Harf-i Cerlerin Birbirlerinin Yerine Kullanılması

Arap dilindeki iĢkâl sebeplerinden bir diğeri de harf-i cerlerin birbirlerinin yerlerine kullanılmasıdır. Büyük önem arz eden bu hususun gözden kaçırılması ayette çeliĢki meydana getirmektedir.

Ġbn ÂĢûr‟a göre harf-i cerlerin birbirlerinin yerine kullanılması Arap dilinin özelliklerinden birisidir. Fakat bu Ģekilde bir kullanımın gözden kaçması ihtilafa sebep olmaktadır. Örneğin Necm suresinin 3 ve 4. ayetlerinde peygamberin kiĢisel arzularına göre konuĢmadığından söz edilirken (ب) be harf-i cerri yerine ( _ٍَِع) an harf-i cerrinin kullanılması ihtilafa yol açmıĢtır.

Ġbn ÂĢûr, tefsirinde “heva” lafzını nefsin sevmediği Ģeylere meyletmesi, hikmet sahibine ve akli selime uymayan Ģeyleri sevmesi Ģeklinde tanımını yaptıktan sonra insanların heva konusunda ihtilaf edeceklerini fakat gerçek hak konusunda asla çeliĢkiye düĢmeyeceklerini belirtmiĢtir. Ayrıca Ġbn ÂĢûr‟a göre ayette geçen ٖ َْٰٕٓنا ٍَِع lafzındaki harf-i cerrinin gelmesinin nedeninin hevadan konuĢmanın nefyedilmesi için olduğunu zikretmiĢtir. Ġbn ÂĢûr‟a göre ayet içerisinde geçen lafzın bu Ģekildeki kullanılmasının nedeni ayette Hz. Peygamber‟in hevasıyla konuĢmasından münezzeh oluĢu, keyfiyetine göre iĢ yapması ve hüküm vermesinin mümkün olmadığı anlamını vermektir. Ġbn ÂĢûr‟a göre harf-i cerlerin birbirlerinin yerine kullanılması olağan bir durumdur. Ayette kastedilen manayı hangi harf-i cer verecek ise onun kullanılması gerekmektedir. Eğer ayet kullanmıĢ olsa idi istenen mana ortaya çıkmayacak ve heva konusunda nefy anlamı kastedilmeyecekti. Ġbn ÂĢûr‟a göre ayet bu Ģekilde değerlendirildiğinde ihtilaf söz konusu olmamaktadır.218

92

Müfessirlere göre ayette bazı harf-i cerlerin manayı tamamlamak amacıyla birbirlerinin yerine kullanıldığı esnada ilk bakıĢta çeliĢki uyandırsa da ayetin manasına bakıldığında bu durum ortadan kalkmaktadır. Ayette (ب) harf-i cerri kullanılmıĢ olsa idi “heva ile” anlamı zuhur edecekti. Fakat ayette ( _ٍَِع) harfi cerri kullanılmıĢ ve Peygamber‟in hevasından konuĢmayacağı anlamına dikkat çekilmiĢtir. Ayet bu Ģekilde yorumlandığında harf-i cerlerin birbirlerinin yerine kullanılması ayetin manasını tamamladığından dolayı çeliĢki ifade etmemektedir.219

Ġbn ÂĢûr‟a göre Arap dilinin bir diğer özelliği olan harf-i cerlerin birbirinin yerine kullanılması mevzusu ilk bakıĢta ihtilaf vehmini ortaya çıkartmıĢ olsa da ayet manalarına verdiği fayda neticesinde birbirlerinin yerine kullanılması ile ilgili bir ihtilaf söz konusu değildir. Çünkü kullanılan harf-i cer mana açısından ayeti tamamlamakta ve anlam düĢüklüğünü engellemektedir.

Harf-i cerlerin birbirinin yerine kullanılmasından kaynaklanan iĢkâle bir diğer örnek Bakara suresinin 210. ayetinde geçen Allah‟ın bulut gölgeleri içerisinde gelmesi anlamına gelen مهظ يف lafzında yer alan (يف) harf-i cerrinin (ب) harf-i cerri yerine kullanılmasıdır. Ġbn ÂĢûr‟a göre harf-i cerlerin birbirinin yerine kullanılmasından kaynaklanan iĢkâl meydana gelmektedir.220

Ġbn ÂĢûr‟a göre ayete “bulutlar içerisinde” manasının verilmesi (يف) harf-i cerri sebebiyledir. Bu durum ayetin manasında yanlıĢ anlaĢılmaya sebep olmaktadır. Çünkü Allah‟ın bulut içerisinde olması ve Allah‟ın gelmesi mana açısından yanlıĢtır. Bu durum ayette geçen (يف) harf-i cerrinin (ب) harf-i cerrinin yerine kullanıldığının bilinmemesinden kaynaklanmaktadır. Aslında olması gereken mana “bulutlar ile” Ģeklindedir. Ġbn ÂĢûr‟a göre ayette kullanılan harf-i cerrin diğerinin yerine kullanıldığını bilindiği takdirde müĢkil ortadan kalkacaktır.221

Bahsi geçen ayetle ilgili tefsirler incelendiğinde müfessirlerin çoğunlukla benzer görüĢler içerisinde oldukları görülmüĢtür. Örneğin Taberî, Mâturîdî ve

219_{Muhammed b. Abdullah Ġbn Cuzey el-Kelbî (öl. 204/819), et-Teshîl li ulumi‟t-tenzîl, 2/377; Taberî,}

Câmiu‟l-beyân, 1/631-640; Mâturîdî, Te‟vîlâtü‟l-Kur‟ân, 2/151; Sâbûnî, Sâffetü‟t-tefâsîr, 1/100;

Fahreddîn er-Râzî, Mefâtîhu‟l-gayb, 3/455; Kurtubî, el-Câmiu li-ahkâmi‟l-Kur‟ân, 1/56; Beydâvî,

Envâru‟t-tenzîl ve esrâru‟t-te‟vîl, 1/100-134; Ġbn Kesîr, Tefsîru‟l-Kur‟âni‟l-azîm, 2/417-419; ZerkeĢî, el- Burhân, 2/60; Ebussuûd Efendi, İrşâdü‟l-Akli‟s-Selîm, 5/399; Âlûsî, Rûhu‟l-Meâni,1/160-163; Elmalılı

Hamdi Yazır, Hak dîni Kur‟ân dîli, 3/70-75; Vehbe Zuhaylî, et-Tefsîru‟l-münîr, 17/151; Yerinde, “Ġlk GörüĢte ÇeliĢki Görünümü Veren MüĢkil Ayetler ve Etrafında OluĢan Bilimsel Edebiyat”, 40.

220 _{Ġbn ÂĢûr, et-Tahrîr ve‟t-tenvîr, 2/275-288.}

93

Fahreddîn er-Râzî gibi müfessirlere göre ayette geçen (يف) harf-i cerrinin (ب) harf-i cerrinin yerine kullanıldığının kavranamaması durumunda iĢkâl meydana gelmektedir. Mana açısından bakıldığında (يف) harf-i cerri Allah‟ın bulutlar içerisinde geldiği anlamını vermektedir. Fakat bu anlam yanlıĢtır. Bunun yerine (ب) harf-i cerrinin kullanılması ile anlam bulutlar eĢliğinde ya da bulutlar ile Ģeklinde olmaktadır. Müfessirlere göre ayette zikredilen Allah‟ın gelmesi ile kastedilen azaptır. Müfessirler, azap olduğunu anlamak için ayetin öncesine bakılmasının gerekli olduğunu da dile getirmektedirler. Müfessirlere göre ayet, harf-i cerlerin birbirlerinin yerine kullanıldığını fark ederek yorumlandığında ve ayet ile asıl kastedilen manayı kavramak için ayetin öncesine bakıldığında ayet üzerinde var olduğu zannedilen müĢkil ortadan kalkacaktır.222

Ġbn ÂĢûr‟a göre ayetlerde kullanılan harf-i cerlerin birbirlerinin yerine kullanılabilme durumunun göz ardı edilmemesi gerekmektedir. Böyle bir kullanım ayette mevcut olduğunda bu durumun kavranamaması ayete yanlıĢ mana verilmesine sebep olmaktadır. Ayete verilen yanlıĢ mana ve Arap dili özellikleri konusundaki bilgi eksikliğinden kaynaklı iĢkâller zuhur etmektedir. Ayetlerde olduğu var sayılan müĢkil durumların ortadan kaldırılması ancak iyi bir anlama, kavrama ve bilgi ile gerçekleĢecektir.