Greenpeace‟in Süper Güçler (ABD-Rusya) ile ĠliĢkileri

Ulus üstü bir örgüt olan Greenpeace‟in dünyada pek çok ülkeyi ilgilendiren çevre sorunları ile ilgisi olmakla birlikte bu ilgi ve iliĢkilerin en eskisi ve örgütün ortaya çıkmasında büyük rol oynayan ülke ABD‟dir. Nükleer enerji ve sera gazı salınımı hususunda ABD dünyada ilk sıralarda yer alan ülkeler içerisindedir. Söz konusu nükleer enerjinin getireceği çevresel ve maddi riskler dikkat çekici boyutlara ulaĢmıĢ durumdadır. Özellikle ABD ve Rusya harici geliĢmekte olan ülkelere yapılan nükleer santraller, sera gazı salınımını arttırmakla birlikte birçok ülkede nükleer atık ve kazalardan dolayı büyük bir risk oluĢturmaktadır. Bu durum yenilenebilir enerji kaynaklarının önemini bir kez daha ortaya koymaktadır. Yapılan araĢtırmalar daha düĢük maliyetler ile daha kısa sürede rüzgâr tribünleri gibi çevre dostu ve çevreye zarar vermeyen enerji üretiminin en doğru seçenek olduğunu ortaya koymaktadır. Ekonomik açıdan bakıldığında ise özellikle nükleer enerjinin ulusal borcu arttırdığını ve Filipinler örneğindeki gibi faaliyete geçmeyen Bataan Santrali‟nin ülkenin en

büyük dıĢ borç kaynağı olduğu ortadadır (greenpeace, agis, 2018).

Özellikle ABD‟nin 1992 yılında yapılan Kyoto Protokolü‟ne Avustralya ile birlikte imza atmaması, gerek ABD için gerekse küresel anlamda büyük bir tehdit anlamına gelmektedir. Bu kapsamda küresel anlamda ABD sera gazı salınımını en çok yapan ülkelerden biri olmasına rağmen; çözüm için bir paydaĢ, parça değil adeta soruna neden olan bir aktör durumundadır. Dünyanın en fazla sera gazı üretimini yapan ABD, atmosfere salınan karbondioksitin ise yaklaĢık %25‟ inden tek baĢına sorumlu durumdadır (greenpeace, agis, 2018).

Ġklim değiĢikliği konusunda uluslararası anlamda en önemli anlaĢma olan Kyoto Protokolü‟nü ABD‟nin imzalamaması üzerine, Greenpeace aktivistleri ABD‟deki 213 metre yüksekliğindeki bir termik santrale ait bacaya tırmanarak protesto içerikli bir afiĢ asmıĢlardır. Ġmzalanan protokol sonrasında dünya genelinde ABD‟ ye tepki gösterilmiĢ olmasına rağmen ülke yönetimi petrol, kömür gibi yakıtların kullanıldığı sanayi alanlarına yatırım yapmaya devam etmiĢtir. Bu faaliyetlerinin yanı sıra kendi çevre konusunda korumacı taraf olmamakla birlikte, çevresel ve iklim değiĢikliği konularında bütün uluslararası çaba ve kararları da engelleyip yavaĢlatmak için hareket etmektedir (greenpeace, agis, 2018).

ABD özelinde incelendiğinde, yönetimlerin karĢı çıkması bir tarafa, eğer ABD Kyoto Protokolü‟ne imza atıp çevreye karĢı duyarlı olmaya karar vermiĢ olsaydı dünyanın en çok katkı sağlayan ve çevreci ülkelerinden biri olabilirdir. Çünkü ABD güneĢ ve rüzgâr enerjisi kapsamında tribünlerinin yapılmasına yönelik yatırımlar yapmıĢ ve bu teknolojilerin geliĢmesi için pek çok bilim insanı da uğraĢ vermiĢtir (NASA AraĢtırmaları gibi) (greenpeace, agis, 2018).

ABD‟nin yapmıĢ olduğu araĢtırmalar ve geliĢtirmiĢ olduğu teknolojileri çevre ve dünya yararına kullanması sonucu uzmanlar, ABD‟nin çok daha fazla avantaj elde edebileceğini belirtmiĢtir. ABD söz konusu imkânlarını kullanarak; dıĢa olan petrol bağımlılığını azaltabilir, üretmiĢ olduğu rüzgâr ve güneĢ enerjisi tribün ve santralleri ile birlikte ihraç etme noktasında çok karlı gelirler elde edebilir ve hem ihraçların artması hem de maliyetlerin düĢmesi ile birlikte daha az bütçe açığı verebilir (greenpeace, agis, 2018).

Nükleer enerjinin yanı sıra ABD, son yıllarda Rusya ile birlikte Antarktika Kıtası‟nda buzul bölgelerinde petrol aramaları yapmak için kuyular hazırlamıĢ, ciddi yatırım ve araĢtırma yapmıĢ, bu bölgelere gözlem istasyonları inĢa etmiĢtir. Bu bölgede buzulların erimesi baĢta olmak üzere, iklim değiĢikliği ve kutup canlıları ile birlikte okyanusların kirlenmesi baĢlıca temel sorunlar arasında yer almaktadır (greenpeace, agis, 2018).

Özellikle Arktik Bölgesi‟nde buzulların erimesi deniz dibinde bulunan doğal kaynaklara ulaĢımı kolaylaĢtırmıĢ, bu kolaylığı ise uluslararası hukuk çerçevesinde Arktik bölgesine sınırı olan ülkeler kullanmaya çalıĢmaktadır. Rusya ve ABD arasında yaĢanan rekabet burada da kendini göstermekte ve 33 Milyon kilometrekarelik bir alanda bulunan henüz çıkartılmamıĢ petrolün %13‟ü, doğal gazın%30 u, sıvı doğal gazın %20 si bu alanda yer almaktadır (Akpınar, 2017: 85).

Arktik Bölgesi‟nin rezervleri, özellikle bu bölge ve okyanusa kıyısı bulunan ülkeler arasında önem arz etmekteyse de, çevresel anlamda en önemli sorun buzulların erimesidir. Bu erime beraberinde olası karbon salınımı sorununu getirecektir. Bu bölgede donmuĢ hâlde bulunan toprak, ısınma ve erime süreçleri içerisinde çözünmeye baĢladığında, toprak içinde depolanan karbonun doğaya salınımı gerçekleĢecek ve yıllarca devam edecek bir sera etkisine dünya maruz kalacak, buralarda yaĢanan en ufak bir değiĢim tüm dünya üzerindeki canlılar üzerinde etki yaratacaktır (Akpınar, 2017: 86).

Hukuk kuralları çerçevesinde bu bölgelerdeki faaliyetler ve kurallar belirlenmiĢ olsa da, Arktik gibi tartıĢmalı bölgelerde ne yazık ki uluslararası hukuk kuralları uygulanamamaktadır. Birçok araĢtırmacı bu tür kritik ve rezervi yüksek bölgeleri, diğerinden daha güçlü olanın kuralı belirleyebileceği bölge tanımı yapmaktadır. Bu bağlamda, uluslararası hukuk kuralları doğrultusunda sorunların çözülmesi gerekliliği ön plana çıkmaktadır. 1982‟de açıklanan BirleĢmiĢ Milletler Deniz Hukuku SözleĢmesi, bu bölgedeki sorunlar ve kullanım Ģekilleri açısından son derece önemlidir. Ancak burada dikkat çekici olan, Arktik bölgesine ABD‟nin kıyısı olmasına rağmen bu deklarasyonu imzalamamıĢ ve o bölgedeki iliĢkilerin daha karmaĢık hale gelmiĢ olmasıdır(Akpınar, 2017: 89-90).

Diğer bir süper güç Rusya‟nın Greenpeace ve çevre üzerine olan iliĢkileri incelendiğinde, Rusya‟nın çevre hassasiyeti konusunda ABD‟den çok da farklı hareket etmediğini; hatta bunlara tepki gösteren Greenpeace örgütüne yapmıĢ olduğu eylem, tutuklama ve el koymaların olduğunu görmekteyiz. Rusya ve çevresi denilince akla gelen ilk olay Çernobil‟dir. YaĢanan felaket sonucu çok sayıda insan hayatını kaybetmiĢ ve yaĢanan felaket sadece kendi ülke sınırlarını değil Türkiye dâhil pek çok ülkede yaĢayan insanların da bir anlamda geleceğine ve yaĢamına çok ciddi derecede etkilemiĢtir.

Arktik‟e kıyısı bulunan diğer sınır ülkelerde olduğu gibi Arktik kıyıları Rusya için de iç ve dıĢ güvenlik konularında önemli bir yer tutmaktadır. Rusya, Arktik kıyıları sınırını 1989 yılında belirlemiĢ ve bu tarihten itibaren de bölge ile ilgili politikalarını biçimlendirmeye baĢlamıĢtır. Rusya‟nın söz konusu bölge ile olan politikalarını genel anlamda 2008-2010, 2011-2015 ve 2016-2020 olmak üzere üç dönem çerçevesinde sınıflandırabiliriz. Bu bölgeler için 2001 yılında Denizcilik Doktrini imzalamıĢ ve 2020 yılına kadar geçerliliği devam edecek Ģekilde söz konusu doktrin güncellenmiĢtir. Bu doktrinin tamamı olmasa bile üç maddesi Arktik kıyıları ile ilgili olup söz konusu doktrin 2015 yılında Arktik ve Atlantik Okyanusu olarak 2030 yılına kadar güncellenmiĢtir (Akpınar, 2017: 96).

Rusya‟nın Arktik bölgesinde uygulanacak ve geliĢtirilecek politikalara iliĢkin, “2008 Strateji Belgesi” olarak bilinen raporda, ulaĢım güzergahı olarak Kuzey Deniz rotasının belirlenmesi, ilerleyen yıllarda stratejik kaynakların temini hususunda üs olarak bu bölgenin belirlenmesi ve bölgenin ekolojik yapısının korunması esas alınmıĢtır (Akpınar, 2017: 96).

Rusya‟nın ilerleyen yıllarda bölgeye bakıĢ açısı, kıyıdaĢ ülkelerin de atmıĢ olduğu adımlar da dikkate alınarak değiĢmiĢ ve 2013 yılından itibaren bölge ve sınırlarda ana gündem olarak ulusal güvenlik yer almaya baĢlamıĢtır. Önceki dönemlerden farklı olarak; sosyal ve ekonomik geliĢimi sağlamak, teknolojiyi geliĢtirmek, modern teknoloji altyapısı oluĢturmak gündem maddelerini oluĢturmaktadır. Burada dikkat çeken bir diğer nokta ise, Rusya‟nın bu bölge sınırlarını korumak ve askeri güvenliği sağlamayı hedeflemesidir. Bu kapsamda bölgeye elveriĢli askeri birlikleri bölgede bulundurmak ve sahil güvenlik sistemi

oluĢturma gerekliliğini ele almıĢtır (Akpınar, 2017: 97).

Ġyi analiz edildiğinde Rusya, ABD ile karĢılaĢtırıldığında daha ılımlı ve uzlaĢmacı olarak hareket ediyor görünse de almıĢ olduğu kararlardaki temel neden ekonomik ve siyasi çıkarlarını korumaktır. Özellikle yapılan araĢtırmalar Rusya bölgesinde doğal kaynakların enerji kaynaklarının rezervinin yüksek olduğu göstermektedir. Ekonomik ve siyasi çıkarlar bir yana, Arktik kıyılarının güvenliği ve ekolojik sisteminin korunması en çok Rusya‟yı etkilemektedir. Uzmanlar olası buzul erimeleri, doğal kaynak ve zenginliklere ulaĢımı daha da kolaylaĢtıracağını ve söz konusu bölgenin daha da manipüle edilebilir bir bölge olmasından dolayı ulusal güvenlik konusunda büyük bir tehdide yol açabileceği üzerinde durmaktadır (Akpınar, 2017: 100).

ABD ve Rusya‟nın Arktik bölgesinde yoğunlaĢan ekonomik ve siyasi çıkarları ortak olmakla birlikte söz konusu bölge için ekonomik ve siyasi açıdan Rusya‟nın daha hassas ve uluslararası hukuk kuralları çerçevesinde hareket etmeye çalıĢtığını, aynı hassasiyetin ABD‟de maalesef söz konusu olmadığını görmekteyiz. Buradaki temel fark Rusya‟nın bu bölge ve kaynakları hususunda askeri güvenlik politikalarına daha fazla önem vermesidir (Akpınar, 2017: 108). Uzmanlara göre, çevre sorunları hususunda, pek çok neden bu iki ülke için de geçerli olsa da, Greenpeace‟in de karĢı çıktığı ve yakın gelecekteki en büyük tehlike nükleer atık ve enerjiden kaynaklı olacaktır.

Greenpeace bu geliĢmeler karĢısında sessiz kalmamıĢ ve 2013 yılında Arctic Sunrise isimli gemisi ile söz konusu kutup bölgesine gitmiĢ ve Rusya‟ya ait bir enerji Ģirketi olan Gazprom‟un platformuna çalıĢmaları durdurmak ve protesto etmek için çıkmak istemiĢtir. Ancak Rusya, Arctic Sunrise gemisi ile birlikte göstericileri tutuklamıĢtır. Yapılan siyasi ve kitlesel tepkiler neticesinde Greenpeace‟ e ait gemi serbest bırakılmıĢ ve Rusya‟ ya da tazminat ödemesi yönünde karar çıkmıĢtır.

ABD‟de de olduğu gibi Rusya da, enerji ve askeri alanda nükleer yatırımlara devam etmektedir. Rusya, sınırları içerisinde petrol ve gaz tüketimini azaltmak ve azaltılan miktarda ihracatı arttırmayı hedeflemektedir. Buna bağlı olarak da, rezervi kendi sınırları içinde olan maddeleri dıĢarıya satarak gelir elde etmek istemektedir.

Rusya‟daki nükleer enerji ve yatırımları, Rus Devlet Nükleer Enerji ġirketi Rosatom tarafından gerçekleĢtirmektedir. Özellikle Rosatom, yurt içi ve yurt dıĢında faaliyet hacmi ve alanını geliĢtiren bir kurumdur. Rosatom, nükleer reaktörlerin güvenlik ve kalite standartları, nükleer santrallerin inĢa edilmesi ve faaliyete sokulması konularında bir anlamda kontrol mekanizması olup, zaman zaman verilen taahhütleri zamanında yerine getirme konusunda sıkıntı yaĢamaktadır. Son yıllarda Rosatom, nükleer ile ilgili yatırım yapmak isteyen ülkelere projeler hazırlayarak portföyünü de geniĢletmekte, söz konusu projeleri Yap-Sahiplen-ĠĢlet (Build-Own-Operate) felsefesi ile gerçekleĢtirmektedir. Sonuç olarak Rosatom, hem bir nükleer santrali finanse edip, iĢletmekte hem de sahibi konumunda bulunmaktadır. Rusya 1991 yılında kurulduğunda 1940‟lı yıllarda Sovyet Birliği tarafından faaliyete geçirilen nükleer programı da devralmıĢ oldu. Buna bağlı olarak Rosatom, bu program doğrultusunda 2000‟li yılların ortalarından beri Rusya‟nın hem askeri hem de sivil iç nükleer programını kontrol etmektedir (greenpeace, agis, 2018).

Rusya özelinde ağırlıklı olarak eylem ve tepkileri nükleer alanda olan Greenpeace, Rusya‟da bulunan ve faaliyet gösteren diğer çevre örgütleri ile beraber Rusya‟daki radyoaktif ve nükleer atıkların çevreye vermiĢ olduğu zararlarla ilgili olarak protesto eylemleri gerçekleĢtirerek seslerini duyurmaya çalıĢmıĢlardır.

Özellikle nükleer atıklar Rusya için en büyük çevre sorunu olmakla birlikte, artan nüfus ve egzoz salınımları sonucu hava kirliliğinin yaĢanması da giderek artan çevre sorunları arasında yer almaktadır. Rus yetkililer çevre kirliliğinin kritik seviyeye ulaĢtığını, çevre kirliliği nedeniyle her yıl artan hastalıklar ve ölümlerin meydana geldiğini belirterek durumun ne kadar ciddi boyutlara ulaĢtığını ortaya koymuĢtur.

ABD ve Rusya dâhil dünyadaki büyük sanayi devletlerini yakın gelecekte çok büyük bir tehlike beklemektedir. Bu ülkelerde 1970‟lerde baĢlayan ve günümüze kadar pek çok kaza ve risk ile karĢılaĢılmasına rağmen önemi ve hacmi artarak devam eden nükleer enerji santrallerinin pek çoğunun ömrü dolmak üzeredir. Çin, Hindistan ve Türkiye gibi hızla büyüyen ülkelerde de enerji talebi artmakta ve bu ülkeler artan enerji talebi karĢılamanın yollarını aramaktadır. Bu ülkeler için belirleyici olacak olan, bu ihtiyaçları yenilenebilir enerji kaynakları ile mi yoksa fosil yakıt ve nükleer

enerji ile mi karĢılayacaklarıdır (greenpeace, agis, 2018).

Dünya genelinde özellikle sanayisi geliĢmiĢ ve dünya politikalarına ve ekonomilerine yön veren devletler yeĢil politikaların belirlenmesi ve uygulamasını bir an önce hayata geçirmelidir. Çin‟de ve Japonya‟da bireylerin Ģahsi araçları ile tek baĢlarına ulaĢımı kullanmaması, toplu taĢımaların teĢvik edilmesi veya birçok ülkede bisiklet gibi egzoz salınımına neden olmayacak araçların kullanımı arttırılmaktadır. Aksi takdirde ABD‟deki hava kirliliği sonucu yağmurlar ile birlikte yağan asit yağmurları hem insanları hem de binaları tehdit etmeye devam edecektir. Çin‟de ve dünyanın birçok ülkesinde de hava kirliliği nedeni ile Ģehirlerin üzerini dumanlar kaplamakta ve insanlar, maskeler takarak dıĢarı çıkamayacak hale gelmiĢlerdir (Kennedy, 1996: 127-132).