Helâl Turizm Ölçeğinin Oluşturulma Süreci

96 . 1 )( 5 . 0 )( 5 . 0 ( ) 05 . 0 )( 1 68450000 ( ) 96 . 1 )( 5 . 0 )( 5 . 0 )( 68450000 ( 2 2 2     n

olarak hesaplanmıştır. Araştırmada hedeflenen minimum örnek büyüklüğü Türkiye için 385’tir. Araştırmanın evrenini Türkiye sınırları içerisinde faaliyet gösteren helâl turizm kapsamında hizmet veren otel işletmelerinde konaklayan yerli misafirler oluşturmaktadır. Helâl turizm kapsamında hizmet veren ve web sitesinde bu hususta tanıtım ve pazarlama faaliyeti yürüten yaklaşık 150 helal konseptli otele anketler gönderilmiştir.

Anket uygulaması yapıldıktan sonra 580 ankete ulaşılmıştır. 80 adet anket eksik ve boş olan anket olarak ayıklanmış ve geriye 500 anket kalmıştır. Sözü edilen anket Türkiye geneline hitaben yapılmıştır. Böylece %5 önem düzeyinde anakütleyi temsil eden söz konusu örnek büyüklükleri ile hata payı % 4,38’e kadar düşürülmüştür.

3.1.6. Helâl Turizm Ölçeğinin Oluşturulma Süreci

Anket formunun hazırlanması üzere öncelikle tüm helâl turizm konseptli konaklama işletmeleri standartları araştırılmış ve dünyada uygulanan 12 adet (Tablo 19) konaklama işletmelerinde helâl turizm standardizasyonuna erişilmiştir. Bu araştırmalardaki bilgiler sentezlenmiş ve konaklama işletmelerinde uygulanabilecek genel geçer bir helâl turizm standardizasyonuna ulaşılmaya çalışılmıştır. Bu 12 adet standardizasyonunun maddelerinin derinlemesine incelenmesi akabinde 92 adet ifade belirlenmiştir. Bu çerçeve de belirlenen model önerisi helâl turizm kapsamında hizmet veren konaklama işletmeleri yöneticilerine, turizm müdürlerine ve ilgili uzman akademisyenlere uygulanmıştır. Tablo 20’de belirtildiği üzere helâl turizm standardizasyonunun bazılarının hazırlanmasında emek harcayan ilgili kişiler (4), helâl turizm konusunda uzman akademisyenler (10), kamu ve özel kurum/ kuruluşlarında faaliyet gösteren konu ile ilgili uzmanlar (11), ilahiyatçılar (5), helâl gıda konusunda uzman gıda mühendisleri (3) ile toplamda 33 kişi ile yüz yüze görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bu kişiler, çalıştıkları kurum ve görüşme tarihi şöyledir:

Tablo 20

Anket İfadelerinin Tartışıldığı, Yüz Yüze Pilot Analiz Yapılan Kişiler

Kişi ^{Görüşülen}

Tarih Görüşülen Uzman Çalıştığı Kurum ve Pozisyon

1 1-4 Eylül 2016 Murat Sayın Gıda Denetçisi ve Uzmanı

2 6 Eylül 2016 Arş. Gör. Yusuf Koçak Kastamonu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 3 7 Eylül 2016 Gültekin Karabacak İngilizce Öğretmeni

4 8 Eylül 2016 Oğuzhan Çiçek İstatistik Atölyesi Sahibi 5 9 Eylül 2016 Prof. Dr. Ali Akpınar Konya İl Müftüsü 6 9 Eylül 2016 Salim Özdemir halaltourism.com Sahibi 7 9 Eylül 2016 Beytullah Özdemir halaltourism.com Müdürü

8 9 Eylül 2016 Serkan Doğanbaş halaltourism.com Yazılım Mühendisi 9 16 Eylül 2016 Murat Toker İkbal Otel Genel Müdür Yardımcısı 10 16 Eylül 2016 Hüseyin Ertek Türk Telekom Muğla İl Müdür Yardımcısı 11 26 Eylül 2016 Yrd. Doç. Dr. Ömer Akgün Tekin SDÜ İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi 12 27 Eylül 2016 Yrd. Doç. Dr. Canan Tanrısever Kastamonu Üniversitesi Turizm Fakültesi 13 30 Eylül 2016 Öğr. Gör. Ömer Saraç Kastamonu Üniversitesi Cide Rıfat Ilgaz M.Y.O 14 3 Ekim 2016 Yrd. Doç. Dr. Mehmet Han Ergüven Kırklareli Üniversitesi Turizm Fakültesi 15 4 Ekim 2016 Ömer Faruk Akpınar Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 16 6 Ekim 2016 Arş. Gör. Erhan Boğan Sakarya Üniversitesi Turizm Fakültesi 17 7 Ekim 2016 Mustafa Yabanigül Pazarlamacı

18 9 Ekim 2016 Eyüp Akarsu Otel Mutevelli İşletme Müdürü 19 13 Ekim 2016 Özlem İlgi İlgi Reklam Genel Koordinatörü 20 15 Ekim 2016 Cüneyt Çetin Halal Voyage CEO

21 18 Ekim 2016 Mustafa Ulu Rıza Turizm CEO

22 21 Ekim 2016 Cemal Erdem Hünkar Turizm Genel Müdürü 23 22 Ekim 2016 Tunay Şenizbe İncekum Orman Kampı Direktörü 24 22 Ekim 2016 Nedret Apaydın İstanbul Kültür ve Turizm İl Müdürü 25 23 Ekim 2016 Musa Oflaz Balıkesir Üniversitesi Turizm Fakültesi 26 24 Ekim 2016 Ali İnce Tuğra Hotel Genel Müdürü

27 25 Ekim 2016 Talha Çizmeci Vizyon Turizm Genel Müdürü

28 26 Ekim 2016 Prof. Dr. Saim Ateş Kastamonu Üniversitesi Turizm Fakültesi 29 26 Ekim 2016 Yrd. Doç. Dr. Aydoğan Aydoğdu Kastamonu Üniversitesi Turizm Fakültesi 30 09 Kasım 2016 Yrd. Doç. Dr. İrfan Mısırlı Kastamonu Üniversitesi Turizm Fakültesi 31 12 Kasım 2016 Doç. Dr. Abdurrahman BENLİ Sakarya Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi 32 12 Kasım 2016 Prof. Dr. Orhan BATMAN Sakarya Üniversitesi Turizm Fakültesi 33 12 Kasım 2016 Prof. Dr. Mehmet SARIIŞIK Sakarya Üniversitesi Turizm Fakültesi

Bu görüşmeler sonucunda tekrar eden gereksiz maddeler çıkartılmış, birtakım ifadelerin daha iyi anlaşılması için gerekli düzeltmeler yapılmış ve ölçek 52 maddeye indirgenmiştir. Bu elemede uzmanların yönlendirmesi ve tartışmalar üzere örneğin şu şekilde bir eleme yapılmıştır.

Tesisin bütün hizmet birimlerinde helâl sertifikalı malzemeler bulundurulmalıdır. Bu başlık aşağıdaki tüm maddeleri içermesi bakımından alttaki tüm maddeler çıkartılmıştır: • Temizlik ve dezenfeksiyon işlemleri alkol bazlı olmamalıdır. Helâl Sertifikalı

ürünler kullanılmalıdır.

• İşletme kalite politikası helâl sertifikasyonu kapsayacak şekilde olmalıdır. • Helâl sertifikalama yönetim sistemine uygun ürün ve hizmet sunulması için

ihtiyaç duyulan süreçler planlamalıdır.

• Tesisin mutfağı yetkili bir kurum tarafından helâl sertifikasına sahip olmalıdır. • Paketlenecek olan gıdalar helâl sertifikalı malzemelerle muhafaza edilmelidir. • İşletme satın alma birimi helâl sertifikalı ürünler temin etmelidir.

• İşletme bünyesinde berber var ise helâl sertifikalı kozmetik ürünleri kullanmalıdır.

• Banyo, tuvalet ve lavabolarda helâl sertifikalı temizlik ve kozmetik ürünleri bulundurulmalıdır.

Uzmanların değerlendirmesi ile sadeleşen ve 52 ifadeye inen ölçek online olarak hazırlanmıştır. Online ölçek helâl turizm kapsamında hizmet veren otel işletmesi yöneticilerine (30), sektördeki profesyonel yöneticilere (15) ve ilgili uzman akademisyenlere (20) online olarak gönderilmiştir. Online anketin gönderildiği 65 kişiden 27’si anketi cevaplamış ve elde edilen 27 online anket verisine pilot araştırma uygulanmıştır. Turizm işletmesi yöneticisi ve mesleki deneyimi 7 yıl ve üstünde olan bu kişilerin yanıtlamalarına yapılan pilot araştırma sonucunda ifadelerin genel anlamda anlaşılır bulunduğu, yalnızca “Mescidin yerinin yönlendirmesinde genel geçer diller veya semboller kullanılmalıdır.” ve “Tesis islami finans uygulamalarına göre yönetilmelidir.” ifadelerinin 2 katılımcı tarafından anlaşılmadığı belirtmiştir. Buna göre söz konusu iki ifade araştırmacı tarafından gözden geçirilerek daha yalın ve anlaşılır hale getirilmiştir.

Pilot araştırma sonuçlarına göre helâl turizm standardizasyonu konusunda en önemli maddeler aşağıda belirtilmiştir.

• Tuvaletlerde mutlaka uygun taharet tertibatı olmalıdır.

• Otelde bulunan görseller (reklam, afiş, pano, yayınlar vb.) ahlaka aykırı olmamalıdır.

• İşletmede çalışan tüm personele helâl turizm kapsamında hizmet veren hizmet gereksinimleri ile ilgili eğitim verilmelidir.

• İşletmedeki tüm gıdalar için helâl sertifikası olmalıdır.

• Odalarda mahremiyeti koruyacak düzeyde ses yalıtımı sağlanmalıdır. • İsrafa sebep olacak durumlar kontrol edilerek önlem alınmalıdır. • Odalarda seccade bulundurulmalıdır.

• Odada kıbleyi gösteren bir işaret olmalıdır.

• Ramazan ayı süresince tesiste iftar ve sahur vakitlerine uygun olarak da servis yapılmalıdır.

Ayrıca anket kapsamında helâl turizm konseptli konaklama işletmelerini tercih eden ve turistik tüketim gerçekleştiren turistlere bazı önermeler sunulmuştur. Bu önermeler ilk başta kesinlikle katılmıyorum, katılmıyorum, kararsızım, katılıyorum, kesinlikle katılıyorum şekline uyarlansa da bu standart maddelerinde özellikle kararsızım işaretinin değerlendirmesinde birtakım sıkıntılar yaşanabileceğini uzmanlar belirtmiştir. Örneğin, 20 kişiye anket yaptığımızdan 10 kişi kesinlikle katılıyorum, 10 kişi de kesinlikle katılmıyorum dediğinde aritmetik ortalaması alır isek 10+50=60; 60/20=3 yani kararsızım çıkmaktadır. Kararsızım ifadesi ile yapacağımız tespitler matematiksel anlamda değerlendirme hatası oluşturabilmektedir. Bu bakımdan uzmanların tavsiyesi üzere farklı bir değerlendirme modeli uygulanmıştır. İfadelerin turistler için ne kadar önemli olduğunu belirtmeleri için; "hiç önemli değil" ise "1", "önemli değil" ise "2", "orta düzeyde önemli" ise "3", "önemli" ise "4", "çok önemli" ise "5" numaralı kutuya işaret eklemeleri önerilmiştir. Pilot araştırmadan elde edilen veriler ile yapılan düzeltme, ekleme ve çıkarmalar sonucunda anket 44 ifade ile son hali almıştır. Bu süreç Şekil 4’te verilmektedir.

Bu 44 maddeye pilot uygulama sonrasında erişilmiştir. Konaklama işletmelerinde uygulanabilecek genel geçer bir model önerisi ortaya koymak niyetiyle ifadeler; odaların donanımı tefrişatı ile ilgili (odalar boyutu); eğlence imkânları ile ilgili (eğlence imkânları boyutu), yiyecek içecek ile ilgili (yiyecek içecek boyutu), personel ile ilgili

(personel nitelikleri boyutu) gibi boyutlara ayrılmamış tek bir boyutta verilmiştir. Anketin tamamı Ek-1’de verilmektedir.

Ayrıca turistlere 5 adet açık uçlu soru yöneltilmiş ve gönüllülük üzere cevaplandırmaları talep edilmiştir. Bu 5 adet soru şöyledir:

• İslam dini ile turizm arasında sizce nasıl bir ilişki vardır? • Helâl turizm deyince aklınıza gelen ilk üç şey nedir?

• Helâl turizm Türkiye’de ikamet eden insanların hayat tarzına uygun mudur? • İngiltere, Singapur, Rusya vb. gayrimüslim ülkelerde helâl turizm stratejileri

uygulanırken Türkiye’nin bu konuda geç kalmış olmasını neye bağlıyorsunuz? • Konaklama işletmelerinde helâl turizm standardizasyonuna neden ihtiyaç vardır? • Bu soruların dışında turistin demografik, karakteristik ve kişisel özelliklerini

belirleyebilmek için de birtakım sorular yöneltilmiştir. Bu sorularda şöyledir: • Cinsiyetiniz, yaşınız, medeni durumunuz, öğrenim durumunuz, çalıştığınız

firma/kurum, mesleğiniz, pozisyonunuz, mesleki deneyim, gelir düzeyiniz, ne sıklıkta tatil yaparsınız?

• Ne amaçla tatile çıkmaktasınız?

• Helâl konseptli otel işletmesini seçmenizdeki amaç nedir? • Otelde daha çok nasıl vakit geçirirsiniz?

• Helâl konseptli otel işletmeleri hakkında bilgi dereceniz nedir?

• Günlük hayatınızda helâl sertifikalı gıda kullanımına ne kadar dikkat ediyorsunuz?

• Günlük hayatınızda helâl sertifikalı kozmetik ürün kullanımına ne kadar dikkat ediyorsunuz?

Şekil 4: Helâl Turizm Ölçeğinin Oluşturulma Süreci

Araştırmacının Helâl Turizm İle İlgili

Ulusal ve Uluslararası Alanda Yaptığı Gözlem ve Edindiği Deneyimler

Araştırmanın Amacının Belirlenmesi

Uzman Görüşlerinin Alınması

Açıklayıcı Faktör ve Güvenirlik Analizi Ölçeğin Geliştirilmesi

Uygun Olmayan Maddelerin Elenmesi Pilot Araştırma Yapılması

Betimsel İstatistik Alan Yazın Taraması Uzman Görüşleri

Ölçek Formatının Belirlenmesi

Nihai Ölçekte Yer Alması Muhtemel İfadelerin Derlenmesi 1.Aşa ma 2.Aşa ma 3.Aşa ma