İşletici Kuruluş Tarafından İşletilen Serbest Bölgeler

Bölgelerde genellikle işletici kuruluşlar anonim şirket şeklinde örgütlenmiştir.

Anonim şirketlerin hisselerinin çoğu özel kişi ve kuruluşlara aittir. Bazı durumlarda serbest bölgeyi işleten ile bu kuruluş üzerinde devletin denetimini sağlamak üzere hisselerden bir kısmı devlet veya kamu kuruluşlarına ait olabilmektedir.

Bu durumda şirketin oluşumu serbest bölge işletmeye açılmadan teşekkül etmekte ve hissedarlar mevcut olmayan bir işletme için hisse senedi satın almak durumundadır. Kurulacak serbest bölgenin veya şirketin başarılı olup olmayacağı hissedarlar tarafından önceden bilinmemektedir.

Serbest bölgenin işletmeye açılması ve gelişmesi uzun zaman almaktadır. Bu zaman içerisinde şirketler ortakları için gelir getirici başka yollar aramaktadırlar. İşletici şirketin faaliyet sahası kurulduğu serbest bölgeyle sınırlıdır. Serbest bölge dışında başka bir sahada faaliyet göstermesi yasaktır. Özellikle serbest bölgenin kuruluş aşamasında gelir getirici faaliyetleri çok sınırlıdır. Serbest bölge idareleri, adlarına kira sözleşmeleri yaparak kendilerine verilen payları alırlar. Sermayelerini bu dönemlerde bankalara mevduat olarak yatırmak suretiyle temerrüt faizi şeklinde gelir elde etmektedirler.

Serbest bölgede, işletici şirketin kurulması ile birlikte serbest bölge işletme sözleşmesi hazırlanır. Yapılan bu sözleşme ile şirketin faaliyetleri, gelirleri yetki ve sorumlulukları detaylı olarak belirlenmiştir.

İşletme sözleşmesi ile işletici kuruluşa verilen yetki ve sorumluluklar:

297 T.C Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı Serbest Bölgeler Genel Müdürlüğü, Serbest Bölgeler Mevzuatı, 4. B., Ankara: Tanıtım ve Araştırma Dairesi Başkanlığı, 1996, s. 8-9.

1 - Kullanıcı firma ile açık parsel kira sözleşmelerin tanzim ve imzalanması, 2 - Açık parsel kiralarını kullanıcılardan tahsili ve serbest bölgeleri tesis ve geliştirme fonuna aktarılması,

3 - Açık parsellerin kullanıcı firmalara teslimi,

4 - Proje safhasında ihtiyaç duyulan, zemin etüdü geometrik vizesinin verilmesi, 5 - Yatırım ve ticari safhalarda elektrik ve su temini,

6 - İnşaatların su basman seviyesinde kontrolü ve temel uzunluk vizesinin verilmesi,

7 - Ticari safhada kullanıcı firmalar tarafından talep edilen liman, yük ve depo hizmetlerinin verilmesi,

8 - Tartı hizmetlerinin verilmesi,

9 - Restoran, kafeterya ve kantin hizmetleri gibi sosyal tesislerin kurulması, 10 - Genel temizlik işlerinin yapılması,

11 - Umumi yeşil alanların oluşturulması,

12 - Firmalara kapalı alan kiralanmasının yapılması, 13 - Altyapı sisteminin bakım ve onarımı,

14 - Yangın tehlikesine karşı gerekli tedbirlerin alınması, demirbaşların ve ticari emtiaların sigortaların yapılması,

15 - Serbest bölge kullanıcılarının su ihtiyacını karşılaması, 16 - Kullanıcıların elektrik enerji ihtiyacının temini,

17 - Bölge içi ve çevre güvenliğinin sağlanması,

18 - Kullanıcılara ilk yardım düzeyinde sağlık hizmetlerinin verilmesi, 19 - Bölge içerisinde ulaşım hizmeti verilmesi,

20 - Kullanıcılara itfaiye hizmetin sağlanması,

21 - Bölgenin tanıtım ve pazarlanmasının yapılmasıdır.

Bu çeşit serbest bölgelerde serbest bölgenin kurulduğu arazi devlete aittir.

Devlet serbest bölge kurulacak alanı önce tespit ederek kamulaştırır. Bölgenin açılış tarihine kadar alt yapının tamamını kamu harcaması ile tamamlanarak hizmete hazır hale getirilir. Sınırlar ve ihata duvarını yaparak belli yerlere giriş ve çıkış kapıları koyarak sahanın giriş-çıkış güvenliğini sağlar.

Kurulan serbest bölge deniz kenarında ise, çoğu zaman bölgeye ait müstakil limanı vardır. Bu limanda altyapı ile beraber ikmal edilerek hizmete sunulacak durumdadır. Bölge deniz kenarında değilse serbest bölge adresli malların bölgeye nakli için bölge ile liman arasında gümrük koridoru oluşturabilmektedir. Bu koridor kullanılarak yurtdışından serbest bölgeye gelen ve giden mallar bulunduğu ülke topraklarına girmeden yani gümrük işlemleri yapılmadan bölgeye alınır. Serbest bölge ile en yakın liman arasındaki mesafe gümrük koridoru tesis edemeyecek kadar uzak ise, genellikle serbest bölge idaresi limandaki belirli bir sahaya alınır. Serbest bölge giriş ve çıkış işlemleri tekamül ettikten sonra eşya transit muamelesine tabii tutmadan kolcu nezaretinde bölgeye getirilir ve götürülür.

Serbest bölgenin resmen açılma tarihinde bölgeyi yönetecek birimlerin tamamı kuruluşlarını tamamlamak zorundadır.

Bu Birimler;

i - Serbest Bölge İdaresi (Serbest Bölge Müdürlüğü):

Hükümetin kanun ve yönetmeliklerle serbest bölge müdürlüklerine verdiği yetki ve görevler belirlenmiştir. Bu yetki ve görevler;

a) Serbest bölgeler mevzuatı doğrultusunda bölgeyi yönetmek,

b) Bölge arazisinin kullanımı, yapı ve tesislerin projelendirilmesi, kurulması ve kullanılmasıyla ilgili bütün izin ve ruhsatı vermek,

- Temel uygunluk vizesi, - İnşaat ruhsatı,

- İskan ruhsatı,

c) Fona yapılan ödemeleri tahsil etmek, fon hesabına yatırmak ve onaylı bütçe çerçevesinde harcamalar yapmaktır. Bu fonun kaynakları;

1 - Açık alan kira bedelleri,

2 - Mal girişi ve çıkışında alınan %5 fonlar, 3 - Giriş izini belgeleri ücreti,

4 - Banka ve sigorta şirketleri gelirlerinden alınan %5 pay, 5 - Diğer gelirlerdir.

d) Bölgede gümrük, güvenlik, çalışma, güvenlik, liman, haberleşme ve sağlık hizmetleri gibi hizmetler için koordinasyon sağlamak,

e) Bölge işleticisi ile akdedilen işletme sözleşmesi çerçevesinde işletici ve kullanıcılar, kamu ve Özel kuruluşlar arasında yapılan sözleşmelerin hükümleri uyarınca yürütülen işleri gözetmek,

f) Bölge işleticisi tarafından kullanıcılara verilen hizmetler ve kiralanan yerlerle ilgili olarak hizmet ücret ve kira tarifelerin düzenlenmesini temin etmek,

g) Giriş izin belgelerini vermek ve gerekli kontrolü yapmak,

h) Serbest bölgede çalışacak yabancılarla ilgili ikamet veya çalışma izni verilmesi ile ilgili müracaatları kabul etmek,

i) İtiraz ve şikayetleri kabul etmek, anlaşmazlıkların uzlaşma yolu ile çözümlenmesini sağlamak, gerekirse ilgili mercilere intikal ettirmek,

j) Bölge kullanıcıları ile ilgili sicil belgesini düzenlemek ve ilgili belgeleri vermek,

k) Üst mercilere verilecek diğer görevleri yapmak, istenecek her türlü bilgi ve belgeleri temin etmek, bölge faaliyetlerini değerlendirmek ve yıllık raporlar hazırlamaktır,

ii - Serbest Bölge Gümrük Müdürlüğü:

Gümrük müdürlükleri kendi mevzuatları doğrultusunda bölgeye giren ve çıkan ticari malların gümrük işlemlerini yürütmek üzere serbest bölge için kurulmuş ayrı bir

gümrük birimidir. Genellikle bulunduğu ildeki gümrük başmüdürlüğüne bağlı olarak çalışır. Bina ve tesisleri ya bölge müdürlüğü tarafından veya işletici kuruluş tarafından yapılır.

iii - Serbest Bölge Gümrük Muhafaza Müdürlüğü:

Gümrük Muhafaza teşkilatının serbest bölge birimidir. Bölge giriş ve çıkış kapılarından 24 saat hizmet vermek durumundadır. Kendi mevzuatları doğrultusunda görev yaparlar.

iv - Serbest Bölge Emniyet Amirliği:

Serbest bölge sınırlarında, kapısında ve gerektiği zaman bölge içerisinde güvenliği sağlamak üzere günde 24 saat hizmet veren İç İşleri Bakanlığına bağlı bir teşkilattır. Bu gurupta kendi mevzuatları çerçevesinde görev ifa ederler.

v - Serbest Bölge İşleticisi:

Sadece serbest bölgede faaliyet gösteren kullanıcılara hizmet vermek gayesi ile kurulmuştur.

Görüldüğü gibi bürokrasinin minimuma indirilmiş olması gereken bu tür serbest bölgelerde çok başlılık mevcuttur. Bu örnekte beş değişik kuruluş her biri kendi mevzuatına göre işlem yapmaktadır. Bu çok başlılığın serbest bölgeler için yararlı olmadığı ülkemizdeki uygulamalardan anlaşılmaktadır.

Ülkemizde kurulan Mersin, Antalya, Ege, Trabzon, İstanbul AHL serbest bölgeleri ile kurulacak diğer serbest bölgelerde bu sistem uygulanmaktadır.

Mersin’de bölgeyi işletmek üzere Mersin serbest bölge işleticisi anonim şirket (MESBAŞ), Antalya’da ise, Antalya serbest bölge işleticisi anonim şirketleri (ASBAŞ) kurulmuştur. Her iki kuruluşun sermayelerinin %66’sı özel kişi ve kuruluşlara % 34’ü ise Kamu kurum ve kuruluşlara aittir.

Her iki şirkette serbest bölge işletmeye açılmadan önce teşekkül etmiştir.

Kuruluşlarını müteakip serbest bölge işletme hakkını düzenleyen işletme sözleşmesi serbest bölgelerin bağlı bulunduğu müsteşarlıkça imzalanmıştır. Bu sözleşmeye göre işletici kuruluş işleticilik yanında bölgede herhangi bir şirket gibi faaliyet ruhsatı alarak

kullanıcı olabilir ve ticari faaliyette bulunabilmektedir. Ticari firma olarak bakıldığında diğer kullanıcılarla aynı haklara sahiptir. Bu konuda herhangi bir ayrıcalık tanınmamıştır.

İşletici kuruluş olarak bu şirketlerle bölge müdürlükleri koordineli olarak çalışmak durumundadırlar. Bölgenin yönetimi ile ilgili kararlar bölge müdürlüğünde bunu uygulamak ise işletici kuruluşun sorumluluğundadır denilebilir.