HUKUKA AYKIRI EYLEMLERDEN SORUMLU OLMA EHLİYETİ

Türk Medenî Kanunu’nun 50. maddesinin II. fıkrasına göre; tüzel kişi,

organının hukukî işlemleri yanında diğer bütün filleri ile de borç altına girecektir. Burada bahsedilen, “diğer bütün fiilleri” terimi, organın, hukuka aykırı fiillerini ortaya koymaktadır. Doktrinde; tüzel kişinin, organın eylemlerinden sorumluluğu bir kusursuz sorumluluk hali olarak kabul edilmektedir614.

Hukuka aykırı filler; “borca aykırı davranış” ve “haksız fiillerden” kaynaklanabilir. Bunun yanında; “ kusursuz sorumluluk” halleri615 ile “hakkaniyet

sorumluluğunu” da tüzel kişilerin sorumluluk ehliyeti içinde yer alır616.

A. Sözleşmeye Dayanan Sorumluluk

Dernekler, organlarının hukukî işlemleri ile borç altına girmelerinin doğal sonucu olarak; bu hukukî işlem çerçevesinde, borçlarını yerine getirmemesinden de

612 _{Oğuzman / Seliçi/ Oktay, s. 192.} 613 _{Oğuzman / Seliçi/ Oktay, s. 192.}

614 _{Hatemi, Hüseyin: “Organın Eylemlerinden Dolayı Sorumluluk”, Sorumluluk Hukukunun Güncel}

Sorunları, Sorumluluk Hukukundaki Gelişmeler I. Sempozyumu, Ankara 1977, s.133.

615 _{Akünal, s. 41.} 616 _{Öztan (Organ), s. 127.}

sorumlu olacaktır617. Bu bakımdan; dernek organının, borcu hiç veya gereği gibi yerine getirmemesi borca aykırılığın sebebini oluşturabilir.

Dernek organının, organ sıfatıyla dernek için yaptığı işler bakımından sorumluluk doğrudan derneğe ait olduğu için, organın, hukukî işlemden doğan borcu hiç veya gereği gibi yerine getirmemiş olması da, yine derneğin sorumluluğunu teşkil eder. Bu bakımdan; organ, derneğin yardımcı şahsı olmadığından, borca aykırılık sebebiyle, yardımcı şahsın borca aykırı davranışı sebebiyle, adam çalıştıranın kusursuz sorumluluğunu düzenleyen, Borçlar Kanunu 100. madde değil, doğrudan borca aykırı davranış sebebiyle, borca aykırı davranışta bulunan kişi için öngörülen

Borçlar Kanunu 96. madde uygulanacaktır618. Kural olarak, organın fiili derneğin fiili sayıldığından, borca aykırı davranışı dernek gerçekleştirmiştir.

B. Sözleşme Dışı Sorumluluk

1. Haksız Fiil Sorumluluğu

Hukuka aykırı fiiller teriminin diğer bir ayağını, haksız fiiller oluşturur. Haksız fiilden derneğin sorumluluğu, organın organ sıfatıyla ve derneğin işlerini gördüğü sırada, organ tarafından gerçekleştirilen haksız fiiller açısından geçerlidir. Bu bakımdan; derneğin organın haksız filinden sorumlu olması için;

1- Haksız fiili gerçekleştirenin öncelikle organ olması

2- Organın bu haksız fiili, derneğin organı sıfatıyla, derneğin işlerini görürken işlemesi gerekir.

Bu kıstaslar, derneğin organın fiilinden sorumlu olup olmayacağı yanında, derneğin hangi madde gereğince haksız fiilden sorumlu olacağının da belirlenmesini sağlayacaktır. Bu bakımdan; öncelikle haksız fiili gerçekleştirenin, organ mı yoksa yardımcı şahıs mı olduğunun belirlenmesi gerekir. Mesela; yönetim kurulunun, derneğin bir işini görmek üzere, hizmet sözleşmesi ile çalıştırdığı bir işçinin işini

617 _{Öztan (Organ), s. 122.} 618 _{Öztan (Organ), s. 123.}

gördüğü sırada bir üçüncü kişiye zarar vermesi, derneğin kendisinin Borçlar Kanunu

41 ve devamı maddelerince sorumluluğunu değil, Borçlar Kanunu 55. madde uyarınca, adam çalıştıranın kusursuz sorumluluğunun uygulanmasını gerektirir.

Çünkü; haksız fiil derneğin kendi fiili olarak değerlendirilemez. Ancak; derneğin, yürütme organının yaptığı hizmet sözleşmesi gereğince, kendisinin adam çalıştıran sıfatını kazandığı ve çalıştırdığı kişilerin, iş sırasında gerçekleştirdikleri fiillerden üçüncü kişilere karşı kusursuz olarak sorumlu olacağı söylenebilir. Eğer; organ doğrudan haksız fiil oluşturacak şekilde almış olduğu bir karar yahut bir fiille, derneğin kendisini sorumluluk altına sokar. Mesela; yürütme organının, bir başka derneğe ilişkin yapmış olduğu hakaretler veya haksız rekabete giren fiilleri bu kapsamda değerlendirilebilir.

Organ vasfının belirlenmesinde, organın tüzel kişinin iradesinin oluşmasına ve açıklanmasında, karar verebilme ve bu kararları icra edebilme bakımından yetkiye sahip olup olmadı gözönünde bulundurulmalıdır619.

İkinci olarak; dernek organının gerçekleştirdiği haksız fiilin, organlık sıfatıyla, başka bir deyişle, dernek için organlık vazifesini yerine getirdiği sırada işlenmesi gerekir. Ancak; haksız fiilin, sadece organlık vazifesini yerine getirirken eş zamanlı olarak gerçekleştirilmiş olması yeterli değildir. Bu fiilin, organlık vazifesi ile bağlantılı olması, organlık vazifesi ile ilişkilendirilebilmesi gerekir. Bu bakımdan; organın, organlık vazifesinin kendisine vermiş olduğu yetkileri kötüye kullanmak suretiyle gerçekleştirmiş olduğu haksız fiiller de derneğin fiili olarak nitelendirilebilecektir. Ancak; organın, organ sıfatıyla değil de şahsi olarak verdiği zararlardan, dernek sorumlu tutulamaz620.

Türk Medenî Kanunu’nun 50. maddesinin son fıkrasında belirtildiği üzere;

belirttiğimiz koşulların gerçekleşmesi halinde; organın kusuru ile zarara uğrayan kişi, hem derneğe hem de kusurlu organı oluşturan kişilerden, uğramış olduğu zararın tazminini isteme hakkına sahiptir. Bu açıdan; burada denek ile organı oluşturan

619 _{Hatemi (Sorumluluk), s. 139.} 620 _{Özkan (Ehliyet), s. 393.}

kişilerin sorumluluğu zincirleme sorumluluk olarak nitelendirilmiştir. Zarar dernek tarafından ödendiği takdirde, dernek kusurlu organa rücu edebilecektir.

Burada üzerinde durulması gereken bir konu da; haksız fiili işleyen organın kurul organ olması ve haksız fiilin kurulca işlenmemesi halidir. Derneğin yönetim kurulu, Türk Medenî Kanunu’nun 84. maddesinin I. fıkrasına göre, tüzükte daha fazla bir sayı öngörülmemişse, beş kişiden oluşur. Bu durumda; yönetim kurulu üyeliğini kullanarak, bu kuruldan doğan yetkilerini, kötüye kullanan bir üyenin haksız fiili karşısında, tüm üyelerin değil, bu fiili gerçekleştiren üyenin sorumluluğu söz konusudur. Yoksa; organı oluşturan kişinin, kendisinin bilfiil gerçekleştirmiş olduğu bir haksız fiil, organı oluşturan herkesi bağlamaz. Kaldı ki, kanunda “organ” denilmekle kastedilen, organın tüzel kişiliği olmadığından, organı oluşturan gerçek veya tüzel kişilerdir. Bu husus; Türk Medenî Kanunu’nun 50. maddesinin son

fıkrasında, “organlar kişisel olarak sorumludur” denilmek suretiyle de açıkça ortaya

konulmuştur. Bunun yanında; yönetim kurulunun ortak almış olduğu hukuka aykırı bir kararın, uygulanması bakımından, ortaya çıkan zararlardan kurulun tamamını oluşturan üyeler sorumludur. Burada da, karara muhalif üyelerin hukuka aykırı fiilden sorumlu olup olmayacağı sorusu ortaya çıkacaktır. Kanımızca; karara muhalif oy veren üye bunu zapta da aldırmak suretiyle kişisel sorumluluktan kurtulabilir.

2. Kusursuz Sorumluluk

Tüzel kişiler de aynı gerçek kişiler gibi, bina maliki, hayvan tutucusu, istihdam eden olarak kusursuz sorumluluk hallerinde de sorumlu olurlar. Bunun yanında; tüzel kişilerin ev reisi olarak da kusursuz sorumlu olacağı doktrinde kabul edilmektedir621. Buna yatılı okul, bakım evleri gibi yerler bakımından örnek verilmiştir. Kanımızca; bir spor kulübünün, sporcu yetiştirmek amacıyla, sporcuların çalışması açısından onlara kalacak yet tesis etmesi durumunda, ev başkanının kusursuz sorumluluğundan bahsedilebilir (TMK.m.369).

Bunun dışında; derneğin bahçesinde beslenen köpek, derneğe ait binalar ve yardımcı şahıs olarak dernek için çalışan kimseler nedeniyle derneğin kusursuz olarak sorumludur.

3. Hakkaniyet Sorumluluğu

Tüzel kişinin haksız fiil veya akdi sorumluluk sebebiyle sorumlu olabilmesi için organın kusurlu olması gerekir622. Bu, organın fiillerinin, tüzel kişi olan derneğin fiili sayılmasının sonucudur.