Halk Hekimliği İle İlgili İnanış Ve Uygulamalar

Boğmacık (boğulma derecesinde kuru öksürük) öksürüğe yakalananlar delikli tepede bulunan delikli taştan üç defa geçirildikten sonra taşın yanına bir miktar para, boncuk vs. konulmakta ve bu şekilde yapılarak boğmacığın geçeceğine inanılmaktadır (K.K.29).

Boğmacık öksürüğe yakalanan küçük çocuklar, şiddetli öksürüğe tutulduklarından cuma günü seladan önce delikli taşa götürülür ve bu delikten üç defa geçirilir. Bu delikli taştan geçirme uygulamasını genellikle anne ve baba birlikte yapar. Bu şekilde çocuğun öksürükten kurtulacağına inanılmaktadır (K.K.13).

Boğmacık öksürük tedavisinde delikli tepedeki delikli taştan geçirme uygulamasının bir benzeri de Değirmenli Dede ziyareti yakınında bulunan delikli taştan geçirilerek yapılmaktadır. Burası kadınlar tarafından çok rağbet görmektedir. Yörede Değirmenli Dede, Doktor Dermanlı Dede olarak da bilinmektedir, ziyaretin bu niteliğinden dolayı buradaki delikli taş daha kutsal sayılmaktadır. Öksürük rahatsızlığının tedavisinin yanı sıra, altına ıslatan ve yürüyemeyen çocuklar da tedavi bulacakları inancıyla buraya götürülmektedir (K.K.21).

Delikli taş benzeri bir yerden geçerek hastalıklardan arınılacağı inancının altında, bir boyuttan diğer boyuta geçeme ve geçerken de hastalıkları önceki boyutta bırakma düşüncesi yatmakta olduğu düşünülmektedir. Bu uygulamanın bir anlamda yeniden doğuşu simgelemekte olduğu söylenebilir.

2.2.2. İshal Tedavisi

İshal olan çocuğa, yumurtanın içine nişe konularak (buğday nişastası) ekmek yapılıp yedirmektedir. Çocuk katı gıdaları yiyemeyecek kadar küçükse, nişe suda ezilerek çocuğun ağzına kaşıkla akıtılmaktadır. Bunlardan her hangi birisinin yapılmasıyla ishalin geçeceğine inanılmaktadır (K.K.13, K.K.9).

2.2.3. Siğil Tedavisi

Siğil tedavisi için bir arpa tanesine dua okunmakta ve okunan bu arpa tanesi ile siğilin etrafı üç defa çizilmektedir. Sonra elinde siğil olan kişi bu arpayı bir süre avucunda tutmakta ve daha sonra bu kişi tarafından o arpa toprağa gömülmektedir. Toprağa gömülen bu arpa tanesinin toprakta filizlenip yeşermesiyle birlikte siğilin de küçülüp kaybolacağına inanılmaktadır (K.K.21, K.K.29).

Siğille ilgili olarak Anadolu’nun değişik yörelerinde benzer tedavi yöntemleri mevcut olup kullanılan materyallerde bazı değişiklikler bulunmaktadır. Mesela Sinop yöresinde aynı uygulama arpa yerine tuz materyali kullanılarak yapılmakta ve tuzun toprakta erimesiyle birlikte siğilin de geçeceğine inanılmaktadır (Nur, 1967: 235-236).

2.2.4. Sarılık Tedavisi

Yeni doğan çocuklarda ortaya çıkan sarılık rahatsızlığının tedavisi için çocuğun üzerine sarı bir örtü örtülmektedir. Bunun için herhangi bir sarı renkli örtü kullanılabilmekte olup ancak bunun için genellikle daha çok Ahmediye adı verilen sarı bir poşi kullanılmaktadır (K.K.13). Bu uygulamanın yeni doğan sarılığının tedavisinde, yöredeki halk inançları bakımından renk unsurunun kullanılmasının ön plana çıktığını söyleyebiliriz. Artık günümüz modern tıpta yeni doğan sarılığının tedavisi için beyaz örtü ve beyaz ışık kullanılmaktadır. Bu benzerlik bize halk inançlarının tamamen hurafe olarak nitelendirilemeyeceğini iyi bir örnek olarak gösterilebilir.

Yetişkinlerde ki sarılık hastalığının tedavisinde değişik yöntemler kullanılmaktadır. Bunlardan birisi korkutma adı verilen uygulamadır. Korkutma işi daha çok ocak olarak adlandırılan kişiler tarafından yapılmaktadır. Korkutma, sarılık rahatsızlığına yakalanan kişinin beklemediği bir anda yapılmaktadır. Bu daha çok

korkutma işini yapacak kişi tarafından tokat atılması ve ardından da o kişinin yapmadığı kötü bir fiille onu itham ederek yapılmaktadır. Bu uygulamanın esasını, sarılığı olan kişinin korkutularak şoka uğratılması ve böylece kişinin yaşadığı şokun etkisiyle sarılıktan kurtulacağı inancı oluşturmaktadır (K.K.12).

Diğer bir tedavi yöntemi de sarılığa yakalanan kişinin üst damağının altında sarılığa neden olduğuna inanılan bir tohum bulunduğu ve bu tohuma ocak olarak adlandırılan kişiler tarafından bıçak veya jilet atılmak suretiyle tedavi edilmektedir (K.K.13).

Sarılık tedavisi başka bir tedavi yöntemi ise, Hicaz’dan getirilen sarı bir taşın, hastalık geçinceye kadar hasta kişinin boynuna takılması ve davar ödü olarak adlandırılan koyun ve keçi gibi küçükbaş hayvanların ödünün hasta olan kişiye yedirilmesi şeklindedir (K.K.13).

Sarılık olan kişiye hastalığını artıracağı inancıyla tatlı ve yağlı yiyecekler yedirilmemektedir (K.K.13).

2.2.5. Arpacık (İtdirseği) Tedavisi

Arpacık yörede “itdirseği” olarak adlandırılmaktadır. Tedavisi için uygulanan yöntemler şunlardır:

Tavuğun kanadından koparılan bir tüy alınarak tavuğun su içtiği kaba(çanağa) batırılmakta ve arpacık olan yere sürülmektedir. Ayrıca tavuğun su içtiği çanağın içerisine babadan, dededen miras kalma bir tabağın kenarı batırılıp, arpacık olan yere sürülerek te tedavi edilmektedir (K.K.21, K.K.29).

Diğer bir tedavi yöntemi de bir diş sarımsak bıçakla ikiye kesilerek suyu arpacık olan yere sürülmekte ve bu şekilde de arpacığın tedavi edileceğine inanılmaktadır (K.K.16).

2.2.6. Kabakulak Tedavisi

Kabakulak olan kişinin kulak arkalarına yağ tavası hafif ısıtılarak bir süre bastırılmakta ve tavanın karası kulak çevresine sürülmektedir. Böyle yapılarak

kabakulak hastalığının tedavi edileceğine inanılmaktadır (K.K.21). Burada sıcağın tedavi edici özelliğinden istifade edildiği düşünülmektedir.

2.2.7. Temra Tedavisi

Temra olan yere ocak olarak kabul edilen kişiler tarafından, “Zuhruf” suresinin 79. ayeti, ( َمْأَ بْرَأَواأبمَرً اْرََنًْأَ َْرَُِرََن) silinmez bir kalemle yazılmakta ve temranın olduğu bölgeye üç defa “tü tü tü” diye tükürülerek bu hastalığın tedavi edileceğine inanılmaktadır (K.K.26).

2.2.8. Boğaz Ağrısı Tedavisi

Boğazı düşen, boğazı ağrıyan yani bademcik olan çocuklar; boğazları ocak olarak adlandırılan kişiler tarafından çekilerek tedavi edileceğine inanılmaktadır. Bu tedavi, boğaz şişmesi neticesinde ele gelen şişliğin olduğu bölgeye -boğaz ve boyun çevresine- bir nevi masaj uygulanarak yapılmaktadır. Bu işlem boğazdan yukarıya doğru çekilerek yapıldığından boğaz çekme olarak ta adlandırılmaktadır.

Yörede halk arasında kösnü olarak adlandırılan, köstebeği yakalayıp iki eli ile köstebeğin boğazını sıkan, yani köstebeği boğan kişilerin boğazı ağrıyan çocukların boğazını çekerek bu rahatsızlığı iyileştirebileceğine inanılmaktadır (K.K.13, K.K.16).

2.2.9. Göz Ağrısı Tedavisi

Oğuzeli çevresinde gözotu diye bilinen bir ot göze ekilerek tedavi edilmektedir. Bu ot ile tedavi edilen gözden mor veya pembe su akmaktadır. Bu su akışı ile gözün ağrısının geçeceğine inanılmakta olup bu tedavi daha çok ehil kişiler tarafından yapılmaktadır (K.K.12, K.K.19).

Geçmişte yörede köselerin karısı olarak adlandırılan yaşlı bir kadının başta göz otuyla göz ağrısı tedavisi olmak üzere birçok hastalığı, otlardan yaptığı ilaçlarla tedavi ettiği yaygın olarak anlatılmaktadır. Fakat günümüzde bu kadının yaptığı tedavileri devam ettiren kimsenin olmadığı belirtilmektedir (K.K.29).

Oğuzeli’inde göz otunun uygulanmasına ilişkin olarak, yaşlı bir kadının göz ağrısını tedavi etmek için gözüne göz otu yerine yanlışlıkla ev ve tarla farelerini öldürmek için kullanılan sıçanotunun ekelendiği, bunun sonucunda da kadının

gözlerinin eriyerek aktığı ve öldüğü şeklinde bir rivayet yaygın olarak anlatılmaktadır (K.K.19).

2.2.10. Çıban Tedavisi

Çıban, “engliklem” (Bu kelime nazal n ile telaffuz edilmektedir.) düzülmesi şeklinde tabir edilen bitkisel bir ilacın çıbanlı bölgeye sürülmesiyle tedavi edilmektedir.

Ayrıca bu ilaç çıban tedavisinin yanında, diğer yara tedavilerinde ve karın ağrısı mide ağrısı vs. gibi iç hastalıkları tedavilerinde de kullanılmaktadır.

Bu ilacın ana maddesini yörede englik adı verilen bir bitkinin kökü oluşturmaktadır. Bu nedenle söz konusu karışıma engliklem adı verilmektedir. Karışımın terkibine englik otunun kökü, bal mumu, Antep fıstığı sakızı ve çekem otu konulmaktadır. Çekem otunun, karabibere benzer bir bitki tohumu olduğu ve dövüldüğünde sakız gibi bir hal aldığı belirtilmektedir. Bu bitkiler çoğunluğunu engliklem otu oluşturmak üzere uygun bir kaba konularak hep birlikte bir süre kaynatılmaktadır. Daha sonra bunlar bir tülbent yardımıyla süzülmekte ve içine sarı yağ (sade tereyağı) konarak macun kıvamına gelinceye kadar tekrar kaynatılmaktadır (K.K.13).

Bu karışım iç hastalıkları olanlara yedirilerek, çıban gibi yarası olanların da yaralarına sürülerek tedavi edilmektedir (K.K.13).

2.2.11. Basur (Hemeroit) Tedavisi

Kaya yarpuzu denilen bir tür yarpuzun kurusunun basur rahatsızlığı olan kişilere yedirilerek tedavi edilmektedir (K.K.15).

2.2.12. Parazit Tedavisi

Paraziti olanların tedavisi için aç karnına, çiğ kabak çekirdeği, acı badem veya zerdali gibi acı çekirdekli meyvelerin çekirdeklerinin yedirilmesi halinde, bağırsaklardaki parazitlerin dışkı yoluyla dışarıya atılacağı ve böylece parazitli kişinin parazitlerinden kurtulacağına inanılmaktadır (K.K.20).

2.2.13. Muhtelif Tedavi ve İnanışlar

Korkanlara, kız oğlan kız diye adlandırılan küçük yaştaki bir kız çocuğunun idrarı içirildiğinde bu kişilerin korkularının geçeceğine inanılmaktadır(K.K.29).

Çocuğu hastalıklardan korumak için, çocuk yedi günlük iken kara çaput yakılarak çocuğun ellerine, boynuna, yüreğinin başına hafifçe dokundurularak dağlanmaktadır (K.K.13).

Çocuklar yirmi günlük iken huzursuzluk yaşamaması, rahat uyuması için sırtına, ayak ve el bileklerine jilet veya ustura ile hafifçe çizikler atılmaktadır. Bazen bu çizikler çocuğun akıllı/terbiyeli olacağı inancıyla kulağının arkasına da atılmaktadır (K.K.2).

Buğday başağı, mısır koçanı bereket getireceği inancıyla evin uygun bir yerine asılmaktadır (K.K.21).

Yabani güvercin avlanarak eti yenilebilmektedir. Ancak uğursuzluk getireceği inancıyla ev güvercinin eti yenilmemektedir (K.K.21).

III. BÖLÜM

TÜRBELER, ZİYARET YERLERİ, EFSANE VE HİKÂYELER

Bu bölümde yöredeki türbeler, ziyaret yerleri ve sözlü kültürde anlatılan efsane ve hikâyeler ele alınmıştır