtiyaç planlaması, parça siparişi, programlama, paketleme, nakliye ve kalite kontrol dâhil tüm işi yapmaktadırlar ve çalışanlar yalnızca gözlemci durumundadır. Böylece işletme rakiplerine kıyasla çok etkili bir işçi gücü oluşturmuştur.

9

• Texas Instruments bilgisayar destekli tasarımdan yararlanarak Japonya, Hindistan, Malezya ve ABD’de yer alan çalışanların %39 daha kısa zamanda tasarımı tamamlayabilmelerini sağlamıştır. Böylece işletme gelirlerinde de %30’luk bir artış olmuştur.

• Benetton S.P.A. kurmuş olduğu ES ile siparişleri takip etmekte, kapasite durumunu yönetmekte ve perakende satışıyla koordinasyonu sağlamaktadır. Böyle bir sipariş ve kapasite durumunun görülebilirliği işletmenin operasyonel etkinliğini artırmıştır. Ayrıca işletme daha geniş bir ürün çeşidine yönelebilmektedir.

Fashion Apparel Merchants talep tahmin ES’sini kullanmaktadır. Böylece talepleri tahmin ederek yüksek miktarda ürün stoklamamaktadırlar. Tahmin edilmesi zor olan moda trendlerini ve dönemsel ürün çeşitliliğindeki değişimleri de başarıyla tahmin edebilmektedirler.

Böylece elde bulundurma maliyelerini düşürmekte ve daha fazla satış gerçekleştirebilmektedirler.