Hürler / Asabiyet

Arapça bir kelime olan asabiyet a-s-b kökünden gelmektedir. Bu kökten türemiş asabiyet kelimesiyle yapı ve anlam yakınlığına sahip sözcüklerde genel olarak şu anlamlar vardır: “Eklem bağları, kendisiyle bağlanılan şey, onunla maskelenilen ve razı olunan şey, kişinin çocukları ve baba tarafından akrabaları”.129

Asabiyet, “kişiyi akrabalarının yardımına çağırarak, zalim de olsalar, mazlum da olsalar soyu aleyhine fırsat kollayanlara karşı kavmiyle birlikte olmaya davet etmesi”,130

şeklinde tanımlanmaktadır. Bir grup Arap, başka bir kabileye karşı

126_{Sezer, Baykan, Toplum Farklılaşmaları ve Din Olayı, İstanbul 1981, s. 150.}

127_{Aydın, Mustafa, İlk Dönem İslâm Toplumunun Şekillenişi, İstanbul 1991, s. 58.}

128_{Aydın, İlk Dönem İslâm Toplumunun Şekillenişi, s. 58, Akoğlu, Muharrem, Câhiliyye Dönemi Arap}

Kültürünün Mezheplerin Doğuşuna Etkisi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans, Erciyes Ün. Sosyal Bilimler

Enstitüsi, Kayseri 1995, s. 16.

129_{İbni Manzûr, Lisânu’l-Arab, c. 2, s. 790–792.} 130_{İbni Manzûr, Lisânu’l-Arab, c. 2, s. 790–792.}

birleşip toplandıklarında asabiyet anlamında kabilecilik yaptıkları söylenir. Asabiyet duygusuyla hareket eden kimse, kendi kavminden olanları savunur ve kabilesinin başına gelen kendi başına gelmiş gibi davranır. Bir kabile üyesi de herhangi bir haksızlığa uğrarsa kabilesinin ona bakışı aynı şekilde gerçekleşir.131

Asabiyet üstün olduklarına inanan bir topluluğun tek fert ve tek beden oldukları anlayışıyla üyelerini birbirine bağlayan toplumsal bir bilinçtir. Kabile üyeleri asabiyet ekseninde hak ve sorumluluklarının farkında olarak ortak menfaat, aidiyet duygusu, grup ve değer özelliği taşıyan bir idrak ile güçlü bir dayanışma atmosferi oluştururlar. Asabiyet daha çok soy birliğine bağlı olarak gerçekleştirilen dayanışma olarak anlaşılır.132

İslâm’dan önce hürler sınıfını oluşturan bu kimseler Kabile cemiyeti133

halinde yaşarlardı. Arap toplumunda hürler kabilenin asil üyeleri olmakla beraber aile ve kabile içerisinde eşit hakka sahiptiler. Ayrıca bu insanlar kabilenin ortak adını da taşırlardı.134

Hürler diğer sınıflara göre daha şerefli ve daha üstün kabul edilirlerdi.135 Bu kimseler arasında kâhinler, şairler ve savaşlarda yiğitlikleriyle ün yapmış kimseler bulunurdu. Bu insanlar diğerlerine göre biraz daha üstün görülürlerdi. Yalnız hak ve yaşayışları bakımından kabilenin diğer fertleri ile aralarında pek bir fark bulunmazdı.136

Ayrıca Arap toplumunda Mekke’de Kusay Soyundan gelen kimseler Arap Yarımadasında tartışmasız siyasî otoritelerinden dolayı hürler üzerinde ayrıcalıklı bir sınıftı. Siyasî kararların alındığı Daru’n-Nedve’deki idareci topluluk da, soylu kimseler ve aile başkanları tarafından oluşturulurdu.137 Kısacası hürler, siyasî ve sosyal alanda söz sahibi idi.

Genel olarak görüldüğü gibi; “Hür” tabiri toplumdaki asil kimselerin oluşturduğu zümreyi ifade etmektedir. Bunlar kısaca, kabilelerin asıl ve asil fertleri olmakla beraber

131_{İbni Manzûr, Lisânu’l-Arab, c. 2, s. 790–792.} 132

Apak, Âdem, Asabiyet ve Erken Dönem İslâm Siyasî Tarihindeki Etkileri, İstanbul 2004, Düşünce Kitabevi Yay. s. 21.

133_{Uğur, Mücteba, Hicri Birinci Asırda Islâm Toplumu, Çağrı Yay., İstanbul 1980, s. 6.}

134_{Çağatay, İslâm Öncesi Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı, s.131; Akoğlu, Câhiliyye Dönemi Arap}

Kültürünün Mezheplerin Doğuşuna Etkisi, s. 17.

135_{Ecer, A. Vehbi İslâm Tarihi Dersleri, Kayseri 1991 s. 76.}

136_{Çağatay, İslâm Öncesi Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı, s. 105.}

kabilenin oluşmasında temel direk rolündeki kimseler olup iktisâdi, içtimaî ve siyasî açıdan toplumun şekillenmesinde söz sahibi olan insanlardı.

Kabile bağlılığı sorumluluk isteyen zarurî bir bağlılıktır. Öyle ki, kardeşi zalim de olsa mazlum da olsa ona yardım etmesini gerektirir. Asabiyet, toplumlarına şu bakış açısını kazandırır: “Bizim en kötümüz başkalarının en iyisinden daha iyidir.”138

Asabiyet kabile üyelerinin her şartta birbirlerine destek olmalarını sağlayan manevi güç ve dayanışma duygusu olarak kendini gösterir.139

Kabile mensuplarındaki aşırı bağlılık duygusu, herhangi bir kabileyi kendilerinin normal avı ve yağma veya katledilmeye müstehak hedefi olarak görmelerine neden olmaktaydı.140

Bu durumda kabile asabiyetinin iki temel esasa dayandığı anlaşılmaktadır. Bunlardan ilki kabile üyelerinin aynı soydan geldiklerine inanmaları, ikincisi ise kabilenin müşterek menfaatidir.141

Araplarda hakiki akrabalık dışında bir de hükmî veya sebebi olarak niteleyebileceğimiz kabile üyeliği bulunmaktadır. Bu çeşitli nedenlere bağlı olarak hilf (anlaşma), velâ (azat etme), istilhak (katılma) ve muahat (kardeşlik) gibi yollarla klana katılmakla olurdu. Cezadan veya esaretten kurtulmak isteyen ya da, davasında kendine destek arayan bir Arap için bu yollardan uygun olanı araması bulunmaz bir nimetti. Kabileye herhangi bir şekilde katılan birey artık o kabilenin gerçek üyesi gibi kabul edilirdi. Özellikle kan davalarında, kısas ve diyet durumlarında kabilenin bütün fertleri ortak hareket etmek durumundaydı.142

Kabileler arası savaşlar dikkate alındığında kan akrabalığı kadar hükmî akrabalığın da önemi ortaya çıkar.143

Durî, Arabistan’daki toplumsal atmosferi açıklarken şunları söylemektedir:

Yarımadanın ortasındaki arazinin genişliği, tabiatın sertliği, ulaşımın zorluğu ve bedeviliğin yaygınlığı birleşik bir devletin ortaya çıkmasını ve hakiki bir politik sistemi engellemiştir. Toprağa bağlılığı göçebelik engeller; bilinç ortaklığı ve

138_{Kabbânî, Abdülaziz, el-Asabiyye Bünyetü’l-Müctemei’l-Arabiyye, Beyrut, 1997, s. 40; Barlak,}

Hasan, Arap Kabilecilik Anlayışının Hz. Osman Dönemi Siyasî Gelişmelerine Etkisi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, On Dokuz Mayıs Ün. Sosyal Bilimler Enstitüsi, Samsun 2006, s. 11.

139_{Barlak, Arap Kabilecilik Anlayışının Hz. Osman Dönemi Siyasî Gelişmelerine Etkisi, s. 11.}

140_{Hitti, Philip, Siyasî ve Kültürel İslâm Tarihi, Çev. Salih Tuğ, İstanbul 1989, c. 1, s. 51.} 141

Barlak, Arap Kabilecilik Anlayışının Hz. Osman Dönemi Siyasî Gelişmelerine Etkisi, s. 11

142_{İbn Haldun, (ö. 808/1405), Mukaddime, Çev. Zakir Kadirî Ugan, MEB. Yay., İstanbul 1989, c. 1, s.}

329.

yardımlaşmayı da yakın topluluklarda bile hayatın zorluğu ve yaşam mücadelesi mahrum bırakır. Toprağa yayılma lehçelerin çoğalmasına yardım eder; sınırın ise - göçebe zihniyetinde- hiçbir anlamı yoktur. Mümkün olacak nihaî bağlılık unsuru kabile asabiyetidir ki, bu da parçalayıcı bir asabiyettir. Bunlardan dolayı bedevi kabilesi dışında hiçbir beşeri otoriteye boyun eğmez ve dolayısıyla devlet düşüncesini idrak edemez.144

Ayrıca Arapların nesebe olan ilgileri, sadece atalarını tanımak ve yad etmek amacını taşımazdı. Aynı zamanda siyasî, toplumsal ve ilmî bakışlarına da yön verirdi. Kabile ittifaklarında ve düşmanlıklarda nesep cetvellerinin belirleyici bir rolü bulunmaktaydı.145