Ahiret ile Ġlgili Mevzularda ÇeliĢir Gibi Görünen Ayetlerin Yorumu

Kur‟ân‟da Allah, yaratmıĢ olduğu insanların ve cinlerin yapmıĢ oldukları iyilik ve kötülüklerden dolayı hesaba çekileceklerini, sorgu sonrasında cennet ve cehennem olarak mekânlarının belirleneceğini bildirmiĢtir. Ayetlerin bazısında yaratılanların hesaba çekileceğinden bahsedilirken bazısında da sual edilmeyeceklerinden söz edilmiĢtir. Ġbn ÂĢûr‟a göre ayetlerin ilk bakıĢta farklı manalar veriyor olması müĢkil bir durumun olduğuna iĢaret etmektedir. Örneğin:

Rahmân suresinin 39. ayetinde insanlara ve cinlere günahları hakkında soru sorulmayacağını söylerken Hicr suresinin 92. ayetinde ve Sâffât suresinin 24. ayetinde insanların yaptıklarından dolayı hesaba çekilecekleri zikredilmiĢtir. Ayetin birinde sorgunun yapılacağının, diğerinde ise yapılmayacağının bildirilmesi iĢkâle sebep olmaktadır.

Ġbn ÂĢûr‟a göre tüm yaratılmıĢlar ahirette yapıp ettiklerinden dolayı hesaba çekileceklerdir. Fakat bu olayın nasıl gerçekleĢeceği hakkında kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Ahirette farklı makamların olması ve her makamda farklı sahnelerin yaĢanmasını mümkündür. Dolayısıyla sorgunun bir mekânda yapılıp diğer mekânlarda yapılmama durumu da söz konusudur. Bu sebeple Ġbn ÂĢûr‟a göre ayetin birinde sorgu yapılacağından, diğerinde ise yapılmayacağından bahsedilmesi ile ayetler arasında ortaya çıkan farklılığın, mevki farklılığından kaynaklandığına iĢaret etmektedir.

127

Ġbn ÂĢûr, ayette onların hesaba çekilmesine gerek olmadığının zikredilmesi herhangi bir hesabın gerçekleĢmeyeceği anlamına değil, Allah‟ın zaten her Ģeyi bildiğine ve hiçbir Ģeyin gizli kalmadığını manasına iĢaret etmektedir. Ġbn ÂĢûr‟a göre onlar, hesaba çekilse de çekilmese de her Ģey apaçık ortadadır.294

Nesefî ise ayetteki zıtlık oluĢturacak bir durumun söz konusu olmadığını belirtmiĢ ve Ģöyle açıklamıĢtır: Ahirette, kıyamet sonrasında hesaba çekilme anındaki zaman dilimi uzun bir süreyi kapsamaktadır. Ayrıca ahirette farklı mevkiler mevcut olup bir mevki de hesaba çekilirken baĢka bir makamda sorgu sual olmayacağını zikretmektedir.295 Nesefî yapmıĢ olduğu açıklama ile Ġbn ÂĢûr‟un görüĢlerine benzer ifadeler zikretmiĢtir.

Dolayısıyla ayetler arasında bir çeliĢkiden ziyade mevki farkının olduğu ve bu mevkilerde gerçekleĢen hadiselerin birbirinden farklı olacağı anlaĢılmaktadır. Ayrıca Allah‟ın her Ģeyi bilmesi ve ahirette hiçbir Ģeyin gizli kalmaması da hesaba gerek yoktur, hesaba çekilmeyecekler, denilmesinin bir açıklamasıdır. Bu durum, ayrıntılı olarak incelendiğinde anlam karmaĢasının ve iĢkâlin olmadığının bir göstergesidir.

3.2.2. Tasvir Edici Ġfadeler

Kur‟ân-ı Kerîm‟de Allah‟ın, insanlara verdiği nimetler ve mükâfatlardan bahsedilmiĢ ve bunların insanlara nasıl sunulduğu açıklanmıĢtır. Ayetlerde zikredilen nimet ve mükâfatların faklı Ģekillerde betimlenmesi sonucunda anlam karmaĢası ortaya çıkmaktadır. Bu durum ayetler arasında iĢkâl olma ihtimalini meydana getirmiĢtir. Örneğin, Zuhruf suresinin 71. ayetinde cennetliklere verilen nimetlerin altın tepsiler ve bardaklarda sunulacağından bahsedilmiĢ, Ġnsan suresinin 15 ve 16. ayetlerinde ise cennet ehline verilen nimetlerin gümüĢ kaplar ve billur kâselerde verileceğinden söz edilmiĢtir. Bu iki ayetin birinde nimetlerin verileceği kapların gümüĢten, diğerinde ise altından olması sebebi ile ayetler arasında zıtlık olabileceği düĢünülmektedir.

Ayetlerin incelenmesi sonucunda insanlara ahirette verilen nimetlerin bazı yerde altın, bazı yerde ise gümüĢ tepsi de sunulduğu tespit edilmiĢtir. Ġbn ÂĢûr‟a göre insanların dünyada yaptıkları güzel iĢler neticesinde elde edecekleri mükâfatlar

294

Ġbn ÂĢûr, et-Tahrîr ve‟t-tenvîr, 27/261-262; Ġbn ÂĢûr, et-Tahrîr ve‟t-tenvîr, 14/87; Ġbn ÂĢûr, et-

Tahrîr ve‟t-tenvîr, 23/101-103.

128

birbirinden farklıdır. Mükâfatları hak eden insanların dereceleri ve mevkileri de birbirinden farklı olacaktır. Bu yüzden ahirette, insanlara verilecek ödüller, içerisinde bulundukları makamlara göre altın ya da gümüĢ tepsi de sunulacaktır.296

Ġbn ÂĢûr, ayette ilk bakıĢta müĢkil olduğunu dile getirse de yaptığı açıklamalar neticesinde ayette mevki farklılığından kaynaklanan bir farklılığın olduğunu zikretmiĢtir.

3.2.3. Ġnsanların Ahiretteki Durumları

Allah, insanların dünya yaĢantısında yaptıkları iĢlerden dolayı ahirette bir hesapla karĢılaĢacaklarını açıklamıĢtır. Fakat bu hesap esnasında hangi halde olacaklarına dair ayetlerin bir kısmında kâfirlerin Allah huzurunda konuĢmalarına izin verilmeyeceğinden bahsedilirken bir kısmında ise yapmıĢ oldukları hatalarına dair mazeretlerini dile getireceklerinden söz edilmektedir. Kâfirlerin ahiretteki hallerinin farklı Ģekillerde tanımlanması sonucunda anlam karmaĢası ortaya çıkmaktadır.

Ġbn ÂĢûr, ahiretle alakalı anlatılan bu durumun iĢkâle sebep olduğunu dile getirmiĢtir. Örneğin, Mürselât suresinin 35 ve 36. ayetlerinde insanların kıyamet gününde birbirleri ile konuĢmayacaklarından bahsedilmiĢ, En„âm suresinin 23. ayetinde kendilerine sorulan sorulara cevap vereceğinden ve aralarında iletiĢimin gerçekleĢeceği bildirilmiĢtir.

Ġbn ÂĢûr‟a göre kıyamet anında insanlar kendi hallerine düĢecekler ve bir an evvel bu kargaĢadan kurtulmak için çabalayacaklardır. O anda kendisine dünya hayatında yakın olan insanları gözü görmeyecektir. Bu durumda aralarında konuĢma gerçekleĢmeyecektir. Ġbn ÂĢûr‟a göre kıyamet koptuktan sonra tekrardan hesaba çekilmek üzere bir araya gelindiğinde sorgu-sual esnasında bir konuĢma olacaktır.297

Ġbn ÂĢûr‟un yaptığı açıklamalardan yola çıkarak ayette kıyamet günü ve sonrasında insanların arasında herhangi bir diyaloğun geçip geçmemesinin, insanların zihinlerinde anlam belirsizliğine yol açtığı anlaĢılmaktadır.

Ġbn ÂĢûr, ahirette insanlara hangi mekânda konuĢmalarına izin verildiği ya da verilmediği mevzusunun Allah‟ın izni çerçevesinde gerçekleĢeceğini açıklamaktadır. Ġbn ÂĢûr‟a göre kıyamet esnasında, dehĢet verici o sahnenin yaĢanması anında insanların konuĢmaya vakit bulamayacak olmaları, ahirette çeĢitli mevkilerin olması ve

296 _{Ġbn ÂĢûr, et-Tahrîr ve‟t-tenvîr, 25/252-257; Ġbn ÂĢûr, et-Tahrîr ve‟t-tenvîr, 29/391-394.} 297 _{Ġbn ÂĢûr, et-Tahrîr ve‟t-tenvîr, 29/439-441; Ġbn ÂĢûr, et-Tahrîr ve‟t-tenvîr, 7/173-178.}

129

her mevki de farklılıklara yer verilmesi göz önüne alındığında ayetler arasında müĢkil ifade edecek bir durum bulunmamaktadır.

3.3. Aynı Gerçek Mana Ġçin Farklı Kelimelerin Kullanılmasıyla ÇeliĢir