HÂKİM DURUMUN BELİRLENMESİNDE İLGİLİ PİYASA/PAZAR KAVRAMI

Hâkim durumun belirlenmesinde öncelikle ilgili piyasanın tespit edilmesi gerekmektedir. Hâkim durum oluşturacak ya da hâkim bir durumu güçlendirecek şekilde yapılan birleşme ve devralamaların denetiminde ilgili piyasayı belirlemek gerekir ki, bu piyasada hâkimiyetin olup olmadığı değerlendirilebilsin223.

Piyasa kavramı iktisadi olarak birkaç kısıma ayrılmaktadır. Monopol piyasalarda, tek bir teşebbüs piyasada faaliyette bulunmaktadır. Tekel durumu olarak da ifade edilen bu durumda, rakip olmadığı için rekabet de yoktur. Tekel durumu; benzeri olmayan ve bir kaynaktan çıkan bir maden suyu gibi doğal, bir kasabada sadece bir dükkanın bulunması gibi zorunlu, devletin üretim ve satışını bir yasayla yaptığı mallarda olduğu gibi yasal ya da firmaların teşebbüslerin birbirleriyle anlaşarak meydana getirdiği durumlarda olduğu gibi sözleşmeli olarak ortaya çıkabilir224.

Duopol piyasada, satıcı konumunda iki teşebbüs bulunmaktadır. Bunların karşısında fazla sayıda alıcı vardır. Duopolde, teşebbüsler, tek başlarına fiyat belirleyebilirler ancak davranışları birbirlerinin kararına göre şekillenmektedir225.

Oligopol piyasalarda ise, teşebbüs sayısı ikiden çoktur. Tam rekabet piyasalarında da çok sayıda teşebbüs bulunmaktadır. Böyle piyasalarda teşebbüs sayısı arttıkça, karşılıklı bağlılık da azalmaktadır226. Oysa oligopoldeki teşebbüslerin hareketleri, tam rekabet piyasasındakilerin aksine, birbirinden bağımsız değildir. Oligopol yapıyı piyasayı, eşit veya benzer büyüklük ve güçteki işletmelerin varlığı oluşturmaktadır. Oligopol piyasada işletmeler (piyasanın yoğunlaşma derecesi yüksek yapısının bilincinde olarak), diğer teşebbüslerin

223 _{Güven, s. 216.} 224

Bakkalcı, Ş. M. : Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’a göre Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması, İzmir 1996, s. 68.

225 _{Alkin, E.: İktisat, İstanbul 1992, s. 79.; Kısa, s. 5 vd.} 226

hareketlerine göre kendi hareket tarzlarını belirlemektedirler. Bu nedenle rakiplerin hareketlerinin dikkate alınması gerekmektedir227. Oligopolde pazara giriş kolay değildir228.

Piyasa şartlarını monopol, duopol ve oligopol piyasalarda satıcılar; monopson, duopson ve oligopson piyasalarda ise alıcılar belirlemektedirler. Monopson piyasa, çok sayıda satıcıya karşı, tek bir teşebbüsün alıcı olarak faaliyette bulunduğu piyasalardır. Duopson piyasada iki tane alıcı faaliyette bulunurken, oligopson piyasa da ise ikiden fazla alıcı faaliyette bulunmaktadır229.

Ekonomik anlamda pazar; belirli mal ve hizmetlerin değişimi için alıcı ve satıcıların ticari işlem yaptıkları, bu mal ve hizmetlerin fiyatlarının eşitlendiği yerdir. Pazarlar yerel, bölgesel, ulusal ya da uluslararası olabilir. İlgili piyasa rekabet hukuku açısından, her bir teşebbüsün faaliyet gösterdiği piyasadır. Ancak, ekonomi bilimi ile uğraşanlar piyasayı belirlerken, nakliye ücretlerini de göze almaktadırlar. Bu nedenle rekabet hukukundaki ilgili piyasa kavramı, her bir teşebbüsün fiilen faaliyet gösterdiği bölgeden daha geniş bir şekilde düşünülmektedir230.

RKHK, “belirli bir mal veya hizmet piyasasındaki” rekabet ile ilgilenmektedir. RKHK’da mal, “ticarete konu olan her türlü taşınır ve taşınmaz eşya” olarak tanımlanırken, hizmet ise, “bir bedel ya da menfaat karşılığında yapılan bedeni, fikri veya her ikisi beraber olan faaliyetler” olarak tanımlanmıştır.

AB Komisyonu’nun ilgili piyasanın tanımı hakkında yayınladığı bir duyuru231 bulunmaktadır. Bu duyuruda ilgili piyasanın tanımı, belirlenmesi, amacı, piyasa payının hesaplanması gibi açıklamalar yer almaktadır. İlgili piyasa konusunda RK’ya ait yayınlanmış olan herhangi bir tebliğ ya da duyuru mevcut değildir.

Davalarda kullanılan piyasa tanımlaması, davanın ne şekilde sonuçlanacağında belirleyici bir rol üstlenmektedir. Hatalı bir piyasa tanımlamasının yapılması halinde, bir hâkim

227 _{Ülgen, S. : Avrupa Birliği’nde Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması, Türk Sanayici ve İşadamları Derneği,}

İstanbul 1998, s. 47.

228

Görgülü, Ü. : Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması Kapsamında Fiyat Ayrımcılığı Uygulamaları, Ankara 2003, s. 4.

229 _{Alkin, s. 85.} 230

Areeda-Turner: Antitrust Law, C. II, s. 346; Sullivan: Handbook of the Law Anti trust, s. 41 (Akıncı, Yatay Kısıtlanma, s. 201’den naklen).

231

Commision Notice On The Definition of Relevant Market for Purposes of Comumunity Competition Law (97/ C 372/03), European Commision, Brussels, Luxembourg 1998,

(www.antimon.gov.sk/dl.aspx?f=%2Ffiles%2F10%2F2004%2FN.definition+of+relevant+market.rtf, son

durumun veya şirket birleşmesinin etkilerinin yanlış bir şekilde değerlendirilmesi söz konusu olur. Piyasa tanımlamaları ürün veya coğrafi bakımdan dar olursa, fiili piyasalarda olumlu etkileri olan bazı faaliyetler engellenebilir. Tanımın geniş tutulması halinde ise, hâkim durumdaki teşebbüse ait olan pazar gücünün doğru bir şekilde saptanması zor olabilir. Dolayısıyla gerek hâkim durumun gerek birleşmelerin başarılı bir şekilde kontrol edilmesi ve uygulanması, piyasa tanımlamasında kullanılan yaklaşıma çok yakından bağlı kalmaktadır232. Net bir pazar tanımının yapılamaması, hâkim durumda olduğu düşünülen bir teşebbüsün neye hâkim olduğu ya da neyi tekeli altına aldığı konusunda çelişki yaratacaktır. Bu sebeple pazarın açıkça veya zımnen tanımlanmış olması, bir firmanın bağımsız bir şekilde davranıp davranmadığının belirlenmesinde gereklilik arz etmektedir233.

Pazar tanımı, içinde bulunulan şartlara göre değişiklik gösterdiği için, genellikle dava bazında ele alınması gerekmektedir. Bu durum, yeni ürün ve hizmetlerde sürekli bir değişimin gözlemlendiği, hızlı gelişmelerin yaşandığı telekomünikasyon sektörü için geçerlidir234. Komisyon, Rekabet Kurallarının Telekomünikasyon Sektöründeki Erişim Anlaşmalarına Uygulanmasına İlişkin Komisyon Tebliğ’nde235 (Erişim Tebliği) bu durumu açıkça belirtmiştir. Telekomünikasyon sektöründe, “son kullanıcıya bu hizmeti sunmak için gerekli unsurlara erişim” ve “son kullanıcıya sunulan hizmetler” olmak üzere en az iki tip pazarın mevcut olduğu dile getirilmiştir236. Komisyon, daha detaylı tanımlamalara yer vermemiştir. Yeni teknolojilerle birlikte yakınlaşan pazarlar, Komisyon’un bu tavrının ne derece doğru olduğunu ortaya koymaktadır237.

İlgili piyasa içerisinde, ilgili mal ya da hizmet piyasasının, ilgili coğrafi piyasanın, zaman ve dönem açısından ilgili piyasanın incelenmesi gerekmektedir.

232 _{Ülgen, s. 22.}

233 _{OFT Araştırma Raporu, Market Definition in UK, Competition Policy, Office of Fair Trading Research Paper;}

1992, s. 12 (Çetinkaya, M. : İlgili Pazar Kavramı ve İlgili Pazar Tanımında Kullanılan Nicel Teknikler, Ankara 2003, s.11’den naklen).

234 _{Garzaniti, L.: Telecommunications Broadcasting And The Internet E.U. Competition Law And Regulation,}

Sweet&Maxwell, London 2000 (Topkaya, s. 16’dan naklen).

235

Notice on the Application of the Competition Rules to Access Agreements in the Telekommunications Sector Framework, Relevant Markets and Principles, OJ C 265, 1998,

(http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/en/oj/1998/c_265/c_26519980822en00020028.pdf , son yararlanma: 15.03.2007).

236 _{Erişim Tebliği, par. 45.} 237

A. _{İlgili Ürün Pazarı}