Tablo 5. Katılımcıların Cinsiyetleri ile Kurumsal İmaja Yönelik Algılamaları Arasındaki Farklılığın İncelenmesi (n:495)
Grup İstatistiği Test İstatistiği
n Ortalama Standart Sapma t Srb. Der. p Erkek 210 4,03 0,43 -4,579 493 0,000* Kadın 285 3,83 0,50
Ankete katılan öğrencilerin cinsiyetlerine göre kurumsal imaj algılamalarının farklılık gösterip göstermediğini incelenmek üzere iki bağımsız t testi uygulanmış ve sonuçları
Tablo 5’te verilmiştir. Bu sonuca göre 0,000 önem düzeyi ile H1a hipotezi kabul edilmiştir. Bir diğer ifade ile öğrencilerin cinsiyetleri ile kurumsal imaj algılamaları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık vardır (p<0,05).
Ayrıca, farklılığa ilişkin ortalamalar incelendiğinde erkek öğrencilerin kadın öğrencilere göre kurumsal imaj algılarının daha yüksek olduğu tespit edilmiştir (erkek ifade ort:4,03; kadın ifade ort:3,83).
Tablo 6. Katılımcıların Yaşları ile Kurumsal İmaja Yönelik Algılamaları Arasındaki Farklılığın İncelenmesi (n:495)
Grup İstatistiği Test İstatistiği
n Ortalama Standart Sapma F Srb. Der. P değeri 17-19 89 3,91 0,48 ,968 4 0,424 20-22 164 3,92 0,47 23-25 138 3,89 0,44 26-28 83 3,97 0,50 28 ve üzeri 21 3,75 0,62
Ankete katılan öğrencilerin yaşlarına göre kurumsal imaj algılamalarının farklılık gösterip göstermediğini incelenmek üzere tek yönlü varyans analizi (ANOVA) testi uygulanmış ve sonuçları Tablo 6’da verilmiştir. Bu sonuca göre 0,424 önem düzeyi ile H1b hipotezi reddedilmiştir. Bir diğer ifade ile öğrencilerin yaşları ile kurumsal imaj algılamaları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık yoktur (p>0,05).
Tablo 7. Katılımcıların Okudukları Sınıfları ile Kurumsal İmaja Yönelik Algılamaları Arasındaki Farklılığın İncelenmesi (n:495)
Grup İstatistiği Test İstatistiği
n Ortalama Standart Sapma F Srb. Der. P değeri Hazırlık Sınıfı 9 3,81 0,75 1,832 4 0,121 1. sınıf 129 3,99 0,45 2. sınıf 162 3,91 0,46 3. sınıf 137 3,90 0,46 4. sınıf ve üzeri 58 3,79 0,55
Ankete katılan öğrencilerin okudukları sınıflara göre kurumsal imaj algılamalarının farklılık gösterip göstermediğini incelenmek üzere tek yönlü varyans analizi (ANOVA) testi uygulanmış ve sonuçları Tablo 7’de verilmiştir. Bu sonuca göre 0,121 önem düzeyi ile H1c hipotezi reddedilmiştir. Bir diğer ifade ile öğrencilerin okudukları sınıflar ile kurumsal imaj algılamaları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık yoktur (p>0,05).
Tablo 8. Katılımcıların Ailesinin Meslekleri ile Kurumsal İmaja Yönelik Algılamaları Arasındaki Farklılığın İncelenmesi (n:495)
Grup İstatistiği Test İstatistiği
n Ortalama Standart Sapma F Srb. Der. P değeri Kamu 117 3,88 0,49 1,446 3 0,029* Özel Sektör 132 3,87 0,53 Serbest Meslek 132 3,92 0,44 Emekli 114 3,98 0,43
Ankete katılan öğrencilerin ailelerin mesleklerine göre kurumsal imaj algılamalarının farklılık gösterip göstermediğini incelenmek üzere tek yönlü varyans analizi (ANOVA) testi uygulanmış ve sonuçları Tablo 8’de verilmiştir. Bu sonuca göre 0,029 önem düzeyi ile H1d hipotezi kabul edilmiştir. Bir diğer ifade ile öğrencilerin ailelerin meslekleri ile kurumsal imaj algılamaları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık vardır (p<0,05).
Ayrıca farklılığa ilişkin ortalamalar incelendiğinde aileleri emekli olan öğrencilerin kurumsal imaj algılamaları en yüksekken (ifade ort:3,98), ailesi özel sektörde çalışan öğrencilerin kurumsal imaj algılamaları en düşük ortalamaya sahiptir (ifade ort:3,87). Tablo 9. Katılımcıların Ailesinin Gelirleri ile Kurumsal İmaja Yönelik Algılamaları Arasındaki Farklılığın İncelenmesi (n:495)
Grup İstatistiği Test İstatistiği
n Ortalama Standart Sapma F Srb. Der. P değeri 1000 tl ve altı 87 3,90 0,45 ,298 3 0,027* 1001-2000 tl 194 3,91 0,46 2001-3000 tl 153 3,94 0,50 3001-4000 tl 61 3,98 0,52
Ankete katılan öğrencilerin ailelerin gelirlerine göre kurumsal imaj algılamalarının farklılık gösterip göstermediğini incelenmek üzere tek yönlü varyans analizi (ANOVA) testi uygulanmış ve sonuçları Tablo 9’da verilmiştir. Bu sonuca göre 0,027 önem düzeyi ile H1e hipotezi kabul edilmiştir. Bir diğer ifade ile öğrencilerin ailelerin gelirleri ile kurumsal imaj algılamaları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık vardır (p<0,05).
Ayrıca farklılığa ilişkin ortalamalar incelendiğinde ailelerin gelirleri arttıkça öğrencilerin kurumsal imaja yönelik algılarının da olumlu şekilde değiştiği tespit edilmiştir (1001 tl ve altı ifade ort: 3,90; 1001-2000 tl ifade ort: 3,91; 2001-3000 tl ifade ort:3,94; 3001-4000 tl ifade ort:3,98).
Tablo 10. Katılımcıların Geldikleri Bölge ile Kurumsal İmaja Yönelik Algılamaları Arasındaki Farklılığın İncelenmesi (n:495)
Grup İstatistiği Test İstatistiği
n Ortalama Standart Sapma F Srb. Der. P değeri İç Anadolu 113 3,91 0,44 ,625 7 0,735 Marmara 98 3,88 0,48 Doğu Anadolu 60 3,90 0,54 Ege 73 3,93 0,46 Güneydoğu 41 4,00 0,45 Karadeniz 40 3,99 0,44 Akdeniz 58 3,88 0,55 KKTC 12 3,76 0,45
Ankete katılan öğrencilerin geldikleri bölgelere göre kurumsal imaj algılamalarının farklılık gösterip göstermediğini incelenmek üzere tek yönlü varyans analizi (ANOVA) testi uygulanmış ve sonuçları Tablo 10’da verilmiştir. Bu sonuca göre 0,735 önem düzeyi ile H1f hipotezi reddedilmiştir. Bir diğer ifade ile öğrencilerin geldikleri bölgeler ile kurumsal imaj algılamaları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık yoktur (p>0,05).
Tablo 11. Katılımcıların Okudukları Fakülte-Yüksekokul-MYO ile Kurumsal İmaja Yönelik Algılamaları Arasındaki Farklılığın İncelenmesi (n:495)
Grup İstatistiği Test İstatistiği
n Ortalama Standart Sapma F Srb. Der. P değeri Tıp 48 4,01 0,44 1,366 14 0,165 Diş Hekimliği 32 3,76 0,53 Eczacılık 39 3,86 0,48 Mühendislik 30 3,91 0,34 Veteriner 10 4,12 0,27 Eğitim 46 3,89 0,55 İ.İ.B.F 17 3,87 0,50 Fen 57 3,87 0,54 Edebiyat 62 3,81 0,46 Güzel Sanatlar 29 3,96 0,50 Hukuk 35 4,06 0,41 İlahiyat 28 3,93 0,55 İletişim 38 3,92 0,42 Sağlık Bilimleri 20 4,11 0,42
Ankete katılan öğrencilerin okudukları fakültelere göre kurumsal imaj algılamalarının farklılık gösterip göstermediğini incelenmek üzere tek yönlü varyans analizi (ANOVA) testi uygulanmış ve sonuçları Tablo 11’de verilmiştir. Bu sonuca göre 0,166 önem düzeyi ile H1g hipotezi reddedilmiştir. Bir diğer ifade ile öğrencilerin okudukları fakülteler ile kurumsal imaj algılamaları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık yoktur (p>0,05).
BÖLÜM V
SONUÇ VE ÖNERİLER
Artan bilgi teknolojileri ve rekabetin getirdiği şartlar tüm kamu kurumlarını etkilediği gibi üniversiteleri de değişim yapmaya itmiştir. Son yıllarda kurumların kendilerini toplumun tüm kesimlerine anlatma ve tanıtma gerekliliği her zamankinden daha fazla ön plana çıkmaktadır.
Çünkü kurumların yaşamlarını uzun süre devam ettirebilmeleri kurumları kuşatan, onlarla alış veriş içinde bulunan grupların beklentilerinin karşılanması ile mümkün olacaktır. Kurumların tüm yaptıkları ve söyledikleri ile bireyler o kurum hakkında bir izlenime sahip olacaklardır. Üniversitelerde de bir paydaş grubu olan öğrencilerin de kendi üniversiteleri ile ilgili bir imajları vardır.
Öğrencilerin üniversiteye olan bağlılıkları, her öğrencinin üniversite hakkında edindikleri imajdan doğar. Bu imajlardan ilki, öğrencilerin üniversite hakkında inandıkları kalıcı, farklı, ve merkezi özelliklerle ilgilidir ve bu imaj türü algılanan kurumsal imaj olarak tanımlanır. İkinci imaj ise, üniversite dışındaki bireylerin üniversiteyi nasıl gördüğüne dair bireylerin zihinlerinde oluşandır ve bu imaj türü yapılanmış dışsal kurumsal imaj olarak tanımlanır. Bu iki tür kurumsal imaj, öğrencilerin üniversite ile oluşturduğu bağlılığı ve sergileyecekleri davranışları etkilemektedir.
Üniversitelerin yapmış olduğu tanıtım faaliyetleri, katıldığı fuar ve organizasyonlar, üniversitenin öğrencilere tanımış olduğu ayrıcalıklar ve verilen burslar şüphesiz üniversite okuyan öğrencilerin kurumsal imajlarını olumlu yönde etkileyecek ve üniversite tercihi yapacak öğrencilerin karar verme süreçlerinde etkili olacaktır.
Bu araştırma da üniversite üniversitelerin yapmış oldukları halkla ilişkiler faaliyetlerinin kurumsal imaja olan etkisini belirlemek ve kurumsal imaj algısının demografik değişkenlere göre farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amaçlanarak incelenmiştir. Araştırma kapsamında oluşturulan on altı soruluk anket formu Kayseri Erciyes Üniversitesi’nin farklı fakültelerinde okuyan toplam 495 öğrenciye yöneltilmiş
üniversitenin kurumsal imajına yönelik algıları ölçülmüştür. Bu kapsamda veriler incelenmiş ve çıkan sonuçlar istatistiki analizlere tabi tutularak sonuçlar incelenmiştir. Elde edilen sonuçlar neticesinde Kayseri Erciyes Üniversitesi öğrencilerinin demografik özelliklerine ilişkin sonuçlar özetlendiğinde; araştırmaya katılan öğrencilerin yaklaşık % 80’i 17-25 yaş arasında olduğu, öğrencilerin büyük bir çoğunluğunun birinci, ikinci, üçüncü sınıflarda öğrenimine devam eden öğrenciler oluşturduğu, öğrencilerin ailelerinin büyük bir kısmının orta ve düşük gelirli aileler olduğu ve öğrencilerin büyük bir kısmının İç Anadolu, Marmara ve Ege bölgelerinden geldikleri tespit edilmiştir.
Kurumsal imaj algılarına ilişkin sonuçlar incelendiğinde ise öğrencilerin %75’i üniversitelerin tanıtımında ağızdan ağza iletişimin etkili olduğu ve üniversitelerin kongre, fuar gibi organizasyonlara katılımlarının kurumsal imajın oluşmasında etkili olmaktadır ifadelerine katılmaktadır. Üniversite personelinin kişisel ilişkileri kurumsal imajın oluşmasında etkilidir ifadesine ise öğrencilerin % 55’i katılmaktadır. Bu ifadeye %16’sı olumsuz görüş belirtirken %30’a yakını ise orta derece katıldığı tespit edilmiştir.
Literatürden elde edilen bilgiye göre kurumların kendilerine özgü simge, slogan, logo vb. gibi öğeler kullanılması kurumsal imajın oluşmasında etkilidir. Bu kapsamda öğrencilerin kurumsal imaj algılarını belirlemeye yönelik sorulan üniversite, kendine özgü simge, slogan ve müzik yoluyla etkili tanıtım yapmaktadır ifadesine öğrencilerin % 78’si katıldıkları görülmektedir. Bu bulgu literatürdeki bilgiyi destekler niteliktedir.
21. yüzyılda kurumlar artık iletişim halinde olduğu tüm paydaşları dikkate almakta ve bu kapsamda sorunları çözme odaklı çalışmaktadır. Bu kapsamda halkla ilişkiler birimi geçmişe oranla daha önemli bir birim haline gelmiştir. Halkla ilişkiler biriminin bağımsız bir birim olması hem kamu hem de özel sektörde faaliyet gösteren kurumlar için olmazsa olmaz bir hal almıştır. Bu kapsamda öğrencilere yöneltilen üniversitelerde halkla ilişkiler faaliyetlerini yürüten bir birim olması gerekmektedir ve üniversitelerin olumlu bir imaj oluşturmasında halkla ilişkiler ve tanıtım faaliyetleri önemli rol oynamaktadır ifadelerine öğrencilerin %81’i katıldıkları tespit edilmiştir.
Artan bilgi teknolojileri ve basılı ve görsel medyanın daha popüler hale gelmesiyle birlikte insanlar bilgiye ulaşmakta daha avantajlı hale gelmişlerdir. Bu kapsamda tüm kurumlar bunu avantaja dönüştürerek basılı ve görsel medyayı etkin bir şekilde kullanarak kendi tanıtımlarını yapmakta ve kurumsal imaj oluşumunda medyanın önemini benimsemektedir. Bu bilgiden hareketle öğrencilere sunulan üniversitelerin tanıtım faaliyetleri hakkında zaman zaman medyayı bilgilendirmesi, tanıtımında önemli rol oynamaktadır ifadesine öğrencilerin %75’inin bu ifadeye katıldıkları görülmektedir.
Öğrencilerin üniversitelerde edindikleri bilgiyle birlikte aynı zamanda sosyalleşmesi ve boş vakitlerini geçirecekleri ortamların oluşturulması kurumsal imajın oluşmasında etkili olmaktadır. Bu noktada öğrencilere yöneltilen üniversitelerin, sanatsal, sportif vb. etkinlikler düzenlemesi tanıtımında etkili olmaktadır ifadesine öğrencilerin %80’inin katıldıkları tespit edilmiştir.
Kuruluş yeri seçimi üniversitelerin öğrenciler tarafından tercih edilmesinde önemli bir husustur. Kaynakalara olan yakınlığı sebebiyle büyük şehirlerde kurulan üniversitelere yönelik talebin daha fazla olduğu söylenebilir. Benzer şekilde öğrencinin yaşadığı yere üniversitenin yakın olması öğrenciler tarafından tercih sebebi olabilmektedir. Bu bilgiden hareketle kurumsal imajın oluşmasına yönelik öğrencilere yöneltilen üniversitelerin kuruluş yeri seçimi ve ulaşımı kolaylaştırıcı hizmetler sunması okul seçiminde etkili olmaktadır ifadesine öğrencilerin %81’inin ve üniversitenin ikamet edilen yere yakınlığı üniversite tercihinde etkili olmaktadır ifadesine ise öğrencileri %67’sinin katıldıkları görülmektedir.
Üniversitelerin başarılı olan öğrencilere tanıdığı ayrıcalıklar ve onlara yönelik başarı bursları düzenlemesi üniversitelerin kurumsal imajlarını olumlu yönde geliştirecek ve öğrencilerin tercih etme noktasında avantaj sağlayacaktır. Bu kapsamda öğrencilere yöneltilen üniversitelerin dereceye giren öğrencilere başarı bursu sağlıyor olması öğrencilerin tercihlerini olumlu yönde etkilemektedir ifadesine öğrencilerin %87 oranında katıldıkları ve benzer şekilde üniversitelerin başarılı öğrencilere sahip olmak için verdiği başarı bursları üniversiteler arasında rekabeti arttırmaktadır ifadesine de öğrencilerin %65’inin katıldıkları tespit edilmiştir.
Üniversitelerin öğretim üyelerinin tanınımış kişilerden oluşması ve alanında etkin kişilerin ders vermeleri öğrencilerin üniversitelere yönelik algıladıkları kurumsal imajı olumlu yönde geliştirecektir. Bu kapsamda üniversiteler konusunda tanınmış kişilere ders verdirerek kurum imajı oluşturmaktadır ifadesine öğrenciler %70 oranında katılmaktadır. Üniversiteler kendi tanıtımlarını yapmak amacıyla özel günler ve etkinlikler düzenlemektedir. Bu kapsamda yapılan üniversite öğretim üyelerinin liselere giderek kendi üniversitelerinin tanıtımını yapması kurumsal imaj algılamalarının olumlu yönde gelişimini sağlayacaktır. Bu bilgiden hareketle üniversite öğretim üyelerinin liselere yapmış oldukları ziyaretler tercih yapmakta etkili olmaktadır ifadesine öğrencilerin %77’sinin katıldıkları tespit edilmiştir.
İmaj algısının esnek olması ve herhangi olumsuz bir durumdan etkilenmesi sebebiyle tüm kurumlar imaj algısını olumlu yönde geliştirmeye ve var olan olumlu imaj algısını sekteye
uğratacak her bir durumdan kaçınmaya çalışmaktadır. Eğitim öğretimin gerçekleştiği üniversite kurumlarında da güvenli ve huzurlu ortamın sağlanamaması her türlü yapılacak tanıtım faaliyetlerini boşa çıkartacaktır. Tüm kurumlarda olduğu gibi üniversite kurumlarında da korunması gereken en önemli durumların başında huzurlu ve güvenli bir ortamın oluşturulmasıdır. Bu kapsamda kurumsal imaj algılamalarını ölçmeye yönelik sorulan üniversitelerde eğitim öğretim ortamının huzurlu ve güvenli olması tecih yapmakta etkili olmaktadır ifadesine öğrencilerin %82’si olumlu görüş bildirmişlerdir.
Kayseri Erciyes Üniversitesi öğrencilerine yöneltilen sorularda üniversitenin düzenlediği tanıtım etkinlikleri ve katologları yeterlidir ifadesine ise öğrencilerin %62’si olumlu görüş bildirirken, %19’u yapılan etkinlik ve tanıtım faaliyetlerini yetersiz buldukları tespit edilmiştir.
Araştırmaya verilen cevaplara ilişkin yapılan analizler sonucu öğrencilerin kurumsal imaj algılamaları cinsiyetlerine, ailelerin mesleklerine ve ailelerin gelirlerine göre farklılık gösterirken, yaşlarına, okudukları sınıflara, geldikleri bölgelere ve okudukları fakültelere göre farklılık göstermedikleri tespit edilmiştir.
Araştırma sonuçlarına ilişkin aşağıdaki öneriler getirilebilir:
Üniversitelerin mevcut öğrencilerinin kurumsal imaj algılarını geliştirerek ağızdan ağıza pazarlama noktasında tanıtımlarını gerçekleştirmelidir.
Üniversiteler tanıtım, fuar vb. organizasyonlara katılımları arttırmalıdır.
Üniversiteye özgü logo, slogan vb. materyaller geliştirilmelidir. Üniversitenin mevcut fakültelerine ait her biri için slogan geliştirmesi fakülteye ait kurumsal imajın da oluşmasını sağlayabilir.
Üniversitelerde halkla ilişkiler departmanı altında ayrı bir birim olmalı ve bu departmana istihdam edilen kişinin alanında uzman kişiler olması gerekmektedir.
Üniversitelerin kurumsal imajlarının olumlu yönde geliştirilmesi için basılı ve görsel medya ile ilişkilerini kuvvetlendirmesi gerekmektedir.
Üniversiteler yapmış olduğu sanatsal ya da sportif faaliyetlerin sayısını arttırmalı ve bu tür etkinlikleri tüm öğrencilere duyurmalıdır. Bu noktada bölgedeki belediye ve diğer paydaş gruplarla yapılacak olan iş birliği kurumsal imaj algısını güçlendirecektir.
Üniversiteler kurumsal imaj algısını güçlendirmek için alanında yetkin öğretim üyelerini üniversiteye kazandırmak için çalışmalar yapmalıdır.
Üniversiteler sosyal medyayı etkin bir şekilde kullanarak (Facebook, Twitter, İnstagram vb.) kurumlarının imaj algılarını güçlendirici çalışmalar yapmalıdır.
Üniversitelerin belirleyeceği bir tanıtım komisyonu ile liselere vb. eğitim kurumlarına geziler düzenleyerek ya da orada eğitim gören öğrencileri üniversiteye davet ederek tanıtım çalışmalarını etkin bir şekilde yapmalıdır.
Bu araştırma Kayseri Erciyes Üniversitesi lisans programlarında eğitimlerine devam eden öğrencilerin kurumsal imaj algılamalarını ölçmek amacıyla yapılmıştır. Üniversite tercihi aşamasındaki öğrencilere, mezun öğrencilere ve diğer üniversitelerde okuyan öğrencilere yapılacak olan aynı çalışma kurumsal imajın ölçülmesinde faydalı olacağı düşünülmektedir.
KAYNAKLAR
Acar, M., (1994). Türk kamu yönetiminde halkla ilişkiler araştırması. Ankara:DPT. Ak, M. (1998). Firma, markalarda kurumsal kimlik ve imaj. İstanbul: Group. Asna, A.. (1974). Halkla ilişkiler. İstanbul: Der.
Asna, A. (1993). Public relations temel bilgiler. İstanbul: Der. Asna, A. (1998). Public relations temel bilgiler. İstanbul: Der.
Barthenheir, G. (1994). Halkla ilişkilerin temelleri. Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi. (5), 213-221.
Baybars, B. (1995). Günümüzde sponsorluk kavramı. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (6), 327-331.
Becerikli, Y. S. (2005). Yeni iletişim teknolojilerinin halkla ilişkiler alanına yansımaları. İletişim Fakültesi Dergisi. (3), 242-254.
Bıçakçı, İ. (1999). Halkla ilişkilerin ideolojik yanı. İletişim Fakültesi Dergisi. (1), 277-281. Biber, Ayhan (1998). Örgütsel amaçların gerçekleşmesi sürecinde imajın rolü ve önemi.
Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Boydak, A. (1993). Kamu kuruluşlarında halkla ilişkiler ve YÖK. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Budak, G. & Budak, G. (1998). Halkla ilişkilere davranışsal bir yaklaşım. İstanbul: Beta. Budak, G. & Budak, G. (2000). Halkla ilişkilere davranışsal bir yaklaşım. İzmir: Barış. Bülbül, A. R. (1998). Halkla ilişkiler. Konya: Damla.
Canlıer, V. (1997). Yönetimde iletişim ve başarı. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Coizer, Z. R.& Diane F. W. (2001), The development of a structuration analysis of new publics in an electronic environment. (Eds.) Roberth Heath, Gabriel Vasquez, Handbook of Public Relations, USA: Sage.
Cutlip, M. S., Center, H. A. & Broom, M. G. (2000). Effective public relations. 8.B., New Jersey: Prentice Hall.
Çelebi, S. İ. (1999), Pazarlama amaçlı halkla ilişkiler ve bütünleşik pazarlama iletişimi. İzmir: Barış.
Dağlı, N. & Aktürk, B. (1988). Hükümetler ve programları–I. TBMM Kütüphane Dokümantasyon ve Tercüme Müdürlüğü, (12), Ankara.
Dern, D.P. (1997). Drowning in data: Information overload on the internet. Digital Media, s. 23.
DPT. (1963). Birinci beş yıllık kalkınma planı 1963-1967. Ankara:DPT. DPT, (1966). 1967 yılı programı. Ankara:DPT.
DPT, (1989). Beşinci beş yıllık kalkınma planı ÖİK raporu. Tanıtma ve Kamu Oyunu Aydınlatma, Ankara:DPT.
DPT, (1989). Altıncı beş yıllık kalkınma planı 1990-1994. Ankara:DPT.
DPT, (1994). Türk kamu yönetiminde halkla ilişkiler araştırması. Ankara:DPT.
DPT, (1994). Yedinci beş yıllık kalkınma planı ÖİK raporu. Kamu Yönetiminin İyileştirilmesi, Ankara: DPT.
Ekinci, H. (2000). İşletmelerin halkla ilişkilerinde internetin önemi. Pazarlama Dünyası, (16), 82.
Erbay, Y. (1993). Halkla ilişkiler kavramı açısından Türk kamu yönetiminin tarihi gelişimi, sorunları ve çözüm önerileri. Türk, İdare Dergisi, (400), 189.
Eren, E (1989). Yönetim psikolojisi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi, No: 105.
Ertekin, Y.(1983). Halkla ilişkiler. Ankara: TODAİE. Ertekin, Y.(1995). Halkla ilişkiler. Ankara: TODAİE. Ertekin, Y.(2000). Halkla ilişkiler. Ankara: Yargı.
Gaddis, S.E (2001). On-Line research techniques for the public relations practitioner. (Eds.) Roberth Heath, Gabriel Vasquez, Handbook of Public Relations, USA: Sage Publications.
Ghosh, S. (1998). Making business sense of the internet. Harvard Business Review, March- April.
Gökyay, B.(1971). Bir kuruluşta halkla ilişkilerin yeri ve önemi. MPM Halkla İlişkiler Semineri, Ankara.
Günlemeç, N.(2003). Yüksek öğrenim kurumlarında pazarlama ve halkla ilişkiler arasındaki ilişkiyi belirlemeye yönelik bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Gürüz, D. (1993). Halkla ilişkiler teknikleri. Ege Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları, (1). İzmir.
Güz, H. (1992). Halkla ilişkilerin amaçları (Örgütsel amaçlar içinde halkla ilişkiler amaçlarının yeri, önemi ve sınıflandırılması). Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Güzelcik, E. (1999). Küreselleşme ve işletmelerde değişen kurum imajı. İstanbul: Sistem Harris, T.(1993). The marketer’s quide to public relations. New York: Sons Inc.
Hekimgil, M. E. (1968). Türkiye’nin tanıtılması. Ankara:Ajans-Türk.
Hutton, G. J. (2001). Halkla ilişkilerin tanımı, boyutları ve etki alanları. Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimi Fakültesi Dergisi. (18), 385-400.
İşçi, M. (1997). Halkla ilişkiler. İstanbul: Der.
Kadıbeşgil, M. S. (1986). Halkla ilişkilerde temel ilkeler. İzmir: Tükelmat. Karahan, K. (2000). Hizmet pazarlaması, İstanbul: Beta.
Karahoca, D. & Karahoca, A. (1998), Yönetim bilişim sistemleri ve uygulamaları, İstanbul: Beta.
Karpat, I.(1999), Bankacılık sektöründen örneklerle kurumsal reklam. İstanbul:Yayınevi. Karakaya, M., Çil, B. & Eryılmaz, S. (1993). Bilgisayar ders kitabı. Ankara:Tübitay. Kaya, R. (1985), Kitle iletişim sistemleri. 1. Baskı, Ankara: Teori.
Kazancı, M. (1995). Kamu ve özel sektörlerde halkla ilişkiler. Ankara: Turhan. Kazancı, M. (1995). Halkla ilişkiler. Ankara: Turhan.
Kelly, K (2001). The fifth step in the public relations process. Stewardship (Eds) Roberth Heath Gabriel Vasquez, Handbook of Public Relations, , USA: Sage Publications. Kılıçbay, B. (2001). Yeni iletişim teknolojileri ve medya üzerine Liesbet von Zoonen ile
söyleşi. İletişim Dergisi. Ankara: (10), 235-242.
Kırçova, İ. (1999). İnternette pazarlama. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası.
Kırlar, S. (1996). Halkla ilişkiler ve tanıtımda reklam. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi. (4), 165-175.
Koç, M. S. (1997). Yönetim ve halkla ilişkiler. İçişleri Bakanlığı Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı. Ankara.
Küçükkurt, M. (1987). Halkla ilişkilerde araştırma yöntemleri ve değerlendirme, Ankara:TODAİE
Lordan, E.J. (2001). The use of new technologies in public relations, Cyberspin, (Eds) Roberth Heath, Gabriel Vasquez, Handbook of Public Relations, USA: Sage Publications.
Lougovoy, C. (1972). Halkla münasebetler. İstanbul: Türkmen. Mıhçıoğlu, C. (1971). Halkla ilişkiler nedir? Ankara: MPM.
Mucuk, İ. (2000). Pazarlama ilkeleri. 12. baskı, İstanbul: Türkmen.
Okay, A. & Okay, A. (2002). Halkla ilişkiler: Kavram, strateji ve uygulamaları. İstanbul: Der.
Oktay, M.(1996). İletişimciler için davranış bilimlerine giriş. İstanbul: Der. Onal, G. (1997). Halkla ilişkiler. İstanbul: Türkmen.
Onal, G. (2000). Halkla ilişkiler. İstanbul: Türkmen.
Opperman, M. (1995). E-mail surveys-potentials and pitfalls: The internet will make the dream of electronic surveying a reality. Marketing Research, 7(3).
Orrick, J. (1967). Halkla İlişkiler Ders Notları. Ankara: A.Ü.B.Y.Y.O. Oskay, Ü. (1992). İletişimin ABC’si. İstanbul: Simavi.
Özdemir, İ. (2000). Okullarda halkla ilişkiler. Ankara:Çağdaş Eğitim Öztürk, A. S. (1998). Hizmet pazarlaması. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi. Peltekoğlu, F. B.. (1993). Halkla ilişkiler: Giriş. İstanbul: Marmara Üniversitesi. Peltekoğlu, F. B.. (1993). Halkla ilişkiler nedir? İstanbul:Beta.
Peltekoğlu, F. B.. (2001). Halkla ilişkiler nedir? İstanbul:Beta.