GiriĢimci tipleri yıllardır yapılan araĢtırmalar içinde çok farklı kavramlara göre ayrılmıĢlardır Bu araĢtırmalar giriĢimcilerin geliĢiminde etkin rol oynadığından giriĢimciliğin geliĢimi açısından önemlidir.
Dünya da giriĢimciler heterojen bir yapıya sahiptir. Farklı özelliklere, farklı amaçlara ve farklı iĢ stratejilerine sahip giriĢimcilerin tipolojilerini belirlemek, onları sınıflandırma hayli güçtür. Bu nedenle giriĢimci tiplerini kavramsal tanımlamalar ile üst gruplara toplanıp sonrasında alt gruplarda spesifikleĢtirmek mantıklı olmaktadır( Smith,1983).
Farklı bakıĢ açıları sonucunda literatürde çeĢitli giriĢimci tipleri ortaya çıkmıĢtır. Ele alınan giriĢimci tipolojisinde temel yaklaĢımlar amaç, mülkiyet yapısı, ekonomideki konumu ve kiĢilik gibi kriterlere göre ĢekillenmiĢtir.
1.3.1 GiriĢimcilik Amacına Göre GiriĢimci Türleri
GiriĢimcilik amacına göre giriĢimcileri ayırma Smith‟in 1967‟de imalat firmalarının sahibi / yöneticileri ile 52 görüĢme gerçekleĢtirdiği çalıĢmasıyla ortaya çıkmıĢtır. GiriĢimcilik sürecindeki yenilikçi ve yaratıcı yaklaĢımına göre sınıflandırılan giriĢimciler “esnaf giriĢimci” (craftsmanentrepreneurs)ve “fırsatçı giriĢimci” (opportunisticentrepreneurs) olarak ikiye ayrılmıĢtır. Woo, Cooper ve Dunkelberg 1988‟de yaptığı çalıĢması ve Yoo ve Cooper 1991‟de yaptığı çalıĢmaları da Smith'in 1967„deki çalıĢmasını doğrulamıĢtır(Barbato vd, 2009: 34).
1.3.1.1 Esnaf GiriĢimci
"Esnaf giriĢimciler", genellikle mavi yakalılardan gelme, gelir ve eğitim seviyesi düĢük kiĢilerdir. Bu giriĢimcilerimizin bir yönetim deneyimi olmadığından genellikle iĢletmelerinde çalıĢan insanlara karĢı sert ve katı davranmaktadırlar. ĠĢletmelerinin finansal kaynakları ya onların kiĢisel tasarrufu ya da eĢ, dost, akraba gibi insanlardan elde edecekleri maddi kaynaklardan oluĢmaktadır(Barbato vd,2009: 34 ).
Smith giriĢimci tipi ve firma tipi arasındaki iliĢkiyle de ilgilenmiĢtir. Smith, esnaf bir giriĢimci tarafından yönetilen bir firmanın tüketici gruplarındaki değiĢikliklere katı, ürünlerin
29 küçük, üretim ekipmanlarını bulunmuĢ olduğu yerden tedarik ettiğini, pazarını yerel veya bölgesel seçtiğini fark etmiĢtir(Landström, 2005: 44).
Esnaf giriĢimci örneğine bakmak istersek Türkiye‟de ki mikro ölçekli iĢletme sahiplerini gösterebilir. Terziler, bakkallar ve küçük lokantalar bu kapsama girmektedir.
1.3.1.2 Fırsat GiriĢimcisi
Bu giriĢimci tipi geleceğe dair öngörülerle, karlı olabilecek alanlara yatırım yapan kiĢi olarak tanımlanmaktadır(Küçük,2005: 37). Fırsat giriĢimcisi; orta sınıf bir geçmiĢe sahip, daha geniĢ bir eğitim almıĢ, yönetim deneyimi olan, yeni fırsatları görebilen, çok yenilikçi ve çok çeĢitli stratejiler geliĢtirebilen, çok çeĢitli finansal kaynaklar kullanan bir giriĢimci çeĢididir(Rauch ve Frese, 2000: 118).
GiriĢimci tipinin oluĢumuna dair Türkiye‟de yapılan çalıĢmalarda kiĢisel geliĢimin yerinin önemli olduğu görülmüĢtür. KiĢisel geliĢimi önemseyen giriĢimcilerin bilgi düzeyindeki artıĢ ile paralel olarak yetkinlik ve analitik düĢünme yetisi ile bu tip giriĢimcilerin fırsatçı giriĢimciler olduğunu göstermektedir(Özkul ve Dulupçu 2007: 89).
Bu giriĢimcilerimizin genel özellikleri arasında fırsatlar konusundan önsezileriyle hareket ederek mevcut ve potansiyel pazarlarda mal satımını gerçekleĢtirmek vardır. Krizden dolayı daralma, pazardaki potansiyel geniĢlemeleri sezinleyerek bu fırsatlara yönelik mal üretimi yaparak kârını en yüksek seviyeye eriĢtirmeyi hedeflemek fırsat giriĢimcisinin özelliklerindendir( AkĢit, 2003:9; Güney, 2008:76 ).
Fırsat giriĢimcilerin Pazar ve mamul tutumları esnaf giriĢimcilerle kıyaslandığından daha uyumlu ve esnek bir yapıya sahip bir iĢletme ile iĢe baĢladıkları görülmüĢtür(Landström, 2005: 44).
Fırsatçı giriĢimciler risk alma eğilimleri konusunda da esnaf giriĢimcilerden ayrıldıkları görülmektedir. Esnaf giriĢimcilerin risk tercihi kısa dönemli olurken fırsatları kollayan bu giriĢimci tipinin uzun dönemli olduğu yapılan araĢtırmalarda ortaya çıkmıĢtır(Das ve Teng,1997:75).
30
1.3.2 Mülkiyet Yapısına Göre GiriĢimci Türleri
GiriĢimciliği kurulan iĢletmenin mülkiyet yapısına göre ikiye ayıran çalıĢmalarda olmuĢtur. Bu ayrımı yaparken “özel giriĢimcilik” ve “kamu giriĢimciliği” olarak isimlendirmekteyiz.
Mülkiyetinde bulunan özel kaynakları kullanarak ve kendi parasını ya da borçlanarak oluĢturduğu sermaye ile üretim yapan kiĢilere özel giriĢimci denilmektedir(Karademir, 2004), kendi yarattığı sermaye ile değil de kamunun ile üretim yapan kiĢiye de kamu giriĢimcisi denilmektedir. Kamu giriĢimcisi için katı bütçe kısıtlamaları, siyasi otoritenin kararları ile çalıĢma diğer giriĢimcilerden ayıran özelliklerdendir(Çelik ve Akgemci, 1998:24).
1.3.3 Ekonomideki Konumuna Göre GiriĢimci Türleri
Piyasa içerisindeki giriĢimcileri ekonomik konumlarına göre sınıflandırdığımız da dinamik ( yenilikçi ) ve olağan ( takipçi ) olarak ikiye ayırabiliriz.
1.3.3.1 Dinamik giriĢimci
GiriĢimcilikteki için en önemli faktörün dinamizm olduğunu savunan Schumpeter için dinamik bir giriĢimci yeniliğin sadece ürün ve süreçler üzerindekileri ile yetinmeyip, yeni örgütlenme Ģekilleri, yeni kaynaklar, yeni pazarlar ile geniĢleten kiĢidir( Anderson,1984:36- 37).
Bu yüzden dinamik giriĢimciler için yapılacak tanım; yeniliği yaratan ve uygulayan, yeni pazarlar, yeni tedarik ve finans kaynakları bularak, yeni üretim teknikleri ve organizasyon Ģekilleri geliĢtirerek ekonomik geliĢmenin öncülüğünü üstlenen kiĢilerdir olmuĢtur( Çetin,1996: 29 ).
1.3.3.2 Olağan GiriĢimcilik
Olağan giriĢimcilik, dinamik giriĢimcinin açtığı yolda ilerleyip, yeni fikirler ortaya koyup geliĢtirmek yerine olan hal ile yetinmeyi tercih eden giriĢimcilerdir(Çetin,1996: 29).
31
1.3.4 GiriĢimcinin KiĢilik Özelliklerine Göre GiriĢimcilik Türleri
B. McCarthy ve B. Leavy‟de tek tip giriĢimci tipolojisine karĢı çıkarak yaptıkları çalıĢma ile giriĢimcileri pragmatik ve karizmatik olarak sınıflandırmaya tabi tutmuĢtur. Yapılan bu çalıĢmaya göre pragmatik giriĢimciler daha rasyonel, risk konusunda azaltma giriĢiminde olan ve planlı hareket etmeye önem veren kiĢiler olarak görülürken; karizmatik giriĢimciler ise risk alma konusunda eğilim içinde, vizyon sahibi ve insiyatif üstlenen kiĢiler olarak ifade edilmiĢtir(Erdem,2001:47).
GiriĢimciliğin bu sınıflandırmalar haricinde de sahalarına ve icra edilme Ģekillerine göre isimlendirilen türleri vardır. Bunlar; bağımsız giriĢimcilik, iç giriĢimcilik, kurumsal giriĢimcilik, yönetici giriĢimcilik, teknik giriĢimcilik, giriĢimci giriĢimcilik ve çevreci giriĢimciliktir(Top,2006: 8 ).