Durum çalışmasının gerçekleştirilme adımları bu başlık altında açıklanmıştır. Çalışmanın gerçekleştirilebilmesi için Denizli İl Milli Eğitim Müdürlüğü’nden gerekli yasal izinler alınmıştır (Ek 1).
3.2.1. Durum Çalışmasının Gerçekleştirilme Adımları
Durum çalışması 2015-2016 eğitim ve öğretim yılında Denizli ilinde görev yapan çalışmaya katılmaya gönüllü dokuz ortaokul matematik öğretmeni ile gerçekleştirilmiştir. Durum çalışmasının gerçekleştirilme adımları Şekil 3.1’de gösterilmiştir.
Şekil 3.1. Durum çalışmasının gerçekleştirilme adımları
Araştırma probleminin ve alt problemlerinin belirlenmesi Analiz biriminin saptanması ve çalışılacak durumun belirlenmesi
Katılımcıların belirlenmesi
Veri toplama araçlarının geliştirilmesi Mayıs-Aralık 2015 Pilot çalışmanın uygulanması Ocak 2016 Pilot çalışmanın değerlendirilmesi Şubat 2016
Ders gözlemlerinin yapılması (1'er ders saati) Nisan-Mayıs 2016 İAY Alan Bilgisi Testi/ İAY-PAB Görüşme Formu Haziran 2016
Verilerin içerik analizinin yapılması
İAY-AB Testi'nden, İAY-PAB Görüşme Formu'ndan ve ders gözlemlerinden elde edilen verilerin kodlanması -temaların (kategorilerinin) belirlenmesi
Bulguların tanımlanması ve yorumlanması Durum çalışmasının raporlaştırılması
Durum çalışmasının gerçekleştirilme adımlarına öncelikle araştırma probleminin ve alt problemlerinin belirlenmesi ile başlanmıştır. Araştırma problemi “ortaokul matematik öğretmenlerinin istatistiksel akıl yürütmeye ilişkin alan ve pedagojik alan bilgilerinin düzeyinin incelenmesi” şeklinde belirlendikten sonra alt problemler öğretmenlerin alan bilgilerinin düzeyi ve bu bilgiyi ortaya koyma yaklaşımları, pedagojik alan bilgileri düzeyi ve bu bilgiyi ortaya koyma yaklaşımları şeklinde ifade edilmiştir. Durum çalışmasında analiz birimi istatistiksel akıl yürütmeye ilişkin alan ve pedagojik alan bilgilerinin belirlenen boyutlarında kullanılan açıklamaların ve ifadelerin bütünü şeklinde saptanmıştır. Analiz birimi birden fazla alt birim içerdiğinden dolayı iç içe geçmiş tek durum çalışması araştırmanın deseni olarak seçilmiştir.
Durum çalışmasının katılımcıları Denizli ilinde görev yapan araştırmaya katılmaya gönüllü ortaokul matematik öğretmenleri arasından belirlenmiştir. Veri toplama araçlarından İAY-AB Testi ve İAY-PAB Görüşme Formu, Mayıs-Aralık 2015 tarihleri arasında yaklaşık yedi aylık bir süreçte geliştirilmiştir. İAY-AB Testi ile İAY-PAB Görüşme Formu’nun geçerliği ve güvenirliği açısından bir ortaokul matematik öğretmeni ile pilot çalışması yapılmıştır. Pilot çalışmadan elde edilen veriler ışığında veri toplama araçlarına nihai şekil verilmiştir. Bu araştırmada ders gözlemleri de İAY-AB Testi ve İAY-PAB Görüşme Formu’ndan elde edilen verileri tamamlayıcı veri kaynağı olarak ele alınmıştır. Buna göre İAY-AB ve İAY-PAB ile ilgili veriler toplanmadan önce katılımcıların “Veri İşleme” öğrenme alanına ilişkin dersleri birer ders saati gözlemlenmiştir. Bu gözlemler sırasında ortaokul matematik öğretmenlerinin istatistiksel akıl yürütme yaklaşımlarına, öğrencileri istatistiksel akıl yürütmeye nasıl yönlendirdiklerine, öğrencilerin akıl yürütmelerini engelleyen yanılgıları nasıl ele aldıklarına ve bu yanılgıları giderme yaklaşımlarına odaklanılmıştır. Ders gözlemlerinden önce pilot ders gözlemleri yapılmıştır. Pilot ders gözlemleri, ana çalışmanın katılımcılarından farklı üç öğretmenin ikişer ders saatlerinin gözlemlenmesiyle gerçekleştirilmiştir. Pilot ders gözlemleri ile öğretmenlerin sınıf içindeki yaklaşımlarını, belirlenen PAB boyutlarındaki öğrenci düşüncesi ve yanılgısı, öğretimsel müdahale ile ilgili ölçütlere göre değerlendirme yollarını belirleyebilmek ve geliştirmek amaçlanmıştır.
Uygulama izninin video kaydını kapsamaması nedeniyle ders gözlemleri video kaydına alınamamıştır. Bu nedenle gözlem sırasında dersin akışı ayrıntılı bir şekilde not alınmıştır. Öğretmenin belirgin eylemlerinin kaçıncı dakikasında yer aldığı, öğretmen- öğrenci konuşmaları, tahtaya yazılan ders notları, öğrencilere verilen düşünme süresi,
öğretmenin yaptığı açıklamalar, kullandığı materyaller gibi her türlü ayrıntıya gözlem notlarında yer verilmiştir.
Katılımcıların “Veri İşleme ve Veri Analizi” ile ilgili dersleri, öğretim programına uygun olarak Nisan-Mayıs 2016 tarihleri arasında yaklaşık iki aylık bir süreçte gözlemlenmiştir. Haziran 2016 ayı içerisinde katılımcılara İAY-AB Testi uygulanmış ve katılımcılarla görüşmeler yapılmıştır. İAY-AB Testi ile görüşmeler yalnızca araştırmacının ve katılımcının bulunduğu bir odada yapılmıştır. Görüşmelerden önce katılımcılara bir süre kısıtlaması olmadan İAY-AB Testi uygulanmıştır. İAY-AB Testi’nin uygulanma süresi katılımcılara göre 30-120 dakika arasında değişmiştir. İAY-AB Testi’nden sonra İAY- PAB ile ilgili görüşmeler yapılmıştır. Görüşmeler katılımcıların gösterdiği performansa göre yaklaşık 1-3 saat arası sürmüştür.
Nitel veriler öncelikle deşifre edilmiş, sonrasında içerik analizi yöntemi ile analiz edilmiştir. Elde edilen tüm veriler durum çalışmasının kuramsal alt yapısına göre ele alınmış, analiz edilmiş ve araştırma problemleri doğrultusunda raporlanmıştır.
3.2.2. Araştırmacının Rolü
Nitel araştırmalarda araştırmacı alanda zaman harcayan ve araştırmada yer alan katılımcılarla doğrudan görüşen, edindiği bakış açısıyla verileri analiz eden kişidir (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Bu açıdan nitel araştırmalarda araştırmacı veri toplama aracı fonksiyonu da görür (Mertens, 1998). Araştırmacının söz konusu rolüne dayanarak nitel araştırmaların nesnelliği tartışma konusu olabilmektedir. Bu tartışma konusu araştırmacıları nesnellik adına bazı önlemler almaya yönlendirmektedir. Yıldırım ve Şimşek (2008, s.44) “tam nesnellik uğruna araştırmacının veri kaynaklarına yakın olarak elde edebileceği daha geçerli bilgileri kaybetmemesi” gerektiğini ifade etmiştir. Dolayısıyla nitel araştırmalarda araştırmacının rolünü çok net bir biçimde belirleyebilmesi gerekmektedir. Bu araştırmada araştırmacı ortaokul matematik öğretmenlerinin istatistiksel akıl yürütme yaklaşımlarını etkilemeyecek kadar uzak, elde edilebilecek geçerli bilgileri kaybetmeyecek kadar yakın bir rol üstlenmiştir.
Durum çalışmasını araştırmacı kendisi gerçekleştirmiştir. Nesnelliği sağlayabilmek adına İAY-AB Testi ve İAY-PAB Görüşme Formu ilgili alanyazından yararlanarak hazırlanmış, uzman görüşleri alınmıştır. İAY-AB Testi katılımcılar tarafından araştırmacının hiçbir müdahalesi olmadan yanıtlanmıştır. Görüşmeler sırasında katılımcılara yönlendirici nitelik taşımayan sorular sorulmuştur. Ders gözlemleri sırasında alınan notların yoruma dayalı olmamasına, tanımlayıcı ve ayrıntılı olmasına dikkat edilmiştir.
Araştırmacı tez izleme jürisinde bulunan alan uzmanlarının görüşlerinden yararlanarak durum çalışmasının uygun biçimde gerçekleştirilmesi için çalışmıştır. Ayrıca araştırmacı ulusal ve uluslararası düzeydeki kongrelerde araştırmanın belirli bölümlerini sunarak dönütler almış ve deneyim kazanmıştır.