Gıda İşleme Sektörü Kümelenme Formasyonunun Uluslararası Rekabetçilik Düzeyi (Düşük)

Büyükbaş, küçükbaş hayvancılık ve arıcılık işletmelerinin durumu, gıda işletmelerinin durumu, bilgi üreten kurumların durumu, özelleştirilmiş finansal kurumlarının varlığı, yan sanayiinin durumu, kontrol, standardizasyon ve sertifikasyon kurumların faaliyetleri gibi alt değişkenlerden oluşan Kümelenme Formasyonunun ulusal ve uluslararası rekabetçilik gücünün düşük düzeyde olduğu tespit edilmiştir.

 Büyükbaş Hayvancılık, Küçükbaş Hayvancılık ve Arıcılık İşletmelerinin Durumu (2) Bingöl genelinde hayvancılığa (büyükbaş, küçükbaş ve arıcılık) yönelik gerek yem üretimi yapan gerekse organize ve modern anlamda hayvancılık yapan işletme sayısı uluslararası rakiplerine oranla oldukça düşük düzeydedir. Ayrıca bu işletmelerin çoğu kapasitelerinin çok altında iş hacimlerine sahiptirler.

 Gıda İşleme Şirketlerinin Durumu (2)

İl düzeyinde genelde küçük ve orta ölçekli işletmeler (KOBİ) olarak faaliyetlerine devam eden gıda işletmeleri, mülkiyet yapısı açısından daha çok özel sektör kuruluşları niteliğindedir. Diğer yandan işletme sayılarının fazla olduğu un ve unlu mamuller sektöründe

180 olduğu gibi diğer gıda işleme sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin kapasite kullanım oranı düşüktür. Kapasite kullanımının düşük olmasında, mevsimsel dalgalanmalara bağlı kullanım dışı kalan kapasiteler, ihracata yönelik gelişme politikası paralelinde yeni, ancak uzun vadeli ve istikrarlı olmayan ihracat pazarlarına yönelinmesi, alt sektörlerin önemli bir kısmında, işlenen ürün miktarının yıllara göre değişiklik göstermesi ve bazı alt sektörlerde uygun hammadde teminindeki güçlükler etkili olmaktadır.

 Sivil Toplum Kuruluşlarının Sayısı ve Faaliyetleri (2)

Gıda işleme sektörünün temelin oluşturan tarım sektöründe sivil toplum inisiyatifi, örgütlenmenin öneminin üreticiler tarafından pek iyi bilinmemesi, tarım üreticilerinin örgütlenme konusunda geri kalmalarına neden olmuş, bugün ki örgütlenme düzeyi ancak %40 seviyesine ulaşmıştır Türkiye’de faaliyet gösteren tarımsal üretici örgütleri; Kooperatifler, Üretici Birlikleri, Ziraat Odaları ve Çiftçi Dernekleri olarak sınıflandırılabilir. Bingöl ilinde birçok tarımsal üretici örgütü (Ziraat Odaları, Tarım Kredi Kooperatifleri, Tarım Satış Kooperatifleri, Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri, Sulama Kooperatifleri, Sulama Birlikleri ve Çiftçi Dernekleri vs.) hizmet vermektedir. Bu örgütlerin bir kısmı mesleki, bir kısmı ise ekonomik örgütlerdir. Mesleki örgütlerden önde geleni ziraat odalarıdır. Türkiye genelinde olduğu gibi, Bölge’de de ziraat odaları teşkilatlanması sınırlı sayıda olmuştur. Türkiye ortalamasının altında ziraat oda sayısına sahip olan Bölge’de odalara kayıtlı çiftçi sayısı da diğer rakip bölgelere oranla ortalamanın altındadır.

Diğer yandan doğrudan gıda işleme sektörüne yönelik bir sivil toplum kuruluşu da faaliyet göstermemektedir.

 Bilgi Üreten Kurumların Durumu (3)

İl genelinde 1 adet üniversite faaliyet göstermektedir. Bununla birlikte Bingöl Üniversitesi’nin gıda işleme sektörüne temel hammadde sağlayan tarım sektörüne yönelik faaliyet gösteren ilgili fakülteleri (ziraat ve veteriner) mevcuttur.

Ayrıca Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi’ne bağlı Gıda Mühendisliği⁹ bölümü faaliyet göstermektedir. Ancak, uluslararası kıyaslama yapıldığında gıda işlemelerine yönelik

9 Gıda Mühendisliği; beslenmeyle ilgili sağlık problemlerinin artmasıyla önemi giderek artan gıdaların üretimden tüketime kadar bütün süreçlerde teknik bilgilerini kullanarak ürünlerin kaliteli, sağlığa uygun şekilde

181 işletmeler ile üniversitenin ilgili bölümleri arasında çok az bir ilişkinin varlığının mevcut olduğu görülmektedir.

Diğer yandan gıda işleme sektörüne yönelik nitelikli bir teknopark modeli de bölgede ve/

veya üniversite bünyesinde faaliyet göstermemektedir.

 Özelleştirilmiş Finans Kurumlarının Varlığı (1)

İnsanların gıda ihtiyaçlarını karşılamasının yanında gelir ve istihdam kaynağı yaratmak suretiyle tarımsal sanayinin gelişmesi ve kalkınmanın teşvik edilmesinde stratejik işlevi bulunan tarım sektörü ve buna bağlı olarak değer zincirinin bir devamı olan gıda işleme sektörü, hemen tüm ülkelerin ekonomik hayatında vazgeçilmez bir role sahiptir. Dünyada değişen ekonomik ve ticari koşullara bağlı olarak rekabete dayalı serbest piyasa hâkimiyetinin artması, yoksullukla mücadele ve kırsal kalkınma politikalarının odak noktasında bulunan tarımsal ekonominin canlandırılmasına yönelik farklı finansal yaklaşımların uygulanmasını gerektirmektedir.

Bölgede faaliyet gösteren işletmelerin finans kaynağı çok büyük ölçüde geleneksel bankacılık sisteminden karşılanmaktadır. Bankacılığın sunmuş olduğu enstrümanlardan faiz en önemli araçlardan birisi olarak kullanılmaktadır. Diğer bir ifade ile Bingöl’de sektöre yönelik özelleştirilmiş finansal enstrümanlar gelişmemiştir.

 Yan Sanayiinin Durumu (1)

İşlenmiş gıda ürünlerinde tarım sektöründen gelen temel hammadde dışındaki en önemli girdiler; ambalaj ve paketleme malzemeleri ile yardımcı malzemeler ve katkı maddeleridir.

Sektörde paketleme ve ambalaj malzemelerinden koli, kartonet dışındaki diğer malzemelerin tamamına yakını ithal edilmektedir. Yardımcı malzemeler grubunda standartların olmaması, ciddi firma sayısının eksikliği nedeniyle kalite konusunda sık sık sorunlar yaşanmaktadır.

üretilmesi ve tüketilmesi için sorumluluk alan, fizik, kimya, biyoloji, matematik, mikrobiyoloji ve beslenme gibi bilimlerin; gıdaların işlenmesinde, saklanmasında, taşınmasında, pazarlanmasında ve yeni gıdaların üretilmesinde ve geliştirilmesinde uygulama alanı bulduğu bir mühendislik dalıdır.

182

 Sektöre Yönelik Kontrol ve Sertifikasyon Kurumlarının Faaliyetleri (2)

Ulusal düzeyde hizmet veren gıda sektörüne yönelik kalite ve sertifikasyon firmaları Bingöl’de faaliyet göstermektedir. Nitekim gıda sektöründe son yıllarda ISO 9001-9002 Kalite sistemi belgeli firma sayısı hızla artmaktadır. Bu sistem standardı gereği yapılan tedarikçi değerlendirmesi ve düzeltici faaliyetler kapsamında firmalar, kendilerine girdi temin eden satıcıların performansını artırmaya yönelik birtakım iyileştirici ve teşvik edici uygulamalar yürütmektedirler. Bu uygulamalar ile firma satın aldığı malzemenin kalitesini kontrol edebilmekte, tedarikçide kendini iyileştirme ve yenileme çabası içine girmektedir. Bu gelişmeler et ve et ürünleri sektörünün ve buna bağlı alt sektörlerin güçlenmesi ve kurumsal yapılanması bakımından büyük önem taşımaktadır. Ancak sektöre yönelik özelleştirilmiş kontrol kurumlarının (STK vs.) faaliyetleri yok denecek kadar azdır.

4.1.6.4 Firma Stratejileri ve Rekabet Yapısı Durumunun Uluslararası Rekabetçilik