BÖLÜM 2: BİR TURİZM UYGULAMASI OLARAK HELÂL TURİZM
2.3. Helâl Turizm Standardizasyonu ve Akreditasyonu
2.3.2. Dünyada Uygulayan Helâl Turizm Konaklama İşletmeleri Standartları
Turizm politikası ve turistik ürün politikasının oluşturulmasında standardizasyon önemli bir rol üstlenmektedir. Çünkü standardizasyon; ülkeyi ekonomik, sosyal, çevresel ve kültürel açılardan etkilemektedir. Turizm politikası belirlenmeden, gerekli hukuki ve yasal çerçeve oluşturulmadan, standardizasyon ve akredite araştırmaları yapılmadan sektörün kontrolü özel işletmelere bırakılırsa turizmin birçok olumsuz etkisi ortaya çıkar. Yalnızca kâr etmeyi hedefleyen, sosyal ve çevresel amaçlar taşımayan turistik işletmelerin faaliyetleri turizmin geleceği açısından önemli sorunlar ortaya çıkarabilir (Sarkım, 2007: 153).
Helâl turizm standardizasyonu dini vecibelerini yerine getirmek isteyen mütedeyyin turistlerin turizm faaliyetleri esnasında İslami kural ve inanışlarına uygun hareket etmesi ve yanlış uygulamalardan uzaklaşmasına vesile olan bir turizm uygulamasıdır. Ayrıca, helâl turizm kapsamında faaliyet gösterecek işletmelerde sunulan hizmetin standardize edilmesi hizmet kalitesinin ve müşteri memnuniyetinin sağlanmasında öncelik taşımaktadır. İşletmede sunulan hizmetin standardizasyonunun sağlanması hizmet kalitesinin yüksek olmasındaki en önemli faktördür (Albayrak, 2013: 230; Çiftçi ve Öz, 2016: 256).
Özellikle son yıllarda ortaya çıkmakla beraber dünya çapında birçok kurum veya kuruluşun helâl turizm standardizasyonu hususunda araştırmalar yaptığı ve helâl turizm sertifikasının taşıması gerekli olan kriterleri kendi kurum veya kuruluşlarının fıkıh kurulları neticesinde belirlediği gözlemlenmiştir.
Tablo 19’de görüldüğü üzere dünyada hâlihazırda uygulanan 12 adet helâl turizm standardizasyonu bulunmaktadır. Bu standartların 4 tanesi Türkiye menşelidir. Bu standartları hazırlayan kurumlar şöyledir:
GİMDES, Türkiye’de helâl ve sağlıklı ürünleri araştırma ve sertifikalandırma araştırmaları yapmak üzere kurulmuş bir sivil toplum kuruluşudur. 2005 yılında faaliyete geçen kuruluş 2008 yılında 58 ülkenin helâl sertifika kurumlarını bir araya getiren çatı kuruluşu Dünya Helâl Konseyi’ne (WHC - World Halal Council) üye oldu. Dünya Helâl Konseyi, 2002 yılında Cakarta, Endonezya’da kuruldu. GİMDES, 2010 yılında WHC yönetim kuruluna kabul edildi. 2016 yılında da GİMDES, WHC Yönetim Kurulu Başkanı oldu (Şahingöz ve Onur, 2017; 278). GİMDES’in hazırlamış olduğu helâl otel ve konaklama hizmeti genel şartnamesi odalar, mutfak, ortak alanlar, işletme yönetimi ve çalışanlar, helâl gıda, helâl içecekler gibi bölümlerini içermekte ve ayrıntılı bir şekilde “helâl turizm” kriterlerini içermektedir. Bu standarda GİMDES ile irtibata girilmesi akabinde erişilmektedir.
ADL Belge Danışmanlık ve Eğitim firması 2005 Kasım ayında şahıs şirketi olarak hizmet vermeye başlamıştır. Adl belge hizmet alanları “helâl gıda sertifikası, ISO 9001 belgesi, ISO 22000 belgesi, ISO 14001 belgesi, ISO 18001 belgesi, ISO 27001 belgesi, roHS belgesi, GMP belgesi, helâl otel sertifikası, helâl gıda belgesi, gıda üretim izni”dir. Tüm dünyada kabul gören akreditasyon kurumlarıyla ortak hareket etmek üzere organize olan ADL Belge Danışmanlık ve Eğitim firmasının helâl otel sertifikası genel kuralları firmanın web sitesinde verilmiştir.
TSE, helâl uygunluk belgelendirmesini İslam Ülkeleri Standardizasyon ve Metroloji Enstitüsü (SMIIC) tarafından yayınlanan TS OIC/SMIIC 1: 2011 Helâl Gıda Genel Kılavuzu standardına göre yapmaktadır. TSE, 2016 Şubat ayında TS 13683 standart numarası ile “Helâl Yönetim Sistemleri–Oteller” adı ile helâl turizm kapsamında hizmet veren otel işletmelerinin belgelendirilmesi ve bu doğrultuda dikkat edilmesi gereken ölçütleri helâl şartlar altında sıralamıştır. Bu doğrultuda uyulması gereken helâl şartları; 7 kriterden oluşan genel şartlar, 21 kriterden oluşan mekanlarla ilgili şartlar, 13 kriterden oluşan aktiviteler ile ilgili şartlar ve 3 kriterden oluşan çalışanlar ile ilgili şartlar altında olmak üzere 4 farklı grup altında toplam 44 kriter ile ele almıştır. Bu
standarda URL-12’de verilen web sitesinde ilgili yere TS 13683 nosunun girilmesi ve ücretin ödenmesi ile ulaşılabilir.
Dünya Helâl Birliği, ürün ve hizmetleri araştırıp bilinçlendirme ve belgelendirme araştırmaları yapan bir çatı sivil toplum kuruluşudur. Dünya Helâl Birliği helâl turizm konusunda uygunluk kriteri hazırlayarak kaliteli, güvenilir ve sürdürülebilir denetimler yaparak tesislerin belgelendirmelerini yapmaktadır. Tesisle ilgili 30 bölümden oluşan (yasal zorunluluklar, ana giriş, belboy hizmeti, otopark, giriş/lobi, ön büro, odalar, oda servisi, housekeepıng, bedensel engelli oda, asansör, dükkanlar, salonlar, kapalı alanlar, mescid, açık alanlar, güvenlik hizmeti, mutfak, ana restorant, personel alanı, sosyal alanlar, tuvaletler, tesisat ve ekipman yapı, havuz ve aquparklar, çevre uygulamaları, animasyon eğlence, plajlar, fitness merkezi, spa, sistem dokümanları gibi) helâl turizm uygunluk kriteri vardır (dunyahelâlbirligi.org; Oflaz, 2015: 63). Bu standart 92 sayfadır. Dünya Helâl Birliği web sayfası belge müracat formu doldurularak standart talep edilebilir.
CrescentRating, Singapur merkezli bir şirket olup, helâl dostu ürün ve seyahat hizmetleri üretmektedir. Ayrıca turizm faaliyetlerini sınıflandıran bir değerlendirme sistemi ortaya koymuştur. CrescentRating, dünya çapındaki Müslüman seyahatçilere yönelik öncelikli bir seyahat portalıdır. 2008 yılında kurulan CrescentRating'in hizmetleri, Müslüman turistlerin ihtiyaçlarını ne şekilde karşılayabilecekleri ve ihtiyaçlarına ne şekilde hizmet edebilecekleri ile ilgili bilgi sağlamak üzere devlet organları, seyahat acenteleri ve konuk ağırlama hizmetleri sunan şirketlere kadar turizm endüstrisinin her kısmında hizmet sunmaktadır. CrescentRating'in vizyonu, seyahat ve turizm sektöründeki en hızlı büyüyen segmentlerden birisi olan helâl seyahat pazarına yönelik pratik ve teslimi mümkün çözümler aracılığıyla liderlik etmek, yenilik sağlamak ve büyümeyi desteklemektir. CrescentRating’in hizmetleri arasında derecelendirme, araştırma ve danışmanlık, workshoplar ve eğitimler, sıralamalar ve endeksler, destinasyon pazarlaması, etkinlik desteği/ortaklıkları ve içerik sağlama bulunmaktadır. HalalTrip ve Muslim Travel Warehouse, CrescentRating Pte. Ltd.'nin kardeş şirketleridir (Crescentrating, 2015). Bu şirketin helâl yıldız kriterleri CrescentRating web sitesinde sunulmaktadır.
İran Milli Standart Organizasyonu, Standart No:19933 ile seyahat, ulaşım, konaklama ve eğlence bölgeleri kısımlarını da içeren helâl turizm standardizasyonunu yapmıştır. Bu standart http://siti1.ir/en / linkinden ulaşılabilir.
Malezya Standart Departmanı, Müslüman dostu otelcilik hizmetleri kapsamında 2015 yılında MS 2610: 2015 no’lu standardı yayınlamıştır. Bu standarda URL-13’de verilen web sitesinde MS 2610: 2015 nosunun girilmesi ve ücretin ödenmesi ile ulaşılabilir. Bu standart Malezya hükümetinden akredite almış bir standarttır. Malezya’da helâl akreditasyon kurumu bulunmaktadır.
Rusya, otellerde ve diğer konaklama işletmelerinde helâl hizmetlerin sunulmasına yönelik “Oteller ve Diğer Konaklama İşletmelerinde Helâl Hizmetler” başlıklı standart yapmıştır. Bu standarda https://www.muslim.ru/en/ linkinden ulaşılabilir.
Hırvatistan, “Helâl Kalite Kapsamında Konaklama Tesislerinin Belgelendirme ve Sınıflandırmaya İlişkin Düzenlemeleri” başlıklı helâl turizm standardı yapılmıştır. Bu standarda http://www.halalint.org/en/ web sitesi aracılığıyla ulaşılmaktadır. “Müslüman Dostu Turizm: İslam İşbirliği Teşkilatı Üyesi Ülkelerde Konaklama Tesislerinin Düzenlenmesi” raporunda Hırvatistan Helâl Kalite Belgelendirme Kuruluşu’nun Hirvatistan’da bulunan 14 otele helâl turizm sertifikası verdiği belirtilmiştir (COMCEC, 2017: 63-64).
Hindistan, “Helâl Dostu Turizm” başlıklı standardizasyon geliştirmiş ve hastaneler dâhil olmak üzere bu standardizasyonu uygulamaya başlamıştır. Bu standara http://hft.halalindia.org/ web sitesi aracılığıyla ulaşılabilir.
Malezya, SalamStandard isimli bir firma Müslüman Dostu Konaklama İşletmesi’ne özel bir standart geliştirmiştir. Otel ve restorantlar için ayrı sertifika sistemi geliştiren bu firmanın standardına URL-14’te verilen web sitesi aracılığıyla ulaşılabilir.
Endonzeya Ulema Konseyi, “Helâl ve Şeriat Uyumlu Ağırlama Faaliyetleri ve Hizmetleri” başlıklı bir standart geliştirmiştir. Asya’da bulunan zincir otel işletmesi Sofyan Hotelleri de bu sertifikayı almıştır. Bu standarda http://mui.or.id/id/ web sitesi aracılığıyla ulaşılabilir.
Tablo 19
Dünyada Uygulanan Helâl Turizm Standartları
No Standart Başlığı Hazırlayan Kurum veya Kuruluş-Yıl Menşei Dokümanı Standart 1 Helâl Otel ve Konaklama
Hizmeti Genel Şartname GİMDES – 2012. Türkiye
http://www.gimde s.org/
2 Helâl Turizm Sertifikası ADL Belge Danışmanlık ve Eğitim firması
Türkiye http://adlbelge.co m/helâl-otel-sertifikasi 3 İş Yerleri - Konaklama Tesisleri–Turizm Belgesi Olan Oteller- Sınıflandırma-Genel ve Özel Kurallar TSE 13683
TSE 13683-2016. Türkiye www.tse.org.tr
4
DHB-OIC/SMIIC Version 1.11.12 Uygunluk Turizm Kontrol Soru Listesi
Dünya Helâl Birligi –
2012. Türkiye
http://dunyahelâlb irligi.org/hakkimi zda.aspx
5 Helâl Yıldız Kriterleri CrescentRating Singapur https://www.cresc entrating.com/
6 Halal Tourism - Helâl Turizm
İran Milli Standart
Organizasyonu- 2016 İran http://www.isiri.com/;http://siti1.ir/ en/
7 Müslüman Dostu Otelcilik Hizmetleri Malezya Standart Departmanı – 2015. Malezya http://www.jsm.g ov.my 8 Oteller ve Diğer Konaklama İşletmelerinde
Helâl Hizmetler Rusya Rusya
http://www.musli m.ru/en/ 9 Regulations on Certification and Categorization Accommodation Facilities as Required Halal Quality / Helâl Kalite Kapsamında Konaklama Tesislerinin Belgelendirme ve Sınıflandırmaya İlişkin Düzenlemeleri
Halal İnternational Authority, Center for Halal Qality
Certification / Uluslararası Helâl Otorite, Helâl Kalite Belgelendirme Merkezi Hırvatistan http://www.halali nt.org/en/ ; http://halal.hr/
10 Halal Friendly Tourism- Helâl Dostu Turizm
Halal India – Helâl
Hindistan Hindistan
http://hft.halalindi a.org/
11 Salam Standard / Salam
Standard Sertifikasyon Salam Standard Malezya
https://www.sala mstandard.org/sal am-standard-certification.html
12
Halal ve Sharia Complaint Hospitality Facilities ve Services / Helâl ve Şeriat Uyumlu Ağırlama Faaliyetleri ve Hizmetleri
Endonezya Ulema
Tablo 19’da verilen veriler dışında Azerbaycan, Uganda, Kamerun, Mali, Taywan, İspanya’nın da helâl turizm standartları hususunda araştırma yapmaya başlamıştır (COMCEC, 2017: 40).
Bu 12 standarttan bir tanesi akreditelidir. O da Malezya hükümetinden akrediteli olan MS 2610 nolu standardıdır. Akredite altyapısı güçlü ve tecrübeli ülkelerin yapabildiği bir alandır. Türkiye’de de bu konuya ilgi gün geçtikçe artmaktadır. Müslüman nüfus yoğunluğunun fazla olduğu ülkeler arasında en hızlı büyüyen ülkenin Türkiye olması bu işlevi daha da önemli hale getirmektedir.
Türkiye’nin bu alandaki en temel girişimi İİT çatısı altında merkezi İstanbul’da olmak üzere kurulan İslam Ülkeleri Standartlar ve Metroloji Enstitüsü (SMIIC)’dür. Dünya genelinde yaygın helâl ürün standartlarının ve bu alanda devletlerarası akreditasyona dayanan güvenilir bir belgelendirme sisteminin tesisine yönelik araştırmalar SMIIC bünyesinde gerçekleştirilmektedir (URL-9).
SMIIC, İİT üye devletlerarasında metroloji, laboratuvar testleri ve standardizasyon faaliyetlerinde tekdüzeliği sağlamayı ve standardizasyon, metroloji ve akreditasyon kapsamında İİT Üye ülkelerine teknik desteğin yanı sıra mesleki eğitim vermeyi de amaçlamak üzere İİT Üye Devletleri tarafından kurulmuştur. İİT‘ye bağlı bir kuruluştur ve merkezi İstanbul’dadır. SMIIC, İİT ülkeleri arasında standardların uyumlaştırılması ve yenilerinin hazırlanması için sağlam bir mekanizma olarak üye devletlerdeki standardları uyumlaştırarak ticaretin önündeki teknik engellerin kaldırılmasına yardımcı olmayı ve böylelikle bu devletler arasındaki ticareti geliştirmeyi amaçlamaktadır. SMIIC’in ana amaçları şöyledir (Dağ, 2013: 232-233; Standard, 2016: 43):
1. Uyumlaştırılmış standardlar geliştirerek İİT üyesi ülkeler arasında dış ticaretin önündeki teknik engelleri kaldırmak.
2. OIC/SMIIC standardlarını oluşturarak bunların vereceği yararlardan İİT üye ülkelerinin en fazla şekilde faydalanmasını sağlamak.
3. Standardizasyon, metroloji, laboratuvar, deneyler ve akreditasyon konusunda tek düzelik/homojenlik sağlamak.
4. Standard kurumları olmayan İİT üye ülkelerine ilk etapta teknik destek sağlamak ve uzun vadede bu kendi kurumlarını kurup rekabet edecek düzeye gelmelerine yardım etmek.
SMICC’in başkanlığını TSE yürütmektedir. TSE, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığına bağlı faaliyet göstermekte olan bir enstitüdür. SMIIC ve TSE, helâl turizmin akreditasyonunu sağlayabilmek üzere araştırmalara başlamıştır. Lakin işlevsel hale getirilememiştir. Helal ürün akreditasyonu hususunda yaşanan en büyük sorunun 2011 yılında Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı kurumuna bağlı olarak kurulan Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK)’ın Avrupa Akreditasyon Birliği (EA) nezdinde sıkıntı yaşayabileceği endişesi olduğu belirtilmiştir. TÜRKAK, SMICC’in akreditasyon kurumu başkanlığını yürütmektedir. TÜRKAK, helâl akreditasyonunun AB’deki ortak standartlara dayanmadığından kendi görev alanı kapsamında yer almadığını belirtmektedir. Bu nedenlerden ötürü Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) Türkiye’de helâl akreditasyonu işlemlerini gerçekleştirememektedir (URL-9).
Helâl akreditasyonu konusunda Türkiye’yi temsil etmek ve yürütülen araştırmaların öncülüğünü üstlenmek üzere, TÜRKAK’tan ayrı bir helâl akreditasyon kurumu Türkiye’de 11 Kasım 2017 tarihinde Helâl Akreditasyon Kurumunun kurulması ile ortaya çıkmıştır. Türkiye Cumhuriyeti Ekonomi Bakanlığına bağlı Helâl Akreditasyon Kurumu çalışmalarına başlamıştır (URL-9, URL10).
Malezya hükümetinin hâlihazırda yaptığı ve bu alanda rekabet üstünlüğü sağladığı gibi aynı şekilde Türkiye Cumhuriyetininde helâl uygunluk değerlendirme kuruluşlarını akredite etmek, bu kuruluşların ulusal veya uluslararası standartlara göre faaliyette bulunmalarını sağlamak ve bu suretle düzenledikleri belgelerin ulusal ve uluslararası alanda kabulünü temin etmek amacıyla Ekonomi Bakanlığına bağlı böyle bir kurumun kurulması Türkiye’yi helâl turizmde söz sahibi bir noktaya taşıyacaktır. Bu sayede sadece hükümetten akrediteli resmi veya özel kurum ve kuruluşlar sertifika vermeye hak kazanabilecektir.
Helâl turizm akreditasyonu ile helâl uygunluk değerlendirme alanında faaliyet gösteren kuruluşların helâl akreditasyon kurumu tarafından ulusal ve uluslararası kabul görmüş teknik kriterlere göre değerlendirilmesi, yeterliliğinin onaylanması, düzenli aralıklarla denetlenmesi ve izlenmesi sağlanacaktır.
Helâl belgelendirme kuruluşlanın akreditasyonu suretiyle bu kuruluşların düzenledikleri belgelere güven temin edilmesi ve helâl belgelerinin karşılıklı tanınmasına zemin oluşturması açısından helâl akreditasyon sistemi önem arz etmektedir.