Evlenme Biçimleri (Usulleri)

Yapmış olduğumuz çalışmada Oğuzeli’nde beş farklı şekilde evlenme ya da diğer bir ifade ile evlendirme şekli olduğu tespit edilmiştir. Burada evlenme/evlendirme çeşitleri ile ilgili genel bilgiler verildikten sonra, evlenmenin safhaları geleneksel evlenme biçimi olan ve yörede de en sık rastlanan görücü usulü ile evlenme biçimi üzerinden ele alınıp incelenecektir.

1.2.2.1. Görücü Usulü İle Evlenme

Evlenecek kız ve erkeğin ebeveynler tarafından bakılıp beğenilerek evlenmelerine karar verilen evlenme biçimidir. Görücü usulü ile evlenme, Türk topluluklarında en sık rastlanan geleneksel evlenme usulüdür. Bu şekilde ki evlenme biçiminin, araştırma konumuz Oğuzeli’nde de en sık karşılaşılan evlenme biçimi olduğunu söyleyebiliriz. Görücü usulü ile evlenmenin esasını, evlenecek kız ve erkeğin ebeveynler tarafından seçilmesi oluşturmaktadır.

1.2.2.2. Değişik Usulü İle Evlenme (Dağ Değişiği)

Değişik usulü ile evlenme, Anadolu’da berdel olarak bilinen evlenme biçimine benzemektedir. Bu tür evlenmeye, düğünde yapılan “gelinlerin, ikamet ettikleri yerleşim yerlerinin dışında (genellikle iki yerleşim yerinin ortasında) bir yerde karşılıklı olarak değişilmesi” şeklindeki uygulamadan dolayı “dağ değişiği” olarak da adlandırılmaktadır (K.K.21). Kaynak kişilerin aktardıklarına göre eskiden kalın parası vermemek için bu usulle evlenme oldukça yaygın olarak yapılırmış. Bu usulde bir şahıs bir kimsenin kız kardeşini alırsa, kendi kız kardeşini veya halasını da o şahsa vererek karşılıklı olarak evlenmektedirler (Terlemez, 1998: 31). Bu evlenme usulü daha çok kalın (başlık) parası verecek gücü olmayan aileler arasında gerçekleştiği için her aile kendi gelini ya da oğlu için istediği düğün eşyasını almakta ve istediği takıyı da takmaktadır. Gelinler iki ailenin ikamet ettikleri yerlerin orta noktasındaki bir yere aileleri tarafından getirilerek burada karşılıklı olarak değişmektedirler. Kına gecesi ve düğün merasimini her aile kendi evinde yapmaktadır (K.K.8, K.K.21).

Değişik usulü ile evlenenlerden herhangi bir çift bir şekilde ayrılmak zorunda kalırsa diğer çiftinde ayrılması gerekmektedir. Yörede herkesçe bilinen, Ezo Gelin de değişik usulü ile evlendirilmiş ve Ezo Gelin’in kardeşi, eşi ile geçinemeyip ayrılınca Ezo Gelin de çok sevdiği eşinden dramatik bir şekilde ayrılmak zorunda kalmıştır.

Bu tarz evlilikler bazen toplumu derinden etkileyen hüzünlü hikâyelerin yaşanmasına da neden olmuştur. Ancak günümüzde bu tür evlilik tamamen terk edilmiş durumdadır. Zaten bu tür evliliklerin yaşanmasına neden olan kalın parası uygulamasının günümüzde son bulmasıyla birlikte bu tür evlilikler de sona ermiştir (K.K.11, K.K.21, K.K.29).

1.2.2.3. Yerine Alma-Yerine Varma Usulü İle Evlenme

Bu usul ile evlenme iki şekilde gerçekleşmektedir. Birincisi ölen kadının yerine kadının kız kardeşlerinden birisinin yani baldızın eniştesiyle evlendirilmesi şeklindedir. Diğeri ise kocası ölen gelinin kocasının kardeşlerinden birisiyle, yani erkeğin yengesi ile evlendirilmesi şeklindedir. Bu usulde ki evlilikler daha çok aile bütünlüğünün bozulmasını önlemeye yönelik olarak aile ve sosyal sorumluluk anlayışı ile yapılan evliliklerdir.

Doğum veya başka herhangi bir nedenle genç yaşta ölen bir gelinin kız kardeşi, ölen kadının çocuklarının üvey evlat duygusunu yaşamaması için, “teyze anne yarısıdır” düşüncesiyle baldız eniştesiyle evlendirilmektedir (K.K.8, K.K.20, K.K.21). Bu şekilde evlenmede asıl maksat annesiz kalan çocukların annesizlik duygusunu yaşamaması düşüncesidir. Aynı şekilde erkeğin de herhangi bir nedenle genç yaşta ölmesi üzerine, ölen kişinin çocuklarının üvey baba duygusunu yaşamaması için erkeğin kardeşlerinden birisi yengesi ile evlendirilmektedir. Burada da yine “amca baba yarısıdır” düşüncesi ile babasız kalan çocukların babasızlık duygusunu yaşamamışı amaçlamaktadır (K.K.2, K.K.21, K.K.29).

Kaynak kişilerden Münevver AKDAĞ, bacısının lohusa iken albasmasından ölmesi üzerine, kendisinin yaşının çok küçük olmasına (14-15 yaş) ve henüz evlenme çağına gelmemesine rağmen bacısının çocukları öksüz kalmasın diye kendisini bacısının yerine eniştesi ile evlendirdiklerini ifade etmektedir (K.K.2).

1.2.2.4. Kız Kaçırma Usulü İle Evlenme

Kız kaçırma yöntemi ile evlenme günümüzde pek karşılaşılmayan veya nadir olarak karşılaşılan evlenme usullerindendir. Kız kaçırma yöntemiyle yapılan evliliklerin başlıca nedeninin görücü usulü ile evlenme olduğunu söyleyebiliriz. Bir şekilde gizlice birbirleri ile görüşüp tanışan ve evlenmek isteyen kız ve erkeğin istemedikleri başka biri ile evlendirilmek zorunda kalmaları ya da aileler arasındaki çeşitli anlaşmazlıklardan dolayı evlenememeleri bu şekilde evlenmelere neden olmaktadır.

Günümüzde kaçarak evlenmeyle pek karşılaşılmamaktadır. Nadir de olsa kaçarak evlenmenin meydana gelmesi halinde aradan bir süre geçtikten sonra kızın ailesine elçiler gönderilmekte ve bu elçiler vasıtasıyla kızın babası, abisi ya da ailenin diğer büyükleri, bu gençleri affetmeleri için ikna edilmeye çalışılmaktadır. Barışma şartı olarak kızın ailesi kalın parası isteyebilir. Ancak bu kalın parası daha çok kıza ev eşyası almak için kullanılmaktadır (K.K.12, K.K.19).

Görüştüğümüz kaynak kişilerden bazıları eskiden kaçarak evlenmenin çoğunlukla ölümle cezalandırıldığını ifade etmişlerdir (K.K.8, K.K.21). Ancak birçok kaynak kişi bunun çok ender yaşandığını belirtmektedirler.

Kaçarak evlenme konusunda Oğuzeli’nden farklı olarak Barak yöresinde kaçarak evlenmelere günümüzde de hiçbir şekilde müsamaha gösterilmemekte ve kaçarak evlenen kız ve erkek, kızın ailesi tarafından bir şekilde ölümle cezalandırılmakta ve bu şekilde ailenin namusunun temizleneceği kabul edilmektedir(Şahin, 1007: 19). Daha önce coğrafi olarak birbirine yakın hatta iç içe olan bu iki kültür arasında benzer inanç ve uygulamaların yanında birbirinden çok farklı inanış ve uygulamaların olduğuna, sünnet ve kirvelik konusunda da değinilmişti.

1.2.2.5. Beşik Kertmesi Usulü İle Evlenme

Beşik kertmesi, iki ailenin aralarındaki samimi ilişkiyi artırmak, güçlendirmek ve devamını sağlamak maksadı ile birbirlerinin çok küçük yaştaki küçük kız ve erkek çocuklarını, ileride evlendirmek üzere sözleşmeleridir. Çocuklar büyüdüğünde bu sözleşmeye uygun olarak evlendirilmektedirler (K.K.21).

Görüştüğümüz kaynak kişiler, günümüzde hemen hemen hiç karşılaşılmayan bu uygulamanın eskiden çok nadir olarak yapıldığını ifade etmişlerdir (K.K.2, K.K.19, K.K.21).