Heterodoks İstikrar Politikaları

1950’li yıllardan 1980’li yılların ortalarına kadar gelişmekte olan ülkelerde özellikle Latin Amerika ülkelerinde uygulanan istikrar programları, Ortodoks İstikrar Programları olarak adlandırılmaktadır. Heterodoks istikrar programları, 1985 yılı ortalarında Ortodoks istikrar programlarının, uygulandığı ülkelerde başarısızlıkla sonuçlanması nedeniyle Ortodoks yaklaşıma alternatif olarak ortaya çıkmıştır75. Bu programlar Arjantin, Brezilya, Meksika ve İsrail gibi ülkelerin yüksek enflasyonla mücadele amacıyla kullanılıştır. Bu programların amacı üretim ve istihdam düzeyinde gerileme yaratmadan enflasyonu kısa bir sürede ani olarak aşağıya çekmektir. Sıkı para ve maliye politikasını içeren geleneksel ekonomi politikası araçlarının yanında gelirler politikasını da içerir.

Heterodoks istikrar programları ücret ve fiyat kontrollerini içeren gelir politikalarından oluşmaktadır. Heterodoks programları Ortodoks programlardan ayıran en önemli özellik, gelir politikalarının belirli bir süre içinde geçici olarak kullanılmasıdır. Heterodoks programların amacı, enflasyonu hızla ve kalıcı olarak düşürmektir76. Bu programlar genellikle yüksek kronik enflasyonun yaşandığı ekonomilerde tercih edilmektedir.

Heterodoks istikrar politikalarında, geçici bir toplumsal uzlaşma çerçevesinde ücret, faiz ve döviz kurunda artışlar dondurulmakta ve bir gelirler politikası uygulamaya konulmaktadır. Bu yaklaşımın amacı kısa zamanda hiperenflasyonu durdurmaktır. Bunun için hızlı şok politikalar uygulanmaktadır. Politikaların ilk döneminde ücret dondurulmalarına ve fiyat kontrollerine gidilmesi gereklidir. Heterodoks politikalar sıkı maliye politikalarını hedeflemektedirler. İkinci aşamada daha genişletici para politikalarına izin verilmektedir. Çünkü para arzı artışı ile enflasyon oranı arasında sıkı bir ilişki vardır. Bu politikalar sonucunda daha büyük bir büyüme oranı ve daha az işsizlik görülmektedir. Burada gelir politikalarının desteği ve bunun sonucunda yurt içi talebin canlılığı önemli rol oynamaktadır. Politikaların başarısı için ise mutlaka halkın bekleyişlerinin değişmesi

75_{http://sosyalbilimler.cu.edu.tr/tez/549/ekonomik%20istikrar ( Erişim: 25.11.2009)} 76_{http://ekutup.dpt.gov.tr/ekonomi/politika/bahcecis/istikra2.pdf ( Erişim: 01.12.2009)}

gerekmektedir77. Heterodoks şok programlarının başarılı olabilmesi için kamu sektörünün büyüklüğünü azaltmayı amaçlayan yapısal reformlar ve Merkez Bankası finansmanını azaltacak düzenlemeler ile desteklenmesi gerekmektedir. Eğer yapısal reformların olmadığı bir şok programı uygulanırsa, sonuç başarısız olmaktadır.

Heterodoks programlar enflasyonun düşürülmesinde Ortodoks programlara göre daha etkilidir. Enflasyon. Heterodoks uygulamanın başında hızla düşerken Ortodoks uygulamada yavaş yavaş düşmektedir. Uygulama örnekleri tek başın uygulanan Heterodoks programların başarısızlıkla sonuçlandığını göstermektedir. Heterodoks programlar 1980’li yılların ortalarına kadar tek başlarına uygulanmış fakat kalıcı başarı sağlanamadığı için daha sonraki uygulamalarda Ortodoks programlarla birlikte uygulanmıştır. Reel dengelerin kurulması ve mali disiplinin sağlanması Ortodoks, fiyatlar arasındaki dengesizlik ise Heterodoks politikalar ile sağlanabilmektedir.

Heterodoks istikrar programlarının üç dayanağı bulunmaktadır: fiyatların ve ücretlerin dondurulması, sabit döviz kuru ve bütçe disiplini78.

™ Fiyatların ve Ücretlerin Dondurulması: Hiperenflasyon şartları altında ekonomik

Birimler gelecek dönemdeki enflasyonun geçmiş dönem enflasyon oranına eşit olacağını düşünmektedir. Hatta gelecek dönem enflasyon oranının daha da yüksek olacağını beklemektedirler. Böylece hiperenflasyon sonsuz spirale dönüşmekte, toplumda enflasyonla ilgili kötümserlik oluşmaktadır. Bireyler aşamalı politikalara ve önlemlere kuşku ile bakacaklardır. Fiyat ve ücretlerin dondurulması, kısa dönemde enflasyon beklentilerini kırası sonucunda fiyat ücret spiralini durdururken, istikrar programının kamuoyu üzerindeki inandırıcılığı da artmaktadır. Fiyatların dondurulması kıtlık ve karaborsa gibi maliyetlere yol açacaktır. Heterodoks şok politika uygulaması savunanlara göre ortaya çıkan bu tür maliyetler sıkı para politikası ve talep yönetimi politikalarının neden olduğu üretim ve istihdamda meydana gelen kayıplardan daha hafif olacaktır. Fiyat kontrollerinin bir diğer

77 _{KARLUK, age, s.398.}

78 _{İlker PARASIZ, Kriz Ekonomisi, Hiperenflasyon ve Yüksek Enflasyonla Mücadelede Ünlü}

maliyeti de orta ve uzun vadede nispi fiyatların bozulmasına yol açmasıdır. Bu da piyasa mekanizmasının etkin bir şekilde işleyişi ve kaynak tahsisi işlevini bozacaktır. Bu nedenle uzun vadede fiyat ve ücretlerin dondurulması işleminden vazgeçilmesi gerekir.

™ Sabit Döviz Kuru: Enflasyonist bekleyişlerin kırılabilmesi için bir anahtar fiyatın

istikrarı sağlaması gerekmektedir. Bu anahtar fiyata program çıpası denilmektedir. Anahtar fiyat ya da çıpa olarak döviz kuru, faiz oranı, para arzı, banka kredileri ve ücretler seçilebilir. Heterodoks istikrar programlarında, fiyatların ve ücretlerin dondurulduğu programın başlangıç aşamasında döviz kuru sabit tutulmaya çalışılır. Bunun amacı, döviz kurunun değer kaybı beklentisini kırmak ve dolayısıyla enflasyonu kontrol altına almaktır. Ancak bu politikaların kendisinden beklenen işlevi yerine getirebilmesi için diğer politikalarla tutarlı olması gerekmektedir. Eğer enflasyon oranı başarılı bir şekilde düşürülmezse, sabit döviz kuru ekonomiyi ve ihracat sektörünü tahrip edecektir.

™ Bütçe Disiplini: Heterodoks şok politikalar sıkı maliye politikasını içermektedir. Sıkı

maliye politikası ve bütçe politikası heterodoks programlar için vazgeçilmez öğelerdir. Heterodoks istikrar programlarının uygulanmasının özellikle ilk aşamasında enflasyonun düşmesi ile birlikte bütçe açıkları kapanmaya başlamaktadır. Artan reel vergi gelirleri de bütçe açığını kapanmasına katkıda bulunacaktır. Enflasyonun hızlı düşüşü, Olivera-Tanzi etkisini tersine çevirmektedir. Bu etkinin ortaya çıkması, verginin gerçekleşmesi ile tahsil edilmesi arasındaki gecikmeden dolayıdır. Ancak heterodoks istikrar politikalarının sıkı maliye politikalarını içermesi, az gelişmiş ülkeler açısından zorluklara yol açmaktadır. Çünkü az gelişmiş ülke hükümetleri olağan dönemlerinde bile harcamalarını artırma yönünde baskı altında tutulmaktadır.