Genel Olarak
Türk infaz hukukunda hükümlünün çalışma zorunluluğu bulunmaz. Gerçekten kurum he-kimi tarafından ruhsal ve bedensel olarak sağlıklı olduğu belirlenen meslek sahibi olmayan hükümlüler ile meslek sahibi olan istekliler, kurum imkânları ölçüsünde belirlenen ücret karşılığında atölye veya iş yurtlarında çalıştırılabilir (CGTİHK m.29/1).Kanımızca ceza-evindeki düzen ve disiplinin sağlanması ve yeniden topluma kazandırılması bakımından hükümlüye çalışma zorunluluğu getirilmelidir. Bu sebeple bu konuda idareye takdir yetkisi verilmesi yerinde olmamıştır. Ancak mevcut infaz kurumlarında çalışma konusuyla ilgili alt yapının bulunmaması böyle bir hüküm getirilmesine neden olmuştur.
Çalıştırmanın amacı, hükümlülerin salıverilmelerinden sonra yaşamlarını sürdüre-cek meslek ve sanatları öğrenmelerini sağlamak, çalışma ve üretme isteklerini geliştirmek veya güçlendirmektir. Çalıştırmada hükümlünün yeteneği, becerisi, eğilimi, zihinsel ve bedensel durumları göz önünde bulundurulur (CGTİHK m.29/2).
Öte yandan, açık ceza infaz kurumlarında bulunanlar ile kapalı ceza infaz kurumların-da bulunup kurumların-da açık ceza infaz kurumlarına ayrılmaya hak kazanmış hükümlüler, kurum dışındaki iş alanlarında çalıştırılabilir. Açık ceza infaz kurumlarında bulunanlar ceza infaz kurumu görevlileri gözetiminde, kapalı ceza infaz kurumunda bulunanlar ise iç ve dış güvenlik görevlilerince alınacak tedbirler altında çalıştırılır.
Çocukların Çalıştırılması
Çocuk hükümlülerin çalıştırılması yalnızca meslek eğitimine yönelik olur. Öğretim ku-rumlarına veya örgün eğitime devam eden çocuk ile genç hükümlüler, öğretim yılı içinde atölye ve iş yerlerinde çalıştırılmaz (CGTİHK m.29/3). Öte yandan çocuk eğitimevlerinde bulunan hükümlülerin, kurum dışında çalıştırılmaları sırasında kurum görevlilerinin gö-zetimi ve muhafazası aranmaz (CGTİHK m.30).
Kurum Hizmetinde Çalıştırma
Kurum yönetimi, cezasının en az bir yılını iyi hâlli olarak çekmiş bulunan hükümlüleri, durumlarına uygun kurum içi hizmetlerde çalıştırabilir. Çocuk hükümlüler, kendi yaşam alanları veya eğitsel amaçlar dışında çalıştırılamaz. Bununla birlikte hükümlü, yöneticile-rin ve görevlileyöneticile-rin kişisel işleyöneticile-rinde çalıştırılamaz (CGTİHK m.31).
Ücret ve Sosyal Haklar
Çalışan hükümlülere ürettiklerinden elde edilen gelirden, çalışmaları karşılığı ücret öde-nir ve bu hükümlüler sosyal haklardan yararlandırılır. Sosyal güvenlik kurumlarına tabi olanlar ile bunların hak sahiplerine yapılan her türlü yardım ve giderler, kendi mevzuatla-rı çerçevesinde ilgili sosyal güvenlik kurumunca karşılanır.
Özet
Haklarında kesinleşmiş hapis cezasını içeren mahkûmiyet ve ödenmeyen adli para cezalarının hapse çevrilmesi-ne ilişkin karar bulunanlar, Cumhuriyet Başsavcılığının yazılı emriyle ceza infaz kurumuna gönderilir. Hüküm-lülere, kuruma alındıklarında; uygulanacak iyileştirme çalışmaları, disiplin suçları ve cezaları, bilgi edinme ve şikâyet yolları, hak ve sorumlulukları, kurumdaki yaşam biçimine uyum sağlamaları için gereken bilgiler, kurum yöneticileri tarafından sözlü olarak anlatılır ve yazılı ola-rak tebliğ olunur.
Hükümlüler, durumlarına uygun kurumlara ayrılması, diğer bir deyişle gruplandırılması amacıyla gözleme (müşahede-ye) tabi tutulur. Böylece hükümlü hakkındaki infaz rejimi de belirlenmiş olur. Söz konusu gözlem, gözlem ve sınıflan-dırma merkezlerince yapılır (CGTİHK m.13/1). Gözlem, bir kimsenin durumunun her yönüyle ve dikkatle araştırılması faaliyeti olarak tanımlanabilir. Gözlem esas itibarıyla infazın bireyselleştirilmesinin bir gereği ve koşuludur. Hükümlüle-rin gözlemleri, gözlem kurulunca kuruma kabul tarihinden başlayarak tek kişilik odalarda yapılır. Ancak kurumun tek kişilik odası bulunmaması veya kısıtlı sayıda olması du-rumunda tahsis edilmiş özel bölümlerinde de yapılabilir (CGTİHK 23/1 d).
Hükümlünün, kamu adına bir infaz kurumuna alınmasıyla devlet için bazı yükümlülükler de ortaya çıkar. Dolayısıyla infaz kurumu yönetimleri hükümlüye sadece bir sağlık hiz-meti sunmaktan değil hem hükümlünün hem de personelin sağlığını koruyacak koşulları sağlamaktan da sorumludur.
Özgürlüğü bağlayıcı cezanın, koşulları ne olursa olsun, ki-şide, bir yerde kapalı olmanın doğurduğu çeşitli psikolojik sorunlara yol açacağı tartışmasızdır.
Yeniden topluma kazandırma yönündeki tüm çabalara kar-şın cezaevinin kişiyi tam olarak ıslah etmediği, uzun süre ce-zaevinde kalmanın sosyal yaşama yeniden uyum sağlamada önemli sorunlara yol açacağı da bir gerçek olarak karşımıza çıkmaktadır. Cezaevine girmenin diğer farklı, kapalı bir top-luma dahil olur. Cezaevinde yaşamak sosyal açıdan alçaltıl-mışlık duygusunu da beraberinde getirir.
İnfaz kurumunda gerçekleştirilecek başarılı bir gözlemin ardından önem kazanan bir başka konu bu kişilerin takip edilmesidir. Takip edecek kişilerin bu konuda yeterli bilgi ve deneyime sahip olması gerekmektedir. Takip süresi boyunca kişilerin ihtiyaçlarına gerekli olduğunda ve yeterince cevap vermek gerekir. İnfazın hükümlü üzerindeki olumsuz etki-lerinden biri de beslenmenin reddidir. Beslenmenin reddi, açlık grevi şeklinde olabileceği gibi intihar ya da akıl hastalığı nedenlerinden biri ile de gerçekleşmiş olabilir. Beslenmenin
reddi nedenlerinden çoğunluğunu açlık grevlerinin oluştur-duğu söylenmelidir.
Cezaevleri bulundukları toplumu ve onun kültürünü yansı-tır.Bununla birlikte cezaevlerine özgü, ayrı bir alt-kültürün varlığından da söz edilir. Gerçekten hükümlülük, cezaevle-rinin kendine özgü koşulları nedeniyle bir alt kültür karşı düzeni, organizasyonu meydana getirir. Bu alt kültür, ken-di âdet, alışkanlık ve geleneklerinden hatta kendi dilinden oluşur.
Cezaevlerindeki hükümlülerin bazı hakları kısıtlanmış olsa da hiçbir hakkı bulunmayan kişiler olarak kabul edilmeleri de söz konusu olamaz. Nitekim 1982 Anayasası’nda kimse-nin insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muame-leye tabi tutulamayacağı açıkça ifade edilmiştir.
Hükümlü hakları; savunma hakkı, özel hayat ve kişilik hakla-rı, bilgi edinme hakkı, keyfi-kötü muamele ve işkence görme-me hakkı, haberleşgörme-me hakkı, ayrımcılık yasağı, ibadet hakkı, sağlık hakkı, dış dünya ile bağlantı kurma hakkı, müdafi ile görüşme hakkı, din ve inanç özgürlüğü, ifade özgürlüğü, bi-limden yararlanma ve sanat hakkı, aile ile ilgili haklar, haber-leşme özgürlüğü, kanun yollarına başvurma hakkı şeklinde sıralanabilir. Bunun yanında hükümlünün birtakım yüküm-lülükleri de vardır. Bunlar; cezayı çekme, güvenlik ve iyileş-tirme programlarına uyma, sağlığın korunması kurallarına uyma, bina ve eşyanın korunmasıdır.
Kendimizi Sınayalım
1. Aşağıdakilerden hangisi hükümlü defterine kaydı gere-ken hususlardan biri değildir?
a. Hükümlünün medeni hali b. Hükümlünün adı ve soyadı c. Hükümlünün işlediği suç
d. Hükümlünün cezasının türü ve süresi e. Mahkûmiyet ilâmının tarihi
2. Aşağıdakilerden hangisi hükümlüler kuruma alındıkla-rında kurum yöneticileri tarafından sözlü olarak anlatılıp, ya-zılı olarak tebliğ olunması gereken hususlardan biri değildir?
a. Uygulanacak iyileştirme çalışmaları b. Disiplin suçları ve cezaları
c. Bilgi edinme ve şikâyet yolları d. Hak ve sorumlulukları e. Kurum binasının tarihi geçmişi
3. Açlık grevi ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
a. Açlık grevine başvuran kimse belirli bir zaman yiye-cek ve/veya sıvı almayı reddeden kişidir.
b. Açlık grevi bir tür protesto yöntemidir.
c. Açlık grevi, yemek boykotu, süreli açlık grevi, süresiz açlık grevi, dönüşümlü açlık grevi, destek amaçlı aç-lık grevi ve ölüm hedefli açaç-lık grevi şeklinde gruplan-dırılır.
d. Açlık grevi, özellikle siyasi hükümlülerin sıklıkla başvurduğu ve baskı aracı olarak kullandığı bir yöntemidir.
e. Açlık grevi amaçlı beslenmeyi ret ceza hukuku bakı-mından suç oluşturan bir fiildir.
4. Hükümlülerin uygun kurumlara ayrılmaları için durum-larının her yönüyle ve dikkatle araştırılması faaliyetine ne ad verilir?
5. Gözlem sonucuna göre hükümlünün gönderileceği infaz kurumu, kural olarak hangisi tarafından belirlenir?
a. Cumhuriyet savcılığı b. Cezaevi müdürlüğü c. Valilik
d. Kaymakamlık e. Adalet bakanlığı
6. Aşağıdaki hükümlülerden hangisinin radyo, televizyon yayınları ile internet olanaklarından yararlanma hakkı diğer-lerinden farklı olarak kısıtlanabilir?
a. Suç işlemeyi itiyad edinmiş hükümlülerin b. Örgüt mensubu hükümlülerin
c. Mükerrir hükümlülerin d. Çocuk hükümlülerin e. Sağır ve dilsiz hükümlülerin
7. Hükümlü tarafından gönderilen ve kendisine gelen mek-tup, faks ve telgraflar kural olarak aşağıdakilerden hangisi tarafından denetlenir?
a. Mektup okuma komisyonu b. Sulh ceza hâkimi
c. İnfaz kurumunun bulunduğu yer ağır ceza mahke-mesi başkanı
d. İnfaz savcısı
e. Kurumun bulunduğu yer kolluk amiri
8. Aşağıdaki hükümlülerden hangisinin çalıştırılması ya-saktır?
a. Öğretim döneminde örgün eğitime devam eden ço-cuk hükümlüler
b. Sağır ve dilsiz hükümlüler c. Elli yaşından büyük hükümlüler d. Kadın hükümlüler
e. Örgüt mensubu hükümlüler
9. Cezasının en az ne kadarını iyi halli olarak çekmiş bulu-nan hükümlüler, durumlarına uygun kurum içi hizmetlerde çalıştırabilirler?
10. Hükümlülerin çalıştırılmasıyla ilgili aşağıdaki ifadeler-den hangisi yanlıştır?
a. Türk infaz hukukunda hükümlünün çalışma zorun-luluğu yoktur.
b. Çocuk hükümlülerin çalıştırılması yalnızca meslek eğitimine yönelik olur.
c. Kural olarak istekli hükümlüler çalıştırılabilir.
d. Çalışan hükümlüye çalışması karşılığında bir ücret ödenmesi yasaktır.
e. Çalışan hükümlüler sosyal haklardan yararlandırılır.
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
1. a Yanıtınız yanlış ise “Kuruma Girme ve Kayıt İşlemle-ri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
2. e Yanıtınız yanlış ise “Hükümlüler ile Yakınları ve İlgi-lilerin Bilgilendirilmesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
3. e Yanıtınız yanlış ise “Beslenme, Muayene ve Tedavi-nin Reddi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
4. a Yanıtınız yanlış ise “İnfazın Planlanması ve Hüküm-lülerin Gruplandırılması” konusunu yeniden göz-den geçiriniz.
5. e Yanıtınız yanlış ise “İnfazın Planlanması ve Hüküm-lülerin Gruplandırılması” konusunu yeniden göz-den geçiriniz.
6. b Yanıtınız yanlış ise “Hükümlünün Radyo, Televiz-yon Yayınları ile İnternet Olanaklarından Yararlan-ma Hakkı” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
7. a Yanıtınız yanlış ise “Mektup, Faks ve Telgraf Gön-derme ve Alma Hakkı” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
8. a Yanıtınız yanlış ise “Çocukların Çalıştırılması” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.
9. c Yanıtınız yanlış ise “Kurum Hizmetinde Çalıştırma”
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
10. d Yanıtınız yanlış ise “Ücret ve Sosyal Haklar” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.
Sıra Sizde 1
Hükümlülerin gözlem ve sınıflandırılması şu esaslara göre yapılır (CGTİHK m.23/1 a):
• Hükümlülerin kişisel özellikleri,
• bedensel, akli ve sağlık durumları,
• suç işlemeden önceki yaşamları, sosyal çevre ve ilişki-leri, sanat ve meslek faaliyetsuç işlemeden önceki yaşamları, sosyal çevre ve ilişki-leri,
• ahlaki eğilimleri,
• suça bakış açıları,
• hükümlülük süreleri,
• suç türleri
Böylelikle hükümlülerin durumlarına uygun infaz kurumla-rına ayrılmaları ve bunlara göre saptanacak infaz ve iyileş-tirme rejimi; gözlem, inceleme ve değerlendirme yöntemiyle çalışan gözlem ve sınıflandırma merkezlerinde veya kapalı ceza infaz kurumlarının bu hizmete ayrılan bölümlerinde yapılır.
Sıra Sizde 2
Uzun süreli özgürlüğü bağlayıcı cezaya mahkûm edilmiş olan hükümlü zamanla ziyaretçi gelmesini istemez. Zira bu ziyaretler belki onun dış dünya ile bağlantısını sağlamakta-dır. Ancak aynı zamanda onun hangi hak ve özgürlüklerden yoksun olduğuyla yüzleşmesine de neden olur. Bunun yük-lediği stres, hükümlüyü akrabalarıyla ilişkisini kesmesine ve tümüyle cezaevi ilişkilerine yönlendirir. Bu, başlangıçta hükümlünün cezaevi ile uyumunu kolaylaştırsa da bu defa infaz sonrası toplumla olan ilişkileri bakımından zorluk se-bebi hâlinde dönüşür. Bu da söz konusu kişiler arasındaki tekerrür oranını yükseltir.
Sıra Sizde 3
Beslenmenin iradi olarak reddi iki sebebe dayanır: Protesto ve İntihar. Protesto; bir davranışı, düşünceyi ya da uygulama-yı haksız, yersiz ve/veya gereksiz bularak karşı çıkma ve red-detmedir. O hâlde açlık grevi bu amaçla da başvurulabilen bit protesto yöntemidir. Açlık grevine giden kişi ölümü istemez.
Fakat isteklerinin yerine getirilmesi için ölümü göze alır ve bu konudaki kararlılığını sürdürür. Açlık grevinin ölümle so-nuçlanabilmesi onun intiharla aynı nitelikte sayılmasına ne-den olmaz. Zira intihar, isteğe veya depresyona bağlı bir dür-tü sonucu hayatı sona erdirmeyi amaçlayan bir fiildir. Oysa açlık grevinde başlangıçtaki amaç ölüm değildir fakat ölüm, amaca giden yolda her zaman gerçekleşebilecek bir sonuçtur.
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı
Sıra Sizde 4
Cezaevilileşme, bir alt kültür normu olarak cezaevi yaşamı-na uyum şeklinde ifade edilmektedir. Cezaevi alt kültürüyle ortaya çıkan toplum dışına itilmişlik cezaevilileşme usulüyle tamamlanır. Cezaevilileşmenin etkisinin iki şekilde ortaya çıktığı söylenmektedir: Az cezaevilileşme ve kuvvetli cezae-vilileşme.
Şu hâllerin varlığı durumunda cezaevilileşme etkisinin az ol-duğu ileri sürülür:
• Hapis cezasının kısa olması nedeniyle cezaevi alt kül-türünün etkisinin kısa ve az olması
• Eski sosyal ilişkilerin etkisiyle sağlam kişilik
• Hükümlülük sırasında olumlu sosyal ilişkilerin ko-runması
• İlkel cezaevi gruplarına dahil olmama
• Hükümlüler tarafından belirlenmiş kurallar ile alın-mış olan kararların itirazsız kabul edilmemesi ve reddi
• Normal olmayan cinsel davranışlardan uzak durarak, çalışma ve boş zaman uygulamalarına ciddi olarak dahil olma.
Buna karşılık cezaevilileşmenin kuvvetli olduğu sonucuna götüren koşullar ise şunlardır:
• Hapis cezasının uzunluğu ve onunla bağlantılı olarak cezaevi alt kültürünün uzun süren etkisi
• Sağlam olmayan bir kişilik, kişilik zayıflığı
• İnfaz kurumu dışındaki kişilerle olumlu ilişkiler sür-dürmede eksiklik
• İnfaz kurumunda bulunan gruba/gruplara uyuma ha-zır olma ve yetenek
• Diğer hükümlü ve grupların kurallarını itirazsız kabul etme
• Benzer arayışlara sahip diğer hükümlülerle ilişki
• Normal olmayan cinsel davranışlar ile talih oyunları-na hazır olma.
Sıra Sizde 5
Hükümlü hakları; savunma hakkı, özel hayat ve kişilik hakla-rı, bilgi edinme hakkı, keyfi-kötü muamele ve işkence görme-me hakkı, haberleşgörme-me hakkı, ayrımcılık yasağı, ibadet hakkı, sağlık hakkı, dış dünya ile bağlantı kurma hakkı, müdafi ile görüşme hakkı, din ve inanç özgürlüğü, ifade özgürlüğü, bi-limden yararlanma ve sanat hakkı, aile ile ilgili haklar, haber-leşme özgürlüğü, kanun yollarına başvurma hakkı şeklinde sıralanabilir.
Demirbaş, T (2008). İnfaz Hukuku, Ankara.
Kurt, M (2006), Türkiye’de Ceza İnfaz Kurumlarının So-runları, Ankara.
Özbek, V.Ö. (2014), İnfaz Hukuku, Ankara.
Özbek V.Ö., Kanbur M.N., Doğan K., Bacaksız P., Tepe İ.
(2014), Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara.
Özbek V.Ö., Kanbur M.N., Doğan K., Bacaksız P., Tepe İ.
(2013), Ceza Muhakemesi Hukuku, Ankara.
Tezcan, D. Erdem, M.R. Sancakdar, O. Önok, R.M. (2011) İn-san Hakları El Kitabı, Ankara.
Toroslu, H. (2010), Ceza Müeyyidesi, Ankara.
Yararlanılan Kaynaklar
4 Amaçlarımız
Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
İnfaz rejiminin esaslarını belirleyebilecek,
Hükümlüyü yeniden topluma kazandırmak için ne tür faaliyetlerde bulunula-cağını tespit edebilecek,
İnfaz kurumlarında bulundurulabilecek eşyaların neler olduğunu açıklayabi-lecek,
Disiplin ceza ve tedbirlerinin neler olduğunu belirleyebilecek bilgi ve becerilere sahip olacaksınız.
Anahtar Kavramlar
İçindekiler
İnfaz Hukuku İnfaz Kurumlarında Uygulanacak Rejim, Düzen ve Güvenlik
• GİRİŞ
• İNFAZ REJİMİ
• YENİDEN TOPLUMA KAZANDIRMA
• İNFAZ KURUMLARINDA
BULUNDURULABİLECEK EŞYALAR
• İNFAZ KURUMLARINDA ARAMA
• GÜVENLİK TATBİKATI VE SAYIM
• DİSİPLİN CEZA VE TEDBİRLERİ, ÖDÜLLENDİRME
• İnfaz Rejimi
• Bireyselleştirme
• Açık Görüş
• Ziyaret
• Yeniden Topluma Kazandırma
• Koğuş
• Eşya ve Malzeme
• Arama
• Tatbikat
• Disiplin
GİRİŞ
CGTİHK m.3 infazın temel amacını ya da amaçlarını “genel ve özel önlemeyi sağlamak, bu maksatla hükümlünün yeniden suç işlemesini engelleyici etkenleri güçlendirmek, toplumu suça karşı korumak, hükümlünün; yeniden sosyalleşmesini teşvik etmek, üretken ve kanun-lara, nizamlara ve toplumsal kurallara saygılı, sorumluluk taşıyan bir yaşam biçimine uyu-munu kolaylaştırmaktır” olarak ifade etmektedir. Bu amaçlara ulaşma yollarından biri de yine yasada dördüncü kısım altında “iyileştirme” olarak ifade edilmektedir. Bu anlamda hükümlünün iyileştirilmesi bireyselleştirme (m.73-74), eğitim (m.75-77), sağlığının ko-runması (m.78-82), dışarıyla ilişkiler (m.83-86), beden eğitimi ve boş zaman etkinlikleri (m.87-88), salıverme için hazırlama (m.89-91) ve izinler (m.92-97) ile sağlanmaya çalışıl-maktadır.
“İyileştirme”, hükümlünün bireysel varlığını sürdürmek anlamında ona sosyal, psiko-lojik ve kültürel bir destek sağlanması ve uygulanacak rejimin bu anlayışa göre belirlen-mesi olarak anlaşılmalıdır. Bu yönüyle m.73 vd. nda yer alan düzenlemelerin amacının bu desteği sağlamak olduğu ifade edilmelidir.
Aslında burada iyileştirme ile ifade edilmek istenenin “iyileştirmek suretiyle yeniden topluma kazandırma” olduğu söylenmelidir. Böylece hükümlünün ileride suç işlemekten uzak kalabilme yeteneği geliştirilmek istenir. Ancak bu amaca ulaşabilmek kolay değildir.
Özellikle belli bir “inanç” uğruna cezaevini göze almış hükümlüler bakımından ve mali imkânsızlıkların varlığı nedeniyle yeniden topluma kazandırma amacı büyük ölçüde so-nuçsuz kalmaktadır.
İfade edelim ki amacı ne olursa olsun, bu amaca ulaşmak için benimsenen yöntemler ne şekilde belirlenirse belirlensin hükümlü özgürlüğü bağlayıcı cezanın karşılığını almalı, bunu hissetmelidir.