Geniza Çalışmalarında Takip Ettiği Yöntem

Goitein’in Geniza metinlerindeki ciddi araştırması, kariyerinde oldukça geç bir dönemde meydana gelmiştir. Yakın Doğu Tarihi’nin zayıf belgelerine karşılık kazaran keşfettiği Geniza belgelerini eşsiz değeriyle Goitein, kendisini

745

Goitein, Studies in Islamic, s. 295

746

Reif , a.g.e., s. 304

747

Goitein, A Meditarranean, Cilt I, s. 3

748

Goitein, a.g.e., s. 3

749

Goitein, a.g.e., s. 5

750

ispatlamıştır751. Hayatının geri kalanınında bilimsel enerjisini, Geniza araştırmaları ile tüketmiştir. Nitekim onun bu çalışması, 1957’de Kudüs’ten, Pennsylvania Üniversitesinde Arapça araştırmaları kürsüsüne geçmesini kolaylaştırmıştır. Goitein, Geniza’yı araştıran ilk kişi olmamasına rağmen. “Genizolog” adında bir akademik sanayi yapma sorumluluğuna sahiptir752. Nitekim Geniza belgeleri en çok onunla tanınmış ve en kapsamlı şekilde onun tarafından yorumlanmıştır.

Goitein’ in almış olduğu dil eğitimi bu belgeleri kolay okumasına katkı sağlamıştır. Fakat onun müthiş tarihi yeteneği olmadan, Geniza toplum yaşamının tutarlı olarak oluşturulması asla gerçekleşemezdi.

Goitein’e göre, tarih araştırmalarında çoğu şey, tarihçinin düşüncesine ve deneyimlerine bağlıdır753. Kendisinin yaşamsal tecrübelerinin Geniza dünyasını anlamasında çok yardımcı olduğunu dile getirmiştir754. Aslında bu bir tarihçinin gerçeğidir.

Goitein, asla 11. yy. Akdeniz yaşamı ile kendi dönemindeki yaşam ve tarih ile ilgili son gözlemlerini karşılaştırmaktan çekinmemiştir755. Nitekim O, her zaman mukayeseci bir tarih anlayışını benimsemiştir.

Goitein, tıpkı bir Rönesans ressamı gibi, eserinde yalnızca tuval kenarındaki imzası ile değil, oto portresi ile onun Akdeniz halkının merkezinde taslağını çizerek, kendi kimliğini ortaya çıkartmıştır756.

Goitein, Kudüs’teki ilk yıllarında, şehir merkezinde öğle yemeğine giderken sokak kenarında karşılaştığı bir dilencinin “Benim sayemde sevap kazan” diyerek elini uzattığını ve para verdiğini, dilencinin, ona, kendisinden daha çok iyilik yaptığına dair hiçbir şüphesinin olmadığını ifade etmiştir757. Bu örnek bile modern dünyadaki Yahudi ferdinin, tıpkı Ortaçağ’daki hali gibi dini tutumunu kaybetmediğinin güzel bir örneğidir. Nitekim Goitein de bu benzerliklerden yararlanarak Geniza belgelerinde yansıtılan toplumu çözmeye çalışmıştır. Bu yüzden kendi döneme ile Ortaçağ’ı sürekli mukayese etmiştir.

751

Goitein, a.g.e, s. XVI

752

Goitein, a.g.e, s. XI

753

Goitein, Studies in Đslamic, s. XIII

754

Goitein, aynı yer

755

Goitein, aynı yer

756

Goitein, aynı yer

757

Goitein’in bu belgeler üzerinde takip ettiği yönteme gelince, öncelikle bu belgeleri belirli düzenler içerisinde analiz etmiştir. Ekonomi ile ilgili olan ticari anlaşma, iş kontratları, satış belgeleri, kira sözleşmeleri, ticari mektupları bir gruba, sosyal ve günlük hayat ile ilgili olan evlilik kontratları, çeyiz listeleri, aile mektupları; dönemin siyasi kurumları ile ilgili olan idari kayıtları, şikâyet mektuplarını, vergi düzenlemelerini ise diğer bir gruba ayırmıştır. Fakat zaman zaman bu belgeleri diğer konular için de kullanmıştır. Daha sonra bu belgelerin tanımlanmasını yapmadan önce incelediği alanın günümüzdeki Avrupa ve diğer başka ülkelerdeki şekilleriyle karşılaştırmış, benzer ve farklı yönlerini ortaya koymuştur. Karşılaştırmadan sonra bu belgelerin dilini incelemiştir. Bu belgelerde kullanılan terimlerin ne anlama geldiğini, günümüzdeki karşılığını, hangi kelimelerden türediğini kaç çeşit anlamı olduğunu açıklamıştır. Sonra belgelerin içeriklerini açıklamış ve bu belgeler doğrultusunda incelediği alanlar ile ilgili yorumlarda bulunmuştur. Araştırmayı seven bir tarihçi olan Goitein, konuya girmeden önce bir soru ile konunun sınırlarını ve kapsamını, amacını bize yansıtmıştır.

Goitein, bütün bu aşamaları izlerken, belgelerdeki insanların düşüncelerini, değer yargılarını ve yaşadıkları koşulları dikkate almıştır. Bu belgelerdeki insanların psikolojileri ile de ilgilenmiştir. Bu insanları o kadar canlı hale getirmiştir ki okuyucu da adeta bu insanlar hala yaşıyormuş veya karşılıklı sohbet ediyormuşlar gibi bir izlenim uyandırmıştır.

Goitein’in en çok kullandığı Geniza kaynağı mektuplarıdır. Çünkü mektuplar, yasal belgelerde bulunmayan bir şekilde insanın duygu ve düşüncelerini rahatça ortaya koyduğu belgeler olmuştur. Örneğin bulunduğu işten memnun olmayan bir baba, oğlundan ipekli kumaş sipariş eden bir anne, kardeşi uzak yolculuğa gittiği için endişelenen bir abla, bütün duygu yoğunluklarını ve olaylara bakış açılarını çok samimi bir şekilde anlatmışlardır. Đşte, Goitein bu samimi düşüncelerden yola çıkarak, dönemin siyasi politikasını, resmi kurumların işleyişini, toplumun sosyal ve ekonomik durumunu oldukça gerçekçi bir şekilde ele almıştır.

Goitein, bu mektupları adeta konuşma tarzında takdim etmiştir. Bunu yaparken de mektuplardaki karakterlerin, dillerine, dünya görüşlerine ve sahip

oldukları değerlere sadık kalmıştır. Mektuplardaki karakterlerden etkilenmiş, kendini onlarla özdeşleştirmiştir.

Goitein, Geniza çalışmalarını yaparken çok sayıda teknik, terimsel problemi çözmüş, onları açık bir çalışma merkezi haline getirmiştir. Onun bu alandaki çalışması bir bütün olarak düşünülürse, bu bütün içerisindeki küçük parçalar ayrıldığında kendi başlarına bir bütün olmaktadırlar.

Goitein, Geniza belgelerini bir arşiv olarak görmez, anları yaşayan tarihin canlı birer parçası olarak kabul eder ve o doğrultuda belgeleri yorumlar.

Geniza belgelerini ilk çalışan Goitein, değildir, ancak O, diğer meslektaşlarından farklı olarak kendisini yalnız bir alanda sınırlandırmamıştır. Geniza belgelerinde yer alan her türlü dokümana ulaşmaya çalışmıştır.

Goitein’in, Geniza araştırmalarına yoğunlaşması onu bambaşka bir konuya sevk etmiştir. Bu konu, Akdeniz’i enine ve boyuna kat eden ticaret yolları ve “Akdeniz toplumudur.” Goitein’in konuyla ilgili başka bir hayali ise Hindistan kitabı başlığında Hint ticaretine dair bir çalışma yapmaktı. Maalesef bu rüyasını gerçekleştiremedi.

Goitein, Geniza üzerine olan çalışmalarının çoğunu Đngilizce olarak hazırlamıştır. Böylelikle O, eserlerinin daha geniş kitleler tarafından okunmasını ve Geniza belgelerinin herkes tarafından tanınmasını amaçlamıştır. Bilimsel kimliğinin yanında aynı zamanda iyi bir eğitmen olan Goitein, öğrencilerini, Geniza belgelerinin çeşitli alanlarına yöneltmiş ve bu alanda pek çok bilim adamının yetişmesine neden olmuştur.

Kısacası Goitein’in Geniza araştırmalarındaki metodu şudur; Titiz bir şekilde dökümanların filolojik çözümlerini yapmak ve tarihin resmini oluşturmak için bu taşları bir araya getirmektir758.

758