Sektörler
Fotoğraf 26: Bingöl İli İnşaat Malzemeleri Sektöründe Faaliyet Gösteren Bir İşletme
157 3.2.3 Tekstil ve Hazır Giyim Sektörü
Tekstil ve Hazır Giyim sektörü, özellikle yarattığı istihdam açısından öne çıkan sanayi sektörleri arasında yer almaktadır. Bingöl genelindeki 6 adet tekstil ve hazır giyim firmasında 337 kişilik bir çalışan bulunmaktadır. Buna göre tekstil ve hazır giyim sektörü sanayi sektörünün yarattığı istihdamda %16 gibi önemli bir paya sahiptir.
Tablo 43: Tekstil ve Hazır Giyim Sektörü ve İl Sanayisi
Sektör Firma Sayısı Çalışan Sayısı Ciro (TL)
Tekstil-Hazır Giyim 6 337 1.864.271
TOPLAM 111 2.441 241.384.070
Kaynak: BİNTSO, 2014.
Bingöl ili tekstil sektörü, hazır giyim basamağı öncesi, iplik üretimi, örme ve dokuma yöntemleri ile kumaşın üretilmesi, boyama işlemleri gibi yüksek sermaye gerektiren basamakların atlanarak, düşük sermaye gerektiren fason hazır giyim işletmelerin kurulması daha cazip görülmektedir. Kurulacak olan işletmelerde sadece Bingöl’ deki ihtiyaca yönelik olarak değil, çevre illerinde ihtiyacını karşılamaya yönelik olmalıdır. Ancak ürün çeşitliliğinin fazla olması nedeni ile kurulacak olan işletmeler farklı ürünlerde uzmanlaşmalı, ürün yelpazesi geniş tutulmalıdır.
Bingöl’e yapılan yatırımların genellikle tekstil sektöründe olmamasının sebebi, Türkiye’ deki genel durum olarak gösterilebilir. Ülkemizdeki işletmelerin birçoğu fason üretim yapmasından dolayı, yurtdışındaki alıcı firmaların daha ucuz üretim yapabilecekleri yeni üreticiler bulması sebebi ile daha düşük fiyatlarla yarışamamakta ve iş potansiyeli azalmaktadır. Ancak Bingöl gibi teşvik bölgesi kapsamına giren illerde daha düşük iş gücü maliyeti, yatırımlar için önemli bir avantaj oluşturmaktadır (FKA, 2015).
158 3.2.4 Kuluçka Sanayi Sektörleri
Enerji sektörü, Bingöl’de sanayi sektöründe öne çıkan kuluçka sektörlerden biri olarak değerlendirilebilir. Nitekim BİNTSO’ya kayıtlı üye verileri kapsamında sektörün 5 milyon TL’ye yakın ciro hacmi gerçekleştirildiği görülmektedir. Bunun yanında enerji sektörü, firma başına ciro büyüklüğü bakımından da diğer avantajlı sektörler arasında yer almaktadır.
Tablo 44: Enerji Sektörü ve İl Sanayisi
Sektör Firma Sayısı Çalışan Sayısı Ciro (TL)
Enerji 3 35 4.754.493
TOPLAM 111 2.441 241.384.070
Kaynak: BİNTSO, 2014.
Bingöl’ün güneş, rüzgâr gibi enerji kaynakları açısından zengin olmamasına rağmen enerji sektörünün sanayi sektörüne bu kadar katkı sağlaması önem taşımaktadır. Bu nedenle termik santral yatırımının yanı sıra yenilenebilir enerji yatırımlarının özendirilmesi, hidroelektrik santrallerin kamu hassasiyetleri ve doğal hayatın korunması önceliğiyle kurulması ve de sanayi ve tarım işletmelerinde enerji verimliliğinin özendirilmesi gibi çalışmalar ile enerji sektörü geliştirilebilir (İBSTM, 2015).
YEGM verilerine göre Bingöl’de PV tipi alan üretilebilecek enerji türü olarak en çok potansiyele sahip olan çeşidin monokristalin silikon türü olduğu görülmektedir. Monokristalin silikon tipi ile Bingöl’de 26.000 kWh/yıl güneş enerjisi üretilebilir. Polokristalin silikon, İnce bakır film şerit gibi türler ile bu potansiyel toplamda 80.00 kWh/yılın üzerinde bir güneş enerjisi üretilebilir.
Güneş enerjisinin yanı sıra son yıllarda büyük bir gelişme gösteren biyokütle enerjisi de Bingöl ili açısından önem arz etmektedir. Özellikle büyükbaş hayvancılığa bağlı olarak geliştirilmesi öngörülen sektörün teşviklerle desteklenmesi gerekmektedir. Nitekim, potansiyel gelişme arz etmesine rağmen şu an halihazırda bu sektöre yönelik bir enerji santrali mevcut değildir.
159 3.4 Bingöl İli Ekonomik Konsantrasyon Matrisi
Mevcut durum göstergelerine göre Bingöl ekonomisinde öne çıkan birden fazla sektörün faaliyette bulunduğu görülmektedir. Bahsi geçen bu sektörler, bazı veya farklı değişkenler doğrultusunda öne çıkmaktadır. Örneğin kimi sektör (ler) istihdam kapsamında kente önemli katkılar sağlarken, kimi sektör (ler) ciro büyüklüğü bakımından öne çıkmakta, kimi sektörler ise aldıkları brüt yatırım veya diğer göstergelerde diğer sektörlerden farklılık göstermektedir.
Bunun yanı sıra Bingöl’ün alansal varlıkları da göz önüne alındığında, ilin çekirdek yeteneklerine (core competence) uygun sektörlerin önemleri veya öne çıkma düzeylerinde de değişiklik görülmektedir. Ayrıca üretilen mal ve/ veya hizmetin ihracat değeri de ayrı bir değişken olarak kabul edilmekte ve sektörlerin değerlendirilmesinde etkin bir unsur olarak göz önüne alınmaktadır.
Tablo 45: Bingöl Ekonomik Konsantrasyon Matrisi
Sektörler Üretim Ekonomik Değer Ciro İstihdam İhracat
Tarım Sektörü
160 Alansal varlıklara bağlı çekirdek yetenekler, ikincil verilerden elde edilen bilgiler, birincil verilerden (odak grup toplantıları, mülakatlar vs.) elde edilen bilgiler ve araştırmacıların öngörüleri doğrultusunda elde edilen sonuçlar değerlendirildiğinde, Bingöl ekonomisinin temelini tarıma dayalı gıda sanayi oluşturmaktadır. Bunun yanında yapı malzemeleri ve madencilik sektörü, gıda sektörü kadar olmasa da il ekonomisinde diğer sektörlere göre sıyrılan ve öne çıkan bir diğer sektör konumundadır. Bu iki sektör dışında mevcut durumda sektörleşme potansiyeli arz eden bir diğer sektör ise tekstil ve hazır giyim sektörüdür7.
Sanayi sektöründe hayvancılığa dayalı gıda sanayi (et ve et ürünleri, süt ve süt ürünleri arıcılık ürünleri) mevcut durumda hemen hemen her göstergede öne çıkan sektördür. Ayrıca madencilik sektörü, gerek istihdam gerekse de diğer göstergelerde önemli yer tutan bir diğer sanayi alt sektörü konumundadır. Bunun yanında inşaat malzemeleri sektörü de ihracat ve ciro gibi göstergelerde öne çıkan bir rol oynamaktadır. Tekstil ve hazır giyim sektörü ise istihdam başta olmak üzere sanayi sektöründe gelişme potansiyeli arz eden önemli sektörler arasındadır.
Tarım sektörü açısından duruma bakıldığında hayvancılık ön plandadır8. Ekilen alan bakımından Türkiye’nin en dezavantajlı illeri arasında yer alan Bingöl, çayır ve mera alanları açısından ise zengin bir kenttir. Bunun yanında gerek istihdam sağlaması ve ana geçim kaynağı olması gerekse de ihracattaki katkısı nedeniyle hayvancılık, Bingöl için önemli bir sektördür. Hayvancılığın dışında Bingöl’de bitkisel üretim bakımından elma ve ceviz üretimi ön plana çıkmaktadır.
Hizmet sektöründe ise Bingöl’de ticaret sektörü önemli bir rol oynamaktadır. Ancak bu ticari faaliyetler, daha çok iç piyasaya yönelik toptancılık ve perakendeciliktir. Dış ticarette ise aynı durum söz konusu değildir. Diğer yandan turizm sektörü, hiçbir göstergede önemli bir rol üstlenmiş hizmet sektörleri arasında yer almamaktadır. Diğer yandan çağrı merkezleri hizmetleri ise potansiyel gelişme arz eden sektörler arasında öngörülmektedir.
7 Bu üç sektör dışında kalan sektörler ise mevcut durumda sektörleşmemiş, ancak il ekonomisine katkı sağlayan veya ileride sektörleşme potansiyeline sahip olan faaliyet dalları olarak değerlendirilebilir. Bunlar içerisinde de turizm, enerji ve ticaret sektörleri öne çıkmaktadır. Özelikle turizm sektörü mevcut durumda sektörleşmeden uzak ve potansiyeli kısa vade için çok düşük bir sektör görülmekle birlikte, doğal güzellikleri ve turistik varlıkları göz önüne alındığında uzun vadeli gelişebilecek bir ekonomik faaliyet olarak görülmektedir.
8 Kentin en önemli geçim kaynaklarından hayvancılığın, 2040 yılı için de öncü sektör olarak devam etmesi öngörülmektedir (ÇŞB, 2015).
161 4. BİNGÖL İLİ SANAYİ SEKTÖRLERİNİN ULUSLARARASI REKABETÇİLİK
ANALİZİ
Bingöl ilinde öne çıkan ve çekirdek yeteneklere haiz olarak görülen sanayi sektörleri Elmas Model analizi kullanılarak uluslararası rekabetçilik gücü ölçülmüştür. Uluslararası rekabetçilik değişkenlerinin toplam skoru, neticede, incelenen sektörün satış (ihracat) pozisyonu hakkında da bilgi vermektedir. Bu bağlamda aşağıda yer alan gıda işleme ve tekstil ve hazır giyim sektörleri analiz kapsamına alınarak değerlendirilmiştir.
Değerlendirmeye alınan sektörlerin; (1) rekabetçilik gücünün yanı sıra, (2) istihdam yapısı niteliğinin iyileştirilmesi ve daha da geliştirilmesi, (3) yerel genç istihdamına katkısı, (4) yerel kadın istihdamına katkısı, (5) yerel toplam istihdama katkısı, (6) katma değeri, (7) kentin çekirdek yeteneklerine uyumu, (8) çevrenin korunması, (9) bölgenin fiziksel taşıma kapasitesi, (10) hâlihazırda üretilen sektörel mal ve hizmetin katma değerinin artırılarak sektörel gelirlerde ve kârlarda zıplama sağlanması, (11) kapasite kullanım oranlarının artırılması ve işletme faaliyetlerinin kapasite doluluk oranlarının 12 aya yaygınlaştırılması, (12) rekabetçiliğe bağlı elde edilen ihracat gelirleri ile kalkınmanın sağlanması ve (13) il genelinde hâlihazırda var olan GSMH’nın en az 4 katına çıkarılması gibi değişkenler de göz önüne alınarak öncelikli sektör seçimlerine gidilmiştir.
Sektör seçimlerinin tespit edilmesinde bu değişkenlere ilave olarak; (1) ilin önde gelen işadamlarının, kilit konumdaki bürokratların, bilgi üreten kurumlarda çalışan uzmanların (akademisyenlerin), sektörel sivil toplum kuruluşları sektörel temsilcilerinin de değerli görüş ve önerileri harmanlanarak değerlendirilmiştir. Bu bağlamda il genelinde bir konsensüs sağlanarak ortak akıl ile karar verilmiştir.
Aşağıdaki Şekil’de de işaret edildiği üzere gıda işleme ve tekstil ve hazır giyim sektörlerinin ve bunlara bağlı alt sektörlerin öncelikli olarak geliştirilmesi öngörülmüştür. Diğer potansiyel gelişme arz eden sektörler ise kuluçka sektörler olarak konumlandırılmıştır.
Gıda İşleme Sektörü
Tekstil ve Hazır Giyim Sektörü
Kuluçka Sektörler
162 Şekil 16: Bingöl İli Temel Sanayi Sektörleri