Gereksinimler Sıradüzeni Kuramı

Güdülenme kavramı özellikle 19. Yüzyılın sonlarından ve 20. Yüzyılın başından itibaren araştırılmaya başlanmıştır. Güdülenmenin araştırılması sırasında güdülerin sınıflandırılmasına çalışılmıştır. Yaş, cinsiyet, eğitim, eğilimler, karakter gibi faktörler incelenerek güdülenmeye etkileri araştırılmıştır. Maslow yaptığı klinik deneylerde edindiği gözlemlerinden yararlanarak insanların temel gereksinimlerinin neler olduğunu saptamış ve sınıflamıştır. Maslow’un kuramı sadece işletmelerde iş tatmini ve motivasyonu araştıran bir kuram değil, daha çok bireyin tüm hayatında yaptığı davranışlarla ilgilenen bir kuramdır. Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisine göre temel gereksinimler 5 kademede sınıflandırılmıştır.156

1. Fizyolojik Gereksinimler: Açlık, susuzluk, cinsellik, dinlenme ve uyuma gibi insanların yaşamındaki temel ihtiyaçlardır. Bu ihtiyaçların giderilmemesi, kişinin tüm benliğini ele geçirip ilkel bir şekilde davranmasına sebep olur. Örnek verilecek olursak bir insan uzun süre aç ya da susuz kaldığında, tek düşüneceği şey yiyecek veya içecek bir şeyler bulmaktır. Çalışma ya da verimli olma gibi faktörleri tamamen göz ardı eder. Bu gereksinim karşılanmadığı takdirde kişi sağlıklı bir şekilde yaşayamaz.

155 _{Ali Balcı, Örgütsel Gelişme Kuram ve Uygulama, Pegem Akademi Yayınları, 4. Baskı, Ankara,} 2014, s.185–186

156 _{Oğuz Onaran, Çalışma Yaşamında Kuramları, Ankara Üniversite Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları} No:470 Sevinç Matbaası, Ankara, 1981, s.11–17

Bu yüzden fizyolojik gereksinimler karşılandıktan sonra diğer gereksinimler ortaya çıkar.157

2. Güvenlik Gereksinimleri: Bu gereksinimler insanın kendini güvende hissetmesi için olması gereken gereksinimlerdir. Maslow’a göre güvenlik ihtiyacı daha çok çocuklarda görülürken yetişkin bireyler için bakılacak olunduğunda emeklilik, iş garantisi, sigorta gibi faktörler sayılabilir. Fizyolojik ihtiyaçlara göre güvenlik ihtiyaçları da olmazsa olmaz faktörlerdir. Kişi kendini güvende hissetmediği bir ortamda çalışamaz. Güvencesini sağladıktan sonra çalışmaya başlar, eğer bulamaz ise bu ihtiyacını zorunlu olarak gidermek durumunda olduğu için farklı kurumlarda ya da ortamlarda bu arayışı gerçekleştirir. Güvenlik gereksinimleri giderilmediği takdirde kişinin benliğine hakim olur ve sağlıklı düşünmesini, hareket etmesini engeller. Fizyolojik ve güvenlik gereksinimleri giderilmesi zorunlu, giderilmediği takdirde kişinin dünya görüşünü, karakterini, benliğini belirleyecek unsurlardır.158

3. Ait Olma ve Sevgi Gereksinimleri: Bireyin toplumsal bir varlık olduğu gerçeği bilindiğinden dolayı sosyal olarak da ihtiyaçları bulunmaktadır. Diğer insanlarla bir arada olmak, sevilmek ister. Aile ve çevresi tarafından bir ortama ait olduğunu görmek ister. Maslow sevgiyi iki şekilde açıklamaktadır. Maslow’a göre “sevgi” öncelikli olarak düşük düzeyli bir ihtiyacı karşılamaya yöneliktir. Bu sevgi ihtiyacı karşılandıktan sonra ortaya çıkan başka bir sevgi kavramı daha vardır. Maslow bu sevgiyi "bir bakıma savunmanın olmadığı, yani kendiliğindenlikle içtenliğin, dürüstlüğün arttığı" bir ilişki olarak tanımlamakta, "böyle bir ilişkide dikkatli olmak, bir şey saklamak, etkide bulunmaya çalışmak, gerginlik duymak, sözlerle eylemlerine dikkat etmek, bazı şeyleri bastırmak, örtmek gerekli değildir" demektedir.159

4. Saygınlık (esteem) gereksinimleri: Bu kuramı kısaca iki alt bölüme ayırabiliriz.

 İnsanın kendi kendine duyduğu saygı: Kendini güçlü hissetme, başarılı olma, başarıyı elde etme, olgunluk, kendine güvenme, bağımsızlık ve özgürlük gibi ihtiyaçların karşılanması sonucu oluşan saygı,

 Başkalarının kişiye duyduğu saygı: Prestijli olma statü sahibi olma, kendini önemli hissetme gibi kişinin çevresinden beklediği ihtiyaçların karşılanması sonucu oluşan saygı.160

157 _{Onaran, a.g.e, s.11–17}

158 _{Abraham H. Maslow, A Theory of Human Motivation, Originally Published in Psychological Review} 50,1943, p. 370-396

159 _{Onaran, a.g.e., s.11-17}

5. Kendini gerçekleştirme gereksinimleri: Kişinin kendisinde gizli olan ihtiyaçların karşılanmasıdır. Bu ihtiyaçlar, yaratıcılık, erdem, ahlak, doğallık, ve kişinin kendi potansiyelini ortaya çıkarması gibi içsel ihtiyaçlardır. Bu ihtiyaçlara bakılacak olunduğunda aslında insan kaynakları yönetiminin amaçlarının bu sınıfı gidermeye yönelik olduğu anlaşılabilir. İnsanların gerçek potansiyellerinin ortaya çıkarılması, onların çok daha verimli çalışmalarını sağlayarak iş tatminini yükseltecektir.161

Tablo 5: İhtiyaçların Örgütçe Nasıl Karşılanabileceği Örnekleri162

Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Kuramı

Kurumlarda Nasıl Karşılanabileceği Örnekleri

Kendini gerçekleştirme: Kişinin yaratıcı yeteneklerinin kullanabilmesi

Yaratıcılık gerektiren cazip işler,kişisel gelişme ve yükselme olanakları

Kendini gösterme(saygınlık): Başarı, tanınma ve statü sahibi olma

Görevin adı ve sorumluluğu, yapılan işin beğenilerek övülmesi, yükselme, statüye uygun aylık, itibarlı olanaklar Sosyal ihtiyaçlar(ait olma): Sevme, ait

olma, kimlik duygusu kazanma, benimseme

Arkadaşça ilişkiler ortamı, sosyal faaliyetler (futbol, tavla, satranç maçları, piknik, parti vb.)

Güvenlik ihtiyacı:

Tehlikelerden korunma, korku duymama, güvenlik içinde olma

Sigorta ve emeklilik programları, iş güvencesi, emin ve sağlıklı iş koşulları

Fizyolojik ihtiyaçlar:

Yaşam ihtiyaçları (hava, su, yemek, uyku, seks)

Ücret, yan ödeme, çalışma koşulları

İhtiyaçlar hiyerarşisinde aşağıdan yukarıya doğru bakıldığında, bir kademedeki ihtiyaçlar belli bir oranda giderilmeden, diğer kademeye geçilmesi pek mümkün değildir. Motivasyon açısından önce ilk kademelerdeki ihtiyaçlar giderilmeli, daha

161 _{Maslow teorisi Vikipedi, a.g.e}

sonra yukarı seviyelere çıkılmalıdır. Örneğin fizyolojik ihtiyaçlar karşılandıktan sonra güvenlik ihtiyacı doğacaktır ve iş tatmini ve motivasyon açısından anlam kazanacaktır.163