Hidrojeolojik Özellikler (yeraltı su seviyeleri, halen mevcut her türlü keson, derin, artezyen

bakteriyolojik özellikleri, yer altı suyunun mevcut ve planlanan kullanımı

Kuzkaya Regülatörü ve HES Projesinin planlandığı Araç ilçesinde bulunan yer altı kuyularının tespitine yönelik DSİ XXIII. Bölge Müdürlüğü’ne görüş sorulmuştur. DSİ XXIII.

Bölge Müdürlüğü tarafından verilen görüşte, Araç ilçesi sınırları içerisinde mevcutta içme ve sulama amaçlı 15 adet (10 m’den derin kuyu) yeraltı su kuyularının bulunduğunu, ayrıca bu kuyuların dışında DSİ’ye kayıtlı olmayan derinliği 10 m den az ruhsat dışı

60 km

kuyularında bulunduğu belirtilmiştir (Bkz. EK-1(e)). Araç ilçesinde bulunan kuyular ve emniyetli çekim değerleri Tablo 22de verilmiştir.

Tablo 22. Araç İlçesi Sınırlarında Mevcut Olan Kuyu Bilgileri (DSİ XXIII. Bölge Müdürlüğü) Sıra No Kuyunun Bulunduğu

Köy Debi (lt/sn) Amacı

Tablo 22’de verilen kuyulardan hiç biri proje alanı sınırları içerisinde kalmamaktadır.

Ancak proje alanındaki bazı köyler Araç Çayı kenarında açtıkları keson kuyular ile içme suyu ve sulama suyu sağlamaktadırlar. Ancak söz konusu kuyular ruhsat dışı kuyular olduğu için ve DSİ’e kayıtlı olmadıkları için emniyetli çekim değerleri bilinememektedir. Yapılan arazi çalışmalarında yöre halkı ile yapılan görüşmeler ve 1/1000 ölçekli harita çalışmaları sonucunda Araç Çayı boyunca toplam 19 adet sondaj kuyusunun yeri tespit edilmiştir. 19 sondaj kuyusundan 4’ünün Kuzkaya Regülatörü ve HES Proje alanında kaldığı belirlenmiştir. Araç Çayı boyunca tespit edilen toplam 19 sondaj kuyusunun takribi yerleri Ek-13’de verilen Havza Gelişim Planı haritası üzerinde işaretlenmiştir. Ayrıca proje alanında kalan dört adet sondaj kuyusunun takribi yerleri Ek-2’de verilen Genel Yerleşim Planı üzerinde işaretlenmiştir. Ek-Ek-2’de verilen Genel Yerleşim Planından da görüleceği üzere Kuzkaya-1 Regülatörünün yaklaşık 1300 m batısında ve Kuzkaya-2 regülatörünün yaklaşık 650 m güney batısında sondaj kuyuları bulunmaktadır.

Su Kullanım Hakları Raporunda da belirtildiği üzere proje sahasında tespit edilen kuyuların derinliği 3-4 m’dir. Proje süresince yeraltı su kuyularından çekilen su miktarı ve kalitesinde bir değişiklik yapılmadan faaliyetler sürdürülecektir. Projenin inşaat ve işletme aşamalarında yeraltı su seviyesinin düşmesine bağlı oluşacak tüm sorunlarda yatırımcı firma tarafından gerekli tüm önlemler alınacaktır.

Ayrıca Karadeniz Teknik Üniversitesi tarafından, proje kapsamında yapılan uygulamaların bölgedeki su kuyularını etkileme derecesinin belirlenmesine yönelik bir çalışma yapılmış ve yapılan çalışmada yeraltı su seviyesinin akarsu su kotundan başlayarak yamaçlara doğru arttığı ve yeraltı su seviyesinin en düşük olduğu noktalar, akarsuyla yer altı su seviyesinin bağlandığı noktalar olduğu ve her durumda yeraltı su seviyesinin Araç çayını beslediği tesit edilmiştir. Bu nedenle söz konusu projenin gerçekleştirilmesine bağlı olarak bölgede mevcut olan keson kuyularda su seviyesinin düşmesine bağlı olarak her hangi bir sorun yaşanmayacağı öngörülmektedir. Ayrıca yapılan çalışmada regülatör yapı civarında yeraltı su seviyelerinin eski konumlarına göre yükseleceği bunun da yeraltı su seviyelerine olumlu katkı sağlayacağı belirtilmiştir.

Karadeniz Teknik Üniversitesi tarafından hazırlanan teknik rapor EK-22’de sunulmuştur.

MURAT KAAN ELEKTRİK ÜRETİM A. Ş.              KUZKAYA REGÜLATÖRÜ ‐  HES VE                              MALZEME OCAĞI PROJESİ ÇED RAPORU 

Kuzkaya Regülatörü ve HES projesi kapsamında (inşaat ve işletme aşamalarında) yeraltı suyu kullanımı söz konusu olmayacaktır.

Araç ilçesi sınırları içersinde herhangi bir termal su kaynağı bulunmamaktadır.

IV.2.4. Hidrolojik Özellikler (yüzeysel su kaynaklarından deniz, göl, dalyan akarsu ve diğer sulak alanların fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik ve ekolojik özellikleri, bu kapsamda akarsuların debisi ve mevsimlik değişimleri, taşkınlar, su toplama havzası oligotrofik, mezotrofik, ötrofik, distrofik olarak sınıflandırılması, sedimantasyon, drenaj, tüm su kaynaklarının kıyı ekosistemleri), Projenin Kurulacağı Su Kaynağının/Kaynakları Uzun Yıllara Ait Aylık Ortalama Değeri (m³/sn), Akım Gözlem İstasyonları ve Regülatör Yerlerini Temsil Eden Uzun Yıllara Ait Akım Değerlerinin, İlgili Kurum (bu verilerin temin edildiği kurum) Onayı Alınarak Sunulması

Proje sahasının başlıca yerüstü su kaynağı, 13 No’lu Batı Karadeniz Havzası’nda yer alan Araç Çayı ve yan kollarıdır. 2000 m kotlarından doğan irili ufaklı birçok dere birleşerek Ilgaz Çayı’nı oluşturur. Ilgaz Çayı, başlangıçta kuzey yönünde ve daha sonra batı yönünde akarak Araç İlçesi yakınlarında Araç Çayı adını alır. Araç Çayı, Karabük İlçe merkezine kadar batı yönünde akmaya devam eder ve Soğanlı Çayı ile birleşerek Yenice Çayı adını alır. Yenice Çayı da Devrek Çayı ile birleşerek Filyos Çayı’nı oluşturur ve Karadeniz’e dökülür.

Araç Çayı herhangi bir gölü beslememektedir.

Araç Çayı ve Kara Dere Su Kalitesi

Projenin ana su kaynağı Araç Çayı ve Kara Deredir. Günümüze kadar her iki su kaynağının su kalitesinin tespitine yönelik her hangibir çalışma yapılmamıştır. Ancak söz konusu projenin inşaatına başlamadan önce iletim kanalı ve regülatör arasındaki memba mansap dikkate alınarak su kalitesinin tespitine yönelik Araç Çayı’ndan ve Kara Dere’den su numunesi alınarak Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Tablo-1’e göre (tüm parametreler radyoaktivite değeri hariç) analizleri yaptırılacak ve sonuçları Çevre ve Orman Bakanlığı’na iletilecektir. Ayrıca analiz sonuçları saklanarak izleme ve denetimlerde yetkililere beyan edilecektir.

Proje Akımları ve Kullanılan Akım Gözlem İstasyonları (AGİ)

Proje kapsamında yer alan regülatör yerlerindeki su potansiyelini belirlemek amacıyla, Kuzkaya 2 santral yerine çok yakın bir konumda, DSİ tarafından işletilen 13-53 nolu Araç Çayı – Kayaboğazı AGİ’den yararlanılmıştır. Bu istasyonun 1985-2006 su yıllarını kapsayan akım gözlemlerinde, 1995, 1996, 1997, 1998, 2001, 2002 ve 2005 su yılları eksiktir. Yani istasyonun gözlenmiş 15 yıllık akımı mevcuttur.

İstasyonun eksik yıllara ait gözlemlerini tamamlayabilmek ve yeterli bir su temini periyodu (1979-2006) elde edebilmek için DSİ tarafından işletilen 13-41 nolu Filyos Çayı – Balıkışık AGİ’den yararlanılmıştır. 1979-2002 yılları arasında işletilmiş olan 13-41 nolu Filyos Çayı – Balıkışık AGİ’nin 1984 ve 1997-2001 gözlemleri eksiktir.

Her iki istasyonun ortak gözlem periyodu olan 1985-1994 yılları arası esas alınarak yapılan korelasyon çalışması sonucunda elde edilen denklem;

Q_13-53 = 0,0002 Q²_{13 - 41} − + 0,2009 Q_13-41 + 0,8411 R² = 0,8137

Proje yerinin akımları mevcut durum ve membaında Araç Barajının yapılması durumları dikkate alınarak iki farklı şekilde hesaplanmıştır.

Mevcut Durum İçin Proje Yeri Akımlarının Hesaplanması

Mevcut durumda membada Araç barajının olmaması durumuna göre su temin tabloları oluşturulmuştur.

13-53 nolu Kayaboğazı AGİ’nin korelasyonla tamamlanan günlük akım verileri, alan oranı ile Kuzkaya-1 Regülatörü yerine taşınmıştır.

QKuzkaya-1 = Q_13-53 x (A Kuzkaya-1 / A_13-53)

AGİ’nin yağış alanı 1835,4 km², regülatörün yağış alanı ise 1406,0 km²’dir.

Kuzkaya-2 Regülatörü, Araç Çayı’na sağ sahilden karışan Kara Dere üzerinde, 470 m normal su kotunda tasarlanmıştır. Kuzkaya-1 HES’te türbinlenen akımlar, kuyruksuyu kanalı ile Kuzkaya-2 Regülatörü göl alanına boşaltılmaktadır. Dolayısıyla Kuzkaya-1 HES’te türbinlenen akımlarla Kara Dere Havzası’ndan gelen akımlar toplanarak Kuzkaya-2 Regülatörü giriş akımları hesaplanmıştır.

Kuzkaya-2 Regülatörü yağış alanı 357,5 km² olup Kara Dere Havzası’ndan gelen akımların hesaplanabilmesi için, 13-53 nolu Kayaboğazı AGİ’nin akım verileri, alan oranı ile Kuzkaya-2 Regülatörü yerine taşınmıştır.

QKaradere = Q_13-53 x (A Kuzkaya-2 / A_13-53)

Mevcut durum için Kuzkaya-1 ve Kuzkaya-2 Regülatör Yeri akımları Tablo 23 ve Tablo 24’de, onaylı akımlar ise Ek-11’de verilmiştir.

Tablo 23. Kuzkaya-1 Regülatör Yeri Aylık ve Yıllık Ortalama Debileri (m³/sn)

Su Yılı Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ortalama 1979 1,20 1,23 4,82 13,72 17,55 6,14 8,45 13,78 11,00 4,04 0,85 1,00 6,98

MURAT KAAN ELEKTRİK ÜRETİM A. Ş.              KUZKAYA REGÜLATÖRÜ ‐  HES VE                              MALZEME OCAĞI PROJESİ ÇED RAPORU 

Tablo 24. Kuzkaya-2 Regülatör Yeri Aylık ve Yıllık Ortalama Debileri (m³/sn)

Su Yılı Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ortalama

1979 0,83 0,86 5,37 15,06 17,35 7,03 9,56 12,58 9,35 4,08 0,50 0,52 6,93

Memba Gelişim Durumu İçin Proje Yeri Akımlarının Hesaplanması

Memba Gelişmeli Durum DSİ tarafından 2001 yılında hazırlanan “Filyos Havzası Taşkın Koruma Projesi Master Plan Revizyonu Raporu”nda, sulama, içmesuyu ve taşkın kontrolu amaçlarına hizmet etmek üzere önerilen Araç Barajı, Kuzkaya Projesi’nin membasında yer almaktadır.

Filyos Havzası Taşkın Koruma Projesi Master Plan Revizyonu Raporunda, Araç Barajı’nın talveg kotu 649,00 m, minimum su seviyesi 682,00 m, normal su seviyesi 692,00 m, taşkın su seviyesi 703,72 m ve kret kotu 707,00 m olarak verilmiştir. Barajın aktif hacmi 14,9 hm³ olup düzenlenen suyun yıllık 14,173 hm³’ü sulamaya, 1,579 hm³’ü ise içmesuyuna verilecektir. Araç Vadisi Pompaj Sulaması olarak tanımlanan 2574 ha büyüklüğündeki arazi, Araç Barajı’ndan bırakılan su ile Araç Çayı iletim kanalı vazifesi görecek şekilde, 15 farklı yerden pompajla sulanacaktır. Ayrıca Başköy Pompaj Sulaması olarak tanımlanan 471 ha büyüklüğündeki arazi ise Araç Barajı göl alanından sulanacaktır. 681,00 m kotundan alınan su, tek hat kullanılarak pompajla dağıtım deposuna iletilecek, depodan da sulama şebekesine verilecektir. Planlanan bu tek hattın maksimum kapasitesi 0,203 m³/s’dir.

Kuzkaya-1 Regülatörü memba gelişmeli durum giriş akımlarının hesaplanabilmesi için, Araç Barajı çıkış akımları ile ara havza akımlarının toplanması gereklidir. Ancak yukarıda bahsedilen raporun incelenmesinden, Araç Barajı işletme çalışmasında

Memba gelişmeli durumda Kuzkaya-1 Regülatörü’ne gelen akımlar da Araç Barajı çıkış akımlarına, Kuzkaya-1 Regülatörü ve Araç Barajı arasında kalan akımların eklenmesiyle bulunabilir. Fakat Filyos Havzası Taşkın Koruma Projesi Master Plan Revizyonu Raporunda, Araç Barajı işletme çalışmasında Başköy Pompaj Sulaması hesaplara dahil edilmemiştir. Yalnızca içme suyu ve Araç Vadisi Pompaj Sulaması işletme çalışmasında kullanılmıştır. Bu yüzden Araç Barajı çıkış akımları direkt olarak kullanılmamıştır. Ayrıca anılan raporda Başköy Pompaj Sulaması’nın aylık ortalama değerleri verilmemiştir. Bu yüzden güvenli tarafta kalınarak, Başköy Pompaj Sulaması için sulama aylarında, hattın maksimum çalıştığı düşünülmüştür ve bu aylar için 0,203 m³/s’lik su sulamaya ayrılmıştır (Filyos Havzası Taşkın Koruma Projesi Master Plan Revizyonu Raporu). Bu değerler aylık ve yıllık ortalama debi (m³/s) olarak EK-11’de verilmiştir.

Memba gelişmeli durum için Kuzkaya-1 Regülatörü’ne gelen akımlar, Araç Barajı’nın aktif hacminin küçük ve depolamasının az olması düşünülerek, mevcut durumda hesaplanan Kuzkaya-1 Regülatörü günlük debilerinden EK-11 verilen toplam sulama ve içme suyu değerleri çıkarılarak hesaplanmıştır. Zira tabloda verilen aylık ortalama debiler aynı zamanda günlük ortalama debileri de yansıtmaktadır.

Kuzkaya-2 Regülatörü memba gelişmeli durum akımları, Kuzkaya-1 HES’te memba gelişmeli durumda türbinlenen akımların, Kara Dere Havzası’ndan gelen akımlarla toplanmasıyla elde edilmiştir. Kuzkaya-1 ve Kuzkaya-2 Regülatörü memba gelişmeli durum için aylık ortalama akımları Tablo 25’de ve Tablo 26’da, regülatör yeri günlük akımları EK-11’de verilmiştir.

Tablo 25. Memba Gelişmeli Durumda Kuzkaya-1 Regülatör Yeri Aylık ve Yıllık Ortalama Debileri (m³/sn)

Su Yılı Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ortalama

1980 1,77 2,83 4,53 4,91 5,77 20,58 26,43 19,42 6,37 1,17 1,62 2,01 8,12

MURAT KAAN ELEKTRİK ÜRETİM A. Ş.              KUZKAYA REGÜLATÖRÜ ‐  HES VE                              MALZEME OCAĞI PROJESİ ÇED RAPORU 

Tablo 26. Memba Gelişmeli Durumda Kuzkaya-2 Regülatör Yeri Aylık ve Yıllık Ortalama Debileri (m³/sn)

Su Yılı Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ortalama

1980 1,73 3,00 5,13 5,60 6,69 17,62 22,29 19,53 7,59 1,30 1,72 2,13 7,86

1981 3,36 5,59 11,91 12,61 14,39 22,01 18,52 15,39 6,25 2,84 1,28 1,65 9,65

1982 2,03 4,16 11,88 12,43 7,73 16,55 21,33 13,88 10,95 1,84 2,73 2,30 8,98

1983 2,58 2,74 2,94 3,61 9,04 16,18 18,72 8,57 10,90 6,29 4,25 1,72 7,29

1985 0,89 2,16 1,53 4,96 11,01 15,58 18,91 11,69 4,31 0,23 0,09 0,10 5,95

1986 1,12 5,73 6,85 16,30 14,71 13,64 7,68 11,55 10,19 0,52 0,08 1,58 7,50

1987 1,04 1,50 2,02 9,80 13,35 10,95 20,58 15,70 11,06 1,50 0,82 0,17 7,37

1988 0,97 2,02 5,01 5,25 6,59 16,13 20,57 16,64 17,26 2,94 0,81 0,79 7,91

1989 5,33 10,71 15,72 9,62 11,04 21,13 9,24 7,99 7,94 0,93 0,17 0,28 8,34

1990 2,10 8,38 11,07 4,84 5,09 11,41 17,41 19,11 4,57 0,38 0,34 0,60 7,11

1991 1,56 2,55 3,88 3,18 5,30 9,50 14,07 12,20 12,30 0,42 0,14 0,22 5,44

1992 0,64 0,85 2,07 2,31 4,47 14,75 20,20 7,38 7,60 5,91 0,24 0,13 5,55

1993 1,02 4,36 7,87 7,59 10,96 19,75 18,11 18,84 6,97 0,22 1,21 0,19 8,09

1994 0,23 0,63 1,66 2,32 3,21 5,63 4,16 6,03 0,13 0,00 0,00 0,00 2,00

1995 0,71 1,45 4,03 12,17 9,64 15,53 20,79 12,18 4,44 3,82 0,59 0,95 7,19

1996 2,29 4,10 6,66 6,84 9,42 10,80 16,63 10,33 5,28 0,41 0,38 0,73 6,16

1999 1,73 3,31 4,08 1,41 10,78 15,06 16,76 5,09 9,86 0,86 2,28 5,21 6,37

2000 2,78 5,49 7,86 8,50 14,47 18,60 19,65 8,30 12,04 0,09 0,44 0,18 8,20

2002 0,94 0,62 4,75 11,03 13,39 15,91 21,12 12,17 8,34 3,03 2,87 2,29 8,04

2003 0,83 1,37 0,61 4,12 4,28 6,70 16,93 6,41 0,71 0,01 0,07 0,15 3,52

2004 0,42 1,06 1,66 5,48 7,75 18,75 15,93 7,71 7,24 0,43 0,37 0,54 5,61

2006 0,99 2,79 2,58 3,64 11,26 18,21 9,16 7,10 0,96 0,14 0,01 0,08 4,74

Ort. 1,76 3,49 5,66 7,36 9,75 14,86 16,63 11,65 7,66 1,57 0,93 1,00 6,86

DEBİ SÜREKLİLİK EĞRİLERİ

Kuzkaya-1 Regülatörü’nün mevcut durum akımları ile debi süreklilik eğrisi Şekil 29’da verilmiştir. Buna göre regülatör yerinde zamanın %95’ine karşılık gelen firm debi 0,360 m³/s’dir. Ancak cansuyu ve mansap su hakları düşüldükten sonra firm debi 0 (sıfır) olmaktadır. Benzer şekilde Kuzkaya-1 Regülatörü’nün memba gelişmeli durum akımları ile debi süreklilik eğrisi Şekil 31’de verilmiştir. Memba gelişmeli durumda da firm debi 0 (sıfır) dır.

Kuzkaya-2 Regülatörü’nün mevcut durum akımları ile debi süreklilik eğrisi ise Şekil 30’da verilmiştir. Buna göre regülatör yerinde zamanın %95’ine karşılık gelen firm debi 0,092 m³/s’dir. Ancak cansuyu ve mansap su hakları düşüldükten sonra firm debi 0 (sıfır) olmaktadır. Benzer şekilde Kuzkaya-2 Regülatörü’nün memba gelişmeli durum akımları ile debi süreklilik eğrisi Şekil 32’de verilmiştir. Memba gelişmeli durumda, Kara Dere havzasından gelen su miktarında herhangi bir değişiklik olmadığı için regülatör yerinde firm debi yine 0,092 m³/s’dir. Ancak cansuyu ve mansap su hakları düşüldükten sonra firm debi 0 (sıfır) olmaktadır. Özetle Kuzkaya Projesi kapsamında firm enerji üretimi yapılamayacaktır. Üretilen enerjinin tamamı sekonder enerji niteliğindedir.

Şekil 29. Kuzkaya-1 Regülatörü Mevcut Durum Akımları İle Debi Süreklilik Eğrisi

Şekil 30. Kuzkaya-2 Regülatörü Mevcut Durum Akımları İle Debi Süreklilik Eğrisi

MURAT KAAN ELEKTRİK ÜRETİM A. Ş.              KUZKAYA REGÜLATÖRÜ ‐  HES VE                              MALZEME OCAĞI PROJESİ ÇED RAPORU 

Şekil 31. Kuzkaya-1 Regülatörü Memba Gelişmeli Durum Akımları İle Debi Süreklilik Eğrisi

Şekil 32. Kuzkaya-2 Regülatörü Memba Gelişmeli Durum Akımları İle Debi Süreklilik Eğrisi

IV.2.5. Yüzeysel Su Kaynaklarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı, (içme, kullanma,