Faktör ve Güvenirlik Analizi

Ölçeğin yapı geçerliğinin belirlenmesi amacıyla “açıklayıcı faktör analizi” (AFA), güvenirliğinin belirlenmesi amacıyla da Cronbach’s alfa güvenirlik katsayıları hesaplanmıştır.

Açıklayıcı Faktör Analizi

Ölçeğin yapı geçerliğini istatistiksel olarak tespit etmek için açıklayıcı faktör analizi tekniği kullanılmaktadır. Ölçeğin öncelikli olarak faktör analizine uygun olup olmadığını anlamak amacıyla KMO ve Bartlett testi yapılmaktadır. KMO katsayısı örneklemin büyüklüğünü test etmek için hesaplanmaktadır.

Faktör analizinde evrendeki dağılımın normal olması da beklenmektedir. Bu da Bartlett testiyle incelenmektedir. Bu kapsamda KMO testi ölçüm sonucunun 1,000’ e yakın, Bartlett küresellik testi sonucunun da istatistiksel olarak anlamlı olması gerekmektedir. Faktörlerin öz değerlerine ait saçılma diyagramı olan birikinti (Scree Plot) grafiği ve açıklanan varyans oranı ölçeğin toplam faktör sayısının belirlenmesinde kullanılmaktadır. Faktör analizi işleminde ölçek maddelerinin faktörlere atanması ya da ölçekten çıkarılması işlemlerinde faktör yükü değerlerine bakılmaktadır. Faktör yük değeri maddelerin faktörlerle olan ilişkisini açıklayan bir katsayıdır. Maddelerin yer aldıkları faktördeki yük değerlerinin yüksek olması beklenir. Her bir maddenin faktör yükünün 0,30’dan küçük olduğu ya da söz konusu maddenin faktör yüklerinin iki farklı faktördeki değerlerinin farkının 0,10’dan küçük olması durumunda (binişiklik) madde ölçekten çıkarılarak analiz işlemine devam edilir (Köybaşı ve Dönmez, 2017: 242).

Güvenirlik Analizi

Güvenilirlik, bir testin veya ölçeğin ölçmek istediği şeyi tutarlı ve istikrarlı biçimde ölçme derecesidir. Güvenilir bir test veya ölçek, benzer şartlarda tekrar uygulandığında benzer sonuçlar vermektedir (Altunışık vd., 2007: 113). Araştırmanın Cronbach’s Alpha katsayısının yorumlanması ile güvenilirlik verilmiştir.

Açıklayıcı Faktör Analizi ve Güvenirlik Analizi Sonuçları

Ölçeğin faktör analizine uygunluğunun belirlenmesi amacıyla KMO ve Bartlett testi yapılmıştır. Tablo 28’de verilen analiz sonucuna göre KMO değeri 0,500’den büyük ve Bartlett X² testi anlamlı bulunmuştur. Buna göre ölçek faktör analizine uygundur.

Tablo 28

Helâl Turizm Ölçeği KMO ve Bartlett Testi Sonuçları

KMO Örneklem Yeterlilik Ölçüsü ,940

Bartlett Küresellik Testi

Ki-kare 11891,183

Ser. Der. 903

Anlamlılık 0,000

Araştırmanın amacı konaklama işletmelerinde genel geçer bir helâl turizm standardizasyonuna ulaşmaktadır. Geliştirilen ölçeğin ismi de konaklama işletmelerinde helâl turizm standardizadsyonu ölçeğidir. Tablo 28’nin başlığında olduğu gibi bundan sonra “helâl turizm ölçeği” olarak adlandırılacaktır.

Ölçeğin faktör sayısının belirlenmesi amacıyla birikinti (scree plot) grafiği oluşturulmuştur. Şekil 5’te yer alan birikinti grafiğinin yatay ekseninde faktör sayısı, dikey ekseninde ise özdeğer rakamları gösterilmiştir. Bu grafikte birinci faktör en yüksek bileşik varyans değerine sahiptir. Analize göre faktör sayısı, özdeğerin birden düşük değer almaya başladığı noktaya göre belirlenmektedir (DeVellis, 2012). Şekil 5’te verildiği üzere birinci noktadan itibaren özdeğer birden düşük değerler almaya başlamıştır. Bu sonuca göre ölçeğin optimum faktör sayısı birdir.

Tablo 29’da verilen faktör analizi sonucuna göre helâl turizm ölçeğinden faktör yükü 0,300’den küçük olduğu için 44. soru çıkarılmıştır. Buna göre ölçeğin 43 soru ve tek boyuttan oluştuğu belirlenmiştir. Ölçeğin toplam varyansı açıklama oranı %36,355’tir. Cronbach’s alfa katsayısının 0-1 arasında değiştiği, değerlendirme kriterlerine göre “0.00 < 0.40 ise ölçek güvenilir değil, 0.40 < 0.60 ise ölçek düşük güvenirlikte, 0.60 < 0.80 ise ölçek oldukça güvenilir ve 0.80 < 1.00 ise ölçek yüksek derecede güvenilir bir ölçek” olarak değerlendirildiği ifade edilmektedir (Tavşancıl, 2005). Tablo 29’da belirtildiği üzere ölçeğin güvenirlik katsayısı 0,955’tir. Buna göre ölçeğin güvenirlik düzeyi çok yüksektir.

Tablo 29

Helâl Turizm Ölçeği Maddelerinin Faktör Dağılımı ve Güvenirlik Analizi Sonuçları

Boyut Madde Faktör Yükü ^{Açıklanan Varyans} _Oranı Cronbach's Alpha

Helâl Turizm Ölçeği

Madde 23 ,747 36,355 ,955 Madde 24 ,739 Madde 29 ,727 Madde 32 ,691 Madde 14 ,676 Madde 38 ,676 Madde 37 ,671 Madde 15 ,667 Madde 25 ,659 Madde 39 ,658 Madde 19 ,647 Madde 35 ,632 Madde 26 ,632 Madde 17 ,629 Madde 20 ,629 Madde 10 ,627 Madde 27 ,619 Madde 11 ,618 Madde 40 ,618 Madde 33 ,615 Madde 36 ,611 Madde 5 ,609 Madde 22 ,608 Madde 34 ,605 Madde 30 ,595 Madde 41 ,583 Madde 16 ,577 Madde 4 ,577 Madde 3 ,571 Madde 21 ,567

Tablo 29’un devamı

Boyut Madde Faktör Yükü ^{Açıklanan Varyans} _Oranı Cronbach's Alpha Madde 2 ,564 Madde 18 ,562 Madde 42 ,558 Madde 43 ,557 Madde 6 ,541 Madde 13 ,536 Madde 1 ,518 Madde 12 ,514 Madde 28 ,511 Madde 31 ,503 Madde 7 ,490 Madde 8 ,399 Madde 9 ,386

Madde 44’ün çıkarılma sebebini vurgulayabilme adına Tablo 30 ve Tablo 31’deki frekans Tabloları incelenebilir. Tablo 31’e göre “Tesis genel alanlarında kadın erkek ayrı mescit imkânı olmalıdır.” maddesi helâl turizm ölçeği için yapılan faktör analizinde en yüksek faktör yüküne sahip madde olması nedeni ile ölçekteki en etkili maddedir. Maddeye verilen cevapların dağılımı incelendiğinde önemli ve çok önemli cevabı verenlerin oranı %89,2 iken hiç önemli değil ve önemli değil cevabını verenlerin oranı %4’tür. Ancak Tablo 30’a göre ölçekten çıkan “Gayrimüslim turistler de bu tür otellere kabul edilebilmelidir” maddesinde önemli ve çok önemli cevabı verenlerin oranı %49,2 iken hiç önemli değil ve önemli değil cevabını verenlerin oranı %29’dur.

Tablo 30

Gayrimüslim Turistlerde Bu Tür Otellere Kabul Edilebilmelidir İfadesi Frekans Analizi

Frekans % Kümülatif %

Hiç önemli değil 99 19,8 19,8

Önemli değil 46 9,2 29,0

Orta düzeyde önemli 109 21,8 50,8

Önemli 123 24,6 75,4

Çok Önemli 123 24,6 100,0

Tablo 31

Tesis Genel Alanlarında Kadın Erkek Ayrı Mescit İmkânı Olmalıdır İfadesi Frekans Analizi

Frekans % Kümülatif %

Hiç önemli değil 4 ,8 ,8

Önemli değil 16 3,2 4,0

Orta düzeyde önemli 39 7,8 11,8

Önemli 135 27,0 38,8

Çok Önemli 306 61,2 100,0

Toplam 500 100,0

Bu sonuç ilk maddede katılımcıların fikir birliğinde olurken çıkan maddede fikir birliği oluşmadığı ve her cevaba katılımın yüksek ve birbirine yakın olduğunu göstermektedir. Bu nedenle madde ayırt edici olmadığından ölçekten çıkmıştır.