Ülke ekonomisinin lokomotifi olarak adlandırılan inşaat sektörünün en önemli girdilerinden biri olan hazır beton, yapı kalitesine ve dayanımına direkt etkileri ile ön plana çıkan bir malzemedir. Yapılan çalışmaların ağırlıklı olarak beton dayanımı, betonun kalitesi, betonun kullanım alanları ve farklı ortamlarda kullanım şartlarına odaklanmasına rağmen son zamanlarda konu ile ilgili duyarlılığın ve dünya çapında yaptırımların artması ile beton üretimi sürecinde ve sonrasında oluşan artık ve atıkların çevresel etkileri ve geri dönüşümü konularında da çalışmalar başlamıştır.
Yapılan literatür çalışmaları geri dönüşüm işleminin hem ekonomik hem de çevresel etkileri ele alındığında son derece gerekli olduğunu göstermektedir.
Konuyla ilgili literatür taraması sonucunda elde edilen somut değerler Bölüm 2’de sunulmuştur. Ancak Avrupa Hazır Beton Birliği (ERMCO) ‘nin 2013 verilerine göre 102 milyon m3 hazır beton üretimi ile Avrupa’nın en büyük üreticisi olan Türkiye’de konu ile ilgili durumun ne olduğu bilinmemektedir. Bu çalışmanın amacı da Türkiye’de hazır beton üretimi sırasında oluşan artık ve atıkların geri dönüşümüyle ilgili durumun belirlenmesi olmuştur. Bu amaçla Türkiye Hazır Beton Birliği’ne (THBB) bağlı işletmelerle bir anket çalışması düzenlenmiştir. Anket çalışması ile tesislerin geri dönüşüm ünitesine sahip olup olmadıkları, geri dönüşüm ünitesine sahip olan tesislerin üniteyi hangi oranla kullandığı ve geri dönüşümle elde edilecek kazançlar ile kullanılmadığı zamanki kayıplar ortaya konmuştur. Anketle elde edilen bilgilerin yanı sıra kurumsal olarak işletilen büyük ölçekli bir işletmenin Kayseri ilindeki tesislerinde incelemeler yapılarak tesisteki mevcut geri dönüşüm ünitesinin nasıl daha verimli kullanılabileceği, geri dönüşüm ünitesi ile ilgili mevcuttaki ve oluşabilecek sıkıntılar, ünitenin kullanılması ile elde edilecek kazançların büyüklüğü, çalışanlar açısından alınması gereken önlemler ve yönlendirmelerin neler olabileceği gibi konularda veriler toplanmış, tespitlerde bulunulmuştur. Her iki çalışma sonucunda elde edilen verilerin karşılaştırılması ve değerlendirilmesi ile Türkiye hazır beton sektöründe özellikle taze beton atıklarının geri dönüşümü ile ilgili sektöre ışık tutucu sonuçlar elde edilmiştir.
1.1. Çalışmanın Adımları
Çalışma yapılırken takip edilen adımlar aşağıda sıralanmıştır.
Problemin Tanımı: Öncelikle tez konusunun belirlenmesi için hazır beton sektörü ile ilgili literatür araştırması yapılmış ve bu konudaki eksiklikler tespit edilmiştir. Belirlenen eksiklikler arasında diğerlerinden daha önemli olduğu düşünülen çevresel konular üzerinde yoğunlaşılmış ve kullanılmayan taze betonun çevresel etkilerinin önlenmesi ile ilgili çalışmalar incelenerek hazır beton tesislerindeki geri dönüşüm konusu tercih edilerek, çalışma bunun üzerine kurulmuştur.
Literatür Değerlendirilmesi: Hazır beton sektöründe taze betonun geri dönüşümü hakkında literatür çalışmasında dünyadaki ve Avrupa’daki durum incelenmiş ve dünyada sorunun çözümleri araştırılmıştır. Bu konunun Dünya genelindeki önemi, büyüklüğü ve sonuçları sayısal değerlerle ortaya konmuştur.
Ayrıca Türkiye hazır beton sektörünün yıllara göre gelişimi, büyüklüğü, Avrupa’daki yeri, yıllık üretim miktarı gibi verilerle Avrupa ile Türkiye’nin karşılaştırılması çalışmada yer almıştır.
Anket Uygulaması: Bu aşamada hazır beton tesislerinde kullanılan geri dönüşüm ünitesine ait sonuçların Türkiye’deki durumunu incelemek için bir anket çalışması yapılmıştır. Hazırlanan anket THBB’ne bağlı işletmelere ait tesislere yönlendirilmiş ve gerekli bilgiler tesis yetkilileri ile görüşülerek toplanmıştır.
Görüşülen tesis sayısı birliğe bağlı 314 tesisin tamamı iken ankete katılan tesis sayısı 260’dır. Ankete katılan 260 tesisin üretim kapasitesi ise toplam birlik üyesi tesislerin üretim kapasitesini %75’ini oluşturmaktadır. Anketlerle toplanan veriler uygun başlıklar altında gruplandırılarak hazır beton tesislerindeki fiili durum tespit edilmiştir.
Örnek Uygulama: Anketle elde edilen sonuçların farklı bir yöntemle denetlenmesi için geri dönüşüm ünitesi olan bir tesiste 12 ay boyunca çalışma ve gözlemler yapılmıştır. Çalışma yapılan tesisin 12 ay boyunca geri dönüşüm ünitesinin işleyişi ile ilgili gerekli veriler toplanmış ve çalışma sonucunda veriler
analiz edilmiştir. Elde edilen sonuçlar anket sonuçları ile de karşılaştırılarak sonuçlar değerlendirilmiştir.
Sonuçların Değerlendirilmesi: Yapılan iki farklı çalışmanın sonucunda elde edilen veriler aynı başlıklar altında gruplandırılarak birbirleri ve literatür çalışması sonuçları ile karşılaştırılmıştır. Karşılaştırılma sonucunda sonuçlar arasındaki farklılıkların sebepleri irdelenerek nedenler tespit edilmiştir. Böylece konu iki farklı açıdan incelenmiş ve teyit edilmiştir.
1.2. Çalışmanın Özgün Katkısı
İnşaat sektöründe geri dönüşüm konusunda literatürdeki çalışmalara bakıldığı zaman genel olarak yapıların yıkımı ile oluşan katı atıkların geri dönüşümü hakkında veriler bulunmaktadır. Taze beton ile ilgili geri dönüşüm çalışmalarında ise bazı Avrupa ülkelerindeki durum incelenmiştir. Ancak Türkiye’de taze beton atıkları açısından literatür çalışması bulunmamaktadır. Yapılan çalışma öncelikle Türkiye’deki mevcut durumu ortaya koymaya yöneliktir. Bu genel durum işlenirken Türkiye için sistemin aksayan yönleri ve THBB’ne bağlı ve bağlı olmayan işletmeler arasındaki anlayış farkları belirlenmiştir. Tesisler arasındaki farkların sebepleri ve atık yönetimi ile ilgili kanuni çerçevenin belirlediği önlemlerin neden uygulanamadığı tartışılmıştır.
İşletmelerin kendileri için çok önemsiz olarak gördükleri kullanılmayan taze beton miktarının Türkiye gibi Avrupa’nın en çok hazır beton üretimi yapan ülke genelinde oluşturduğu toplam atık beton miktarının büyüklüğü ve oluşan atığın ekonomik ve çevresel etkileri sunulmuştur. Ayrıca kimi tesislerde hali hazırda bulunan ama verimli olarak işletilemeyen geri dönüşüm ünitelerinin nasıl verimli hale getirileceğine dair öneriler verilerek, gerek fiziki eksikliklerin nasıl giderileceği gerekse çalışanların üniteyi verimli kullanmaları için gerekli yönlendirme ve bilinçlendirmenin nasıl yapılacağı hakkında bilgiler sunulmuştur. Genel olarak çalışmanın amacı ise Türkiye hazır beton sektöründe taze atıkların geri dönüşümü için eksik olan farkındalığın somut verilere dayandırılarak oluşturulmasıdır.
1.3. Tezin Bölümleri
Tez çalışması 5 ana kısımdan oluşmaktadır.
Birinci kısım Öz, Abstract, Teşekkür, İçindekiler, Şekiller Dizini, Çizelgeler Dizini, Kısaltmalar ve Giriş gibi temel bölümlerden oluşmaktadır.
İkinci kısımda “Önceki Çalışmalar” yer almıştır. Bu bölümde literatürde yer alan Dünya ve Avrupa’daki hazır beton tesislerinde oluşan atık miktarları, atık nedenleri, atıkların kullanımı gibi konular hakkındaki araştırmalardan bahsedilmiştir.
Üçüncü kısım olan “Materyal ve Metod” bölümünde çalışmanın ne şekilde yürütüldüğü, çalışma için yapılan anket çalışmasının güvenirliği, içeriği, hedef kitlesi ve örneklem büyüklüğü hakkında bilgi verilmiştir. Ayrıca çalışmanın bir diğer aşaması olan örnek uygulamanın yapıldığı tesis ve tesisin ait olduğu işletme ile ilgili bilgiler de bu bölümde sunulmuştur.
Dördüncü kısmı oluşturan “Araştırma Bulguları ve Tartışma” bölümünde, uygulama çalışması yer almaktadır. Bu bölümde anket çalışması sonuçları ve örnek işletmede 12 ay süresince yapılan gözlem sonuçları verilmiş, sonuçların karşılaştırılması ve değerlendirilmesi yapılmıştır. Ayrıca THBB’ne bağlı olan ve olmayan tesislerin çevresel etkiler açısından mevcut durumları ve farkları ortaya konulmuştur.
Beşinci kısmı oluşturan “Sonuçlar ve Öneriler” bölümünde ise Türkiye hazır beton sektöründeki taze beton atıkları ve yönetimi ile durum özetlenmiş, sektörde karşılaşılan sorunlara çözüm önerileri sunulmuş ve gelecekte yapılacak çalışmalara yön göstermek amacıyla değerlendirmeler yapılmıştır.