Proje 1
Risk 8 = “Ödeme/nakit akışı programındaki değişiklik” riski Proje 1 üzerinde hangi düzeyde etki yaratabileceği ve gerçekleşme olasılığının hangi düzeyde olabileceği tespit edilmiştir. Bu tespitler sonucunda:
Olasılık = %10-%20, Düşük Süre = 20-40 gün, Yüksek Maliyet = 15.000₺-30.000₺, Orta
olarak Tablo 2 aracılığıyla belirlenmiştir. Bu verilere karşılık gelen değerler ise Tablo 3’ten alınmıştır. Olasılık = Düşük, 3
Süre = Yüksek, 4 Maliyet = Orta, 2
Risk skoru 1 = Süre x Olasılık = 4 x 3 =12 Risk skoru 2 = Maliyet x Olasılık = 2 x 3 =6
Tablo 4’te 12 risk skoru 5’ten büyük 23’ten küçük olduğu için orta derece risk kategorisine dâhil olmuş ve rengi sarı olarak belirlenmiştir.
Tablo 5. Tolerans ölçeği Skor Renk Yüksek >23
Orta <5 Düşük <=5
Diğer tüm proje ve risklerin risk skorları da bu şekilde belirlenmiş ve Tablo 5’te gösterilmiştir. Tablo 5’teki hesaplar 3 proje içinde geçerli kılınmıştır. Tablo 5 içerisinde yer olan “ÇD” kodu çok düşük, “D” kodu düşük, “O” kodu orta, “Y” kodu yüksek, “ÇY” kodu çok yüksek ve “N” kodu ihmal edilebilir olarak tanımlanmıştır.
12 > 6 olduğu için Risk 8’in risk skoru =12
olarak belirlenmiştir.
Tablo 6. Risk skoru hesaplamaları
Risk Olasılık Süre Maliyet Skor
1 Yetersiz Tasarım Ve İmalat O Y Y 20
Tablo 7.(devamı) Risk skoru hesaplamaları
2 Yetersiz Teknik Bilgi D O D 6
3 Yetersiz Planlama D O O 6
4 Tasarım Ve Şantiye Arasındaki Çatışmalar O ÇD ÇD 2,5
5 İnşaat İzni Alınmasında Gecikme D O N 6
6 Grev-Darbe D Y O 12
7 Miktar / İş Kapsamındaki Değişiklik O ÇY ÇY 40
8 Ödeme / Nakit Akışı Programındaki Değişiklik D Y O 12
9 Öngörülmeyen Zemin Koşulları ÇD O Y 4
10 Doğal Afetler ÇD ÇY Y 8
11 Uygunsuz Veya Verimsiz İnşaat Araçları Ve Yöntemleri ÇD ÇD D 1
12 Döviz Kuru Dalgalanması / Devalüasyonu ÇY D Y 36
13 Geç Ekipman/Malzeme Tedariki O Y D 20
14 Malzeme / Ekipman Hasarı O D O 10
15 Sözleşme Hükümleri Arasındaki Anlaşmazlıklar D D ÇD 3
16 Olağanüstü Sert Hava Durumu D O N 6
Risk skorları belirlendikten sonra düşük risk düzeyinde 4 adet risk, orta risk düzeyinde 10 adet risk ve yüksek risk düzeyinde 2 adet risk tespit edilmiştir. Risk düzeyleri belirlendikten sonra riskler risk matrisi içerisinde uygun bölümlere yerleştirilmiştir. Tablo 6’da risk matrisi gösterilmiştir.
Tablo 8. Risk Matrisi
Çok Düşük Düşük Orta Yüksek Çok Yüksek
Çok
Yüksek 12-Döviz Kuru Dalgalanması
Yüksek Orta 4- Tasarım ve Şantiye Arasındaki Çatışmalar 14-Malzeme/Ekipman Hasarı 1-Yetersiz Tasarım ve İmalat 13-Geç Ekipman/Malzeme Tedariği 7-Miktar/İş Kapsamındaki Değişiklik Düşük 15-Sözleşme Hükümleri Arasındaki Anlaşmazlıklar
2-Yetersiz Teknik Bilgi 3-Yetersiz Planlama 5-İnşaat İzni
Alınmasında Gecikme 16-Olağanüstü Sert Hava Durumu 6-Grev/Darbe 8-Ödeme/Nakit Akışı Programındaki Değişiklik Çok Düşük 11-Uygunsuz veya Verimsiz İnşaat Araçları ve Yöntemleri
9-Öngörülemeyen Zemin Koşulları 10-Doğal Afetler
-Nicel Risk Analizi
Nicel risk analizinin yapılabilmesi için Primavera Risk Analysis programı kullanılmıştır. Bu program ile risk analizi yapılırken Monte Carlo Simülasyonu tekniği uygulanmıştır.
Primavera Risk Analysis bir projenin zamanda ve bütçede teslim edilme olasılığını tahmin eder, projenin başarısız olabileceği kilit alanları vurgular ve etkileri azaltmanın olabilirliğini değerlendirir[13]. Acil durum ve risk yanıt planlarını belirlemek için hızlı ve kolay tekniklerin yanı sıra proje güven seviyelerini bildirmenin kapsamlı bir yolunu sunan Primavera Risk Analysis, analiz etmek için Monte Carlo simülasyonunu kullanmadan önce risk kayıtları ve risk şablonları yoluyla projeleri yükler. Daha sonra, risk histogramları, tornado ve saçılma grafikleri gibi çeşitli raporlar sağlar[16].
Primavera üzerinden planı yapılmış projeler, Primavera Risk Analysis programına aktarılmıştır. Program içerisine aktarılan planlamalar üzerinde hata kontrolleri yapılmıştır. Açık uçlu aktiviteler düzeltilip, diğer veriler değiştirilmeden kullanılmıştır. Kontroller yapıldıktan sonra aktiviteler ve kaynaklar üzerinde üçgen dağılım uygulanarak en düşük – olası – en yüksek süreler belirlenmiştir. Şekil 1’de örnek bir üçgen dağılım gösterilmiştir.
Şekil 1. Üçgen Dağılım Grafiği
Tüm veriler Primavera Risk Analysis programına aktarıldıktan sonra 1000 yineleme ile analiz yapılmıştır. Bulgular
Analiz sonucunda Grafik 1’de üç projenin de bitiş tarihleri olasılıklarının karşılaştırıldığı grafik gösterilmiştir. Proje 1, 2 ve 3’ün riskler hesaba katılmadan yapılan planlamada proje bitiş tarihleri 08/04/2020’dir. Riskler hesaba katıldıktan sonra, planlanan proje bitiş tarihlerinin gerçekleşme olasılıklarının %1’den düşük olduğu görülmüştür. Grafikte projelerin %50 olasılık ile bitiş tarihleri Proje 1 = 07/05/2020, Proje 2 = 11/05/2020 ve Proje 3 = 15/05/2020 olduğu görülmüştür.
Grafik 1. Üç Projenin Bitiş Tarihleri Olasılıklarının Karşılaştırılması
Grafik 2’de ise üç projenin süre olasılıklarının karşılaştırıldığı grafik gösterilmiştir. Proje 1, 2 ve 3’ün riskler hesaba katılmadan yapılan planlamada proje süreleri 420 gündür. Riskler hesaba katıldıktan sonra, planlanan proje sürelerinin gerçekleşme olasılıklarının %1’den düşük olduğu görülmüştür. Grafikte projelerin %50 olasılık ile süreleri Proje 1 = 450 gün, Proje 2 = 453 gün ve Proje 3 = 457 gün olduğu görülmüştür.
Grafik 3’te Proje 1 için maliyet-olasılık dağılımı grafiği gösterilmiştir. Dağılım grafiğinde Proje 1’in minimum tamamlanma maliyeti 22.191.880₺, en olası tamamlanma maliyeti 23.013.957₺ ve maksimum tamamlanma maliyeti 23.940.624₺ olduğu görülmektedir.
Grafik 3. Proje 1 Maliyet-Olasılık Dağılımı
Şekil 2’de Proje 1 maliyetini en çok etkileyen aktiviteler görülmüştür. Kaba inşaat işleri, proje maliyetini %73 oran ile en fazla etki etme olasılığına sahip olan iş kalemi olduğu görülmüştür.
Şekil 2. Proje 1 Maliyetini En Çok Etkileyecek Aktiviteler
Grafik 4’de Proje 2 için maliyet-olasılık dağılımı grafiği gösterilmiştir. Dağılım grafiğinde Proje 2’nin minimum tamamlanma maliyeti 12.979.493₺, en olası tamamlanma maliyeti 13.451.657₺ ve maksimum tamamlanma maliyeti 13.968.538₺ olduğu görülmektedir.
Grafik 4. Proje 2 Maliyet-Olasılık Dağılımı
Şekil 3’de Proje 2 maliyetini en çok etkileyen aktiviteler görülmüştür. İnce inşaat işleri, proje maliyetini %43 oran ile etki etme olasılığına sahip olan iş kalemi olduğu görülmüştür.
Şekil 3. Proje 2 Maliyetini En Çok Etkileyecek Aktiviteler
Grafik 5’te Proje 3 için maliyet-olasılık dağılımı grafiği gösterilmiştir. Dağılım grafiğinde Proje 3’ün minimum tamamlanma maliyeti 11.046.528₺, en olası tamamlanma maliyeti 11.529.939₺ ve maksimum tamamlanma maliyeti 11.969.299₺ olduğu görülmektedir.
Grafik 5. Proje 3 Maliyet-Olasılık Dağılımı
Şekil 4’de Proje 2 maliyetini en çok etkileyen aktiviteler görülmüştür. Geoteknik işler, proje maliyetini %56 oran ile en fazla etki etme olasılığına sahip olan iş kalemlerinden biri olduğu görülmüştür.
Şekil 4. Proje 3 Maliyetini En Çok Etkileyecek Aktiviteler
Sonuç
Yapılan analizler sonucunda, proje planlamaları yapılırken riskin göz ardı edilemeyecek bir parametre olduğu gözlemlenmiştir. Çalışma kapsamında inşaat projelerinde riskin proje süresine ve maliyetine olumsuz yönde etki ettiği görülmüştür.
Proje 1’in riskler hesaba katılmadan maliyeti 23.010.109 ₺ , riskler hesaba katıldıktan sonra proje maliyetinin %51 olasılıkla 23.010.109₺ olabileceği görülmüştür. Proje 2’nin riskler hesaba katılmadan maliyeti 13.449.405 ₺, riskler hesaba katıldıktan sonra proje maliyetin %49 olasılıkla 13.449.405 ₺ olabileceği görülmüştür. Proje 3’ün riskler hesaba katılmadan maliyeti 11.528.058 ₺, riskler hesaba katıldıktan sonra proje maliyetin %49 olasılıkla 11.528.058 ₺ olabileceği görülmüştür.
Proje 1, 2 ve 3’ün riskler hesaba katılmadan yapılan planlamada proje bitiş tarihleri 08/04/2020 ve proje süresi 420 gündür. Riskler hesaba katıldıktan sonra, planlanan proje bitiş tarihleri ve proje sürelerinin gerçekleşme olasılıklarının %1’den düşük olduğu görülmüştür.
Risk planlaması yapılmayan inşaat projelerinde öngörülemeyen maliyet ve süre artışı olabilmektedir. Tüm bu olumsuz etkilerin görülmemesi için her projenin planlanma aşamasına risk planlaması da dâhil edilmelidir.
Kaynakça
[1] Project Management Institute, “A guide to the project management body of knowledge (PMBOK® Guide),” Project Management Institute, USA, 2000.
[2] Akyıldız, B. “Anahtar teslim-sabit fiyat sözleşme usulünce alınan bir projenin risk değerlendirilmesinin yapılması için metot önerisi ve örnek uygulama,” Yüksek Lisans Tezi, İnşaat Mühendisliği, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 2010.
[3] Fıkırkoca, M. “Bütünsel Risk Yönetimi”, Kalder – Pozitif Yayıncılık, ISBN:9752881297, Ankara, 2003.
[4] Karaçar, P. “Türk inşaat sektöründe ihale sürecine yönelik risk yönetimi kapsamın alan çalışması,” Yüksek Lisans tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 2000. [5] Düzcan, M. “Uluslararası ihalelerde risk priminin saptanmasında bulanık mantık yaklaşımı,” Yüksek
Lisans Tezi, İnşaat Mühendisliği, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 2010.
[6] Project Management Institute, “Project and program risk management- a guide to managing risks and opportunities,” Project Management Institute. USA, 1992.
[7] Çam, F. “İnşaat sektöründe proje risk yönetimi ve bir risk modellemesi örneği,” Yüksek Lisans Tezi, İşletme Mühendisliği, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 2005. [8] Project Management Institute, “A guide to the project management body of knowledge,” Project
Management Institute, Inc., Newtown Square, PA, 2004.
[9] Fırat, P. “Proje risk yönetiminde olgunluk seviyesi için yeni bir yaklaşım,” Yüksek Lisans Tezi, Endüstri Mühendisliği, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 2009. [10] Abdollahi, N. “Bir inşaat altyapı projesinde süre-maliyet iyileştirilmesi için bir risk yönetimi modeli,”
Yüksek Lisans Tezi, İnşaat Mühendisliği, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 2010.
[11] Zabun, A. Ö. “Proje yapım sürecinde risk yönetimi üzerinde örnek olay incelemeleri,” Yüksek Lisans Tezi, Mimarlık, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 2012.
[12] Güler, G. “İnşaat projelerinde çalışanların risk yönetimi ve risk azaltıcı tedbirler karşısındaki tutumları: Antalya örneği,” Yüksek Lisans Tezi, İnşaat Mühendisliği, Fen Bilimleri Enstitüsü, Akdeniz Üniversitesi, Antalya, Türkiye, 2017.
[13] Monaghan, P. “An introduction to Oracle’s Primavera Risk Analysis,” OAUG Forum, Collaborate, 2014.
[14] Vijay, P.S., Sharad, K. J., Aditya, T. “Monte carlo simulation,” Risk and Reliability Analysis, Virginia, ABD: Asce Press, 2007, böl. 11, ss. 437-486.
[15] Hillson, D. 2001b. Extending the risk process to manage opportunities. Proceedings of the Fourth European Project Management Conference, PMI Europe 2001, London, UK.
[16] Oracle Primavera, “Oracle’s Primavera Risk Analysisi,” 2013.
[17] Yılmaz, E. S. “Risk identification and analysis of private hospital constructions in Turkey,” Yüksek Lisans Tezi, İnşaat Mühendisliği, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 2010.