Grafik Tasarım Lisansüstü

Türkiye Yükseköğretim Sistemi’nde ilgili kanunla belirlenen üçüncü düzey lisansüstü eğitim düzeyidir. Bu düzey kendi içinde Yüksek Lisans ve Sanatta Yeterlilik/Doktora/Tıpta Yeterlilik olmak üzere iki aşamaya ayrılmaktadır. İki aşamayla ilgili bilgiler aşağıdaki Tablo 22’de yer almaktadır.

Tablo 22: Türk Yükseköğretim Sistemi’nde Lisansüstü Eğitim Lisansüstü Eğitim Düzeyleri Verilecek Dereceler/Yeterlilikler Doktora

QF-EHEA: 3. Düzey EQF-LLL : 8. Düzey

Doktora Tıpta Uzmanlık Sanatta Yeterlilik Yüksek lisans

QF-EHEA: 2. Düzey EQF-LLL : 7. Düzey

Tezli Yüksek Lisans Tezsiz Yüksek Lisans

65

Şekil 12: Yüksek Lisans Düzeyi Genel Süreçleri

Türkiye’deki lisans üstü eğitim yapısı içinde iki tür yüksek lisans uygulaması bulunmaktadır. Tezsiz yüksek lisans çalışmalarında öğrenci, sadece belirlenen derslerde başarılı olarak yüksek lisans derecesini alır. Ancak 8. Düzey bir eğitime geçiş hakkı yoktur. Bireyin, 8. Düzeye geçebilmek için tezli yüksek lisans yapması gerekmektedir. Tezli yüksek lisans ise, belirlenen derslerin başarılmasından sonra yazılacak bir tez ve tezin bir jüri karşısında başarılı bir şekilde savunulması aşamalarından oluşur. Savunma sonrasında, tez jürisinin uygun bulması halinde öğrenci yüksek lisans derecesi alır (Lisansüstü Eğitim-Öğretim Yönetmeliği).

Şekil 13: Doktora/Sanatta Yeterlilik Genel Düzeyi Süreçleri

Doktora aşamasında öğrenci, belirlenen dersleri başarı ile bitirdikten sonra oluşturulan jüri karşısında ‘Doktora Yeterlilik’ sınavına girer. Sınavdan başarılı olan öğrencinin tez yazım süreci başlar. Tez yazım sürecinin sonunda öğrenci bir kez daha oluşturulan jüri karşısında hazırladığı tezi savunur. Başarılı olanlar ‘Doktor’ unvanını alırlar. Sanatta Yeterlilikte ise dersler sonrasında yeterlilik sınavı yoktur. Öğrenci ders bitiminde alanla ilgili bir tez yazabileceği gibi sanatsal bir etkinlik (sergi, konser vb.) gerçekleştirmesi de mümkündür. Tez ya da sanatsal etkinlik bitiminde doktora süreçlerinde olduğu gibi tez jürisi oluşturulur ve öğrenci savunmasını yapar. Başarılı olması durumunda unvanını alır (Lisansüstü Eğitim-Öğretim Yönetmeliği).

Tezsiz Yüksek Lisans

Tezli Yüksek Lisans

Dersler Dersler Savunma Tez Tez Tez Diploma Doktora/Sanatta Yeterlik Geçiş Var Doktora/Sanatta

Yeterlik Geçiş Yok

Diploma

Sanatta Yeterlilik

Doktora

Dersler

Dersler Yeterlilik Savunma _Diploma

Savunma _Diploma

Tezsiz Yüksek Lisans

Tezli Yüksek Lisans

Dersler Dersler Savunma Tez Sergi Konser vb. Tez Tez Diploma Doktora/Sanatta Yeterlik Geçiş Var Doktora/Sanatta

Yeterlik Geçiş Yok

Diploma

Sanatta Yeterlilik

Doktora

Dersler

Dersler Yeterlilik Savunma _Diploma

66

Lisansüstü eğitim de grafik alanındaki faaliyetler Sosyal Bilimler ve Güzel Sanatlar Enstitüleri bünyesinde yürütülmektedir. Lisans düzeyindeki isim karışıklığının benzeri bir durumu lisansüstü düzeyde de görmek mümkündür. Lisansüstü düzeyde grafik tasarım eğitimi 1983 yılında Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü’nde başlamıştır (2809 sayılı Kanun).

Aşağıdaki Tablo 23’te grafik alanındaki lisansüstü eğitimlerle ilgili veriler yer almaktadır.

Tablo 23: Grafik Tasarım Lisansüstü Eğitim Durumu (2015)

Okul Türü Enstitü Bölüm YL (Tezsiz) YL (Tezli) SY DR T. Devlet SBE Grafik 0 7 1 8 Görsel İletişim 0 1 0 1 GSE Grafik 0 6 3 9 Görsel İletişim 0 1 0 1 Toplam 0 15 4 19 Vakıf SBE Grafik 3 6 2 11 Görsel İletişim 4 4 0 8 Toplam 7 10 2 19 Genel Toplam 7 25 6 38

SBE: Sosyal Bilimler Enstitüsü / GSE: Güzel Sanatlar Enstitüsü / YL: Yüksek Lisans / SY: Sanatta Yeterlilik / DR: Doktora / Kaynak: Yükseköğretim Kurumu İstatistik

Tablo incelendiğinde, lisansüstü eğitimin vakıf üniversitelerinde Sosyal Bilimler Enstitüsü bünyesinde; devlet üniversitelerinde ise Sosyal Bilimler Enstitüsü’nün yanında Güzel Sanatlar Enstitüsü’nde de yürütüldüğü görülmektedir. Günümüzde yüksek lisans eğitim ve öğretim faaliyetleri toplamda 32 enstitü bünyesinde sürdürülmektedir. Sanatta yeterlilik eğitimi ise 6 enstitü bünyesinde eğitim ve öğretim faaliyetlerine devam etmektedir. Devlet enstitülerinde tezsiz yüksek lisans alternatifi bulunmazken, vakıf enstitülerinin 7’sinde tezsiz yüksek lisans çalışmaları yapılabilmektedir. Sanatta Yeterlilik ise sadece ‘Grafik Tasarım’ alanında yapılmaktadır. Sanatta yeterlilik eğitimi, 4’ü devlet, 2’si vakıf enstitüsü olmak üzere toplamda 6 enstitüde devam etmektedir.

Lisansüstü gerçekleştirilen çalışmaların düzeylerine göre ayrıştırılmış sayılarını gösterir Tablo 24, aşağıda yer almaktadır.

67

Tablo 24: Düzeylerine Göre Lisansüstü Eğitim Çalışmaları

Ana Sanat/Ana Bilim Dalı YL SY DR T

Görsel İletişim Tasarımı ABD 13 0 0 13

Grafik ABD 35 3 2 40

Grafik Tasarımı ASD 154 7 12 173

Görsel Sanatlar ve Görsel İletişim Tasarımı ABD 5 0 0 5

Grafik ASD 268 75 3 346

Güzel Sanatlar ve Görsel İletişim Tasarımı ABD 40 0 0 40

Grafik Tasarım ABD 19 0 0 19

Toplam 534 85 17 636

YL: Yüksek Lisans / SY: Sanatta Yeterlilik / DR: Doktora / Kaynak: Yükseköğretim Kurumu Tez Merkezi Verileri

Yükseköğretimde grafik tasarım eğitiminin pek çok aşamasında görülen çok başlılık lisansüstü eğitim çalışmalarında da kendini göstermektedir. Alan ile ilgili 7 farklı dalda eğitim verilmektedir. Dalların 5 tanesi anabilim dalı iken; 2 tanesi anasanat dalı olarak lisansüstü çalışmalar üretmiştir. İlk çalışmanın yapıldığı 1988 yılından günümüze toplamda 636 lisansüstü tez çalışması gerçekleştirilmiştir. Çalışmaların düzeylere göre dağılımına baktığımızda en çok tez çalışmasının Grafik Anasanat Dalı’nda yapıldığı görülmektedir. Grafik ASD’de 268 yüksek lisans tez çalışması gerçekleştirilirken; aynı dalda 74 sanatta yeterlilik, 3 adet de doktora çalışması yapılmıştır. En çok çalışmanın yapıldığı ikinci dal ise ‘Grafik Tasarımı ASD’ olmuştur. ‘Grafik Tasarımı ASD’nda toplamda 173 tez çalışması gerçekleştirilmiştir. Bunun yanında, ‘Görsel İletişim Tasarımı ABD’, ‘Görsel Sanatlar ve Görsel İletişim Tasarımı ABD’, ‘Güzel Sanatlar ve Görsel İletişim Tasarımı ABD’ ve ‘Grafik Tasarım ABD’ türlerinde doktora ve sanatta yeterlilik tez çalışması gerçekleştirilmemiştir. Ortaya çıkan veriler yüksek lisans düzeyinde gerçekleştirilen çalışmaların ancak beşte birinin doktora ya da sanatta yeterlilik çalışmasına dönüştüğünü göstermektedir.

Grafik alanındaki lisansüstü eğitim gören öğrencilerin sayılarına ulaşılamamıştır. Ancak grafik tasarımın da içinde yer aldığı Tasarım alanına ilişkin öğrenci sayılarına ulaşılmıştır. Aşağıdaki Tablo 25’te Sanat ve alt dalı olan Tasarım alanlarına ilişkin öğrenci sayıları yer almaktadır.

68

Tablo 25: Sanat ve Tasarım Lisansüstü Öğrenci Sayıları

2012-2013 2013-2014 2014-2015 T. YL DR T. YL DR T. YL DR Sanat Alanı Kadın 4.589 3.689 900 5.454 4.401 1.053 6.711 5.670 104 Erkek 3.883 3.197 686 4.728 3.923 805 6.098 5.276 822 Toplam 8.472 6.886 1.586 10.182 8.324 1.858 12.809 10.946 1.863 Tasarım Alt Dalı Kadın 757 667 90 757 667 90 1.118 977 141 Erkek 446 395 51 446 395 51 681 597 84 Toplam 1.203 1.062 141 1.203 1.062 141 1.799 1.574 225

YL: Yüksek Lisans / DR: Doktora / T: Toplam

Kaynak: https://istatistik.yok.gov.tr/ internet adresindeki verilerden derlenmiştir.

Sanat ile ilgili lisansüstü eğitim alan öğrenci sayısı 2012-2013 eğitim ve öğretim yılında toplamda 8.472 iken, sayı 2014-2015 eğitim ve öğretim yılına gelindiğinde %66 oranında artarak 12.809 kişiye ulaşmıştır. Sanat alanının bir alt dalı olan tasarımda ise lisansüstü öğrenci sayısı 1.203’den 1.799 öğrenciye ulaşmıştır. Sanat alanında doktora ya da sanatta yeterlilik yapan öğrenci sayısı 2014-2015 eğitim ve öğretim yılında 1.863 kişiyken; aynı eğitim ve öğretim yılında tasarım alanında doktora ya da sanatta yeterlilik yapan öğrenci sayısı 225 olmuştur.

Tablo 25’e bakıldığında ortaya çıkan bir diğer ayrıntı ise sanat ve alt dalı olan tasarım alanlarında lisansüstü eğitim alanların çoğunluğu kadınlardan oluşmasıdır. Tasarım alt dalında 2012-2013 eğitim ve öğretim yılında 757 kadın lisansüstü eğitim alırken, aynı yıl 446 erkek lisansüstü eğitim almıştır. Bunun yanında, 2014-2015 eğitim ve öğretim yılına gelindiğinde aynı alt dalda lisansüstü eğitim alan kadın öğrenci sayısı 1.118 iken, erkek öğrenci sayısı 681’de kalmıştır.

Bunun dışında sanat ve alt dalı olan tasarım ile ilgili lisansüstü eğitimin, genel lisansüstü eğitim içindeki oranları ise aşağıdaki Tablo 26’ta yer almaktadır.

Tablo 26: Sanat Alanı ve Tasarım Alt Dalının Genel Eğitimdeki Oranı

2012-2013 2013-2014 2014-2015

T. YL DR/SY T. YL DR/SY T. YL DR/SY

Sanat / Genel 0,032 0,033 0,028 0,031 0,031 0,028 0,031 0,0320 0,0238 Tasarım / Sanat 0,142 0,154 0,089 0,118 0,128 0,076 0,140 0,1438 0,1208 Tasarım / Genel 0,005 0,005 0,002 0,004 0,004 0,002 0,004 0,0046 0,0029

YL: Yüksek Lisans / DR: Doktora / SY: Sanatta Yeterlilik T: Toplam

Kaynak: https://istatistik.yok.gov.tr/ internet adresindeki verilerden derlenmiştir.

Tüm lisansüstü eğitim içinde sanat ile ilgili lisansüstü eğitimin ortalaması 0,031 düzeyindedir. Oran, 2012 yılından bu yana aynı seyrini korumuş olup oldukça düşük bir düzeyi ifade eder. Bunun yanında, tasarım alt dalındaki lisansüstü eğitim

69

faaliyetlerinin üç yıllık ortalaması ise 0,13 olmuştur. Lisansüstü düzeyde tasarım eğitimlerinin, genel eğitim içinde oranı on binden 5 gibi komik bir düzeyde kalmıştır. Öte yandan, tasarım alt dalındaki lisansüstü eğitimin oranı oranı dalgalı bir seyir izlemektedir. Oran 2012-2013 eğitim ve öğretim yılında toplamda 0,142 iken; 2013- 2014 eğitim ve öğretim yılında 0,118 düzeyine düşmüştür. Daha sonra, 2014-2015 eğitim ve öğretim yılına gelindiğinde oran tekrar 0,142 düzeyinde çıkmıştır. Son üç yıllık rakamlar, lisansüstü düzeyde sanat ve tasarım eğitimlerinin ağırlığının hiç denecek düzeyde olduğunu göstermektedir. Ortaya çıkan tablo, niçin Türkiye’nin sanat ve tasarım alanlarında uluslararası arenada söz sahibi olmadığını net bir şekilde göstermektedir.