GENEL OLARAK ELKOYMA

Yasa‟da elkoyma, aramadan ayrı bir koruma tedbiri olarak düzenlenmiĢtir. EĢyanın kiĢinin muhafazası altında olduğu biliniyorsa ancak bu eĢyaya arama sonucunda ulaĢılamayacaksa veya eĢyanın kiĢi tarafından nerede saklandığı bilinmiyorsa elkoyma tedbirine baĢvurulur.¹²⁷ Fakat el koyma, çoğunlukla arama ile iliĢkili olarak uygulanan bir koruma tedbiridir. BaĢka bir ifadeyle, genellikle, suç delillerinin elde edilmesi amacıyla yapılan bir arama sonunda el konulabilecek bir eĢyanın bulunup bulunmadığı ortaya çıkabilir. Bu nedenle arama ve elkoyma kararlarının birlikte verilmesi uygun olabilir.¹²⁸

Arama kararı niteliği itibariyle uygulayıcılara arama iĢlemi sonucunda bulunan eĢyalara ve delil niteliği taĢıyan diğer Ģeylere elkoyma hakkı vermez. Bu itibarla, sadece bir arama kararı verilmiĢ olması halinde, arama sonunda bulunan eĢyalara elkonulamaz.

Aksi hâlde, yapılan elkoyma iĢlemi hukuken yok hükmünde olacaktır.¹²⁹ Kısacası elkoyma da öteki ceza yargılaması önlemleri gibi, ceza yargılamasının amaçlarına hizmet eder.

Elkoyma da gerçeği ortaya çıkarma amacı ağır basar.¹³⁰

Anayasa‟ya göre, özel yaĢam dokunulmazdır. Kimsenin üstü, özel kâğıtları ve eĢyası aranamaz ve bunlara elkonulamaz. Elkoymaya, ancak milli güvenlik, kamu düzeni, suç iĢlenmesinin önlenmesi, genel sağlığın ve genel ahlâkın veya baĢkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması nedenlerinden birini veya bir kaçını gerçekleĢtirme amacıyla baĢvurulabilir (Ay m.20/2). Ayrıca önemi nedeniyle elkoyma, yakalama ve tutuklama ile birlikte Anayasada düzenlenmiĢtir. 1982 Anayasasının 20.maddesi 2001 yılında değiĢtirilmiĢ ve üst baĢta, özel kâğıtlar ve eĢyada elkoyma konusunda son derece ilginç

127 Kleinknecht/Meyer-Goflner,1993, 895, k.no.l.; Nur Centel ve Hamide Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku, Beta Yayınevi, Ġstanbul, 2008, s.373

128 ġahin, 2007, s.248

129 Hüseyin Serkan Yıldız, Ceza Muhakemesi Hukukunda Arama ve Elkoyma, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2010, s.110

130 Erdener Yurtcan, Ceza Yargılaması Hukuku, Kazancı Yayınevi, Ġstanbul, 2004, s.452

yeni düzenlemelere yer verilmiĢtir.¹³¹ Anayasayı değiĢtiren 4709 sayılı kanunun 4.

maddesine göre, Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 20.maddesinin 1.fıkrasının 3.cümlesi yürürlükten kaldırılmıĢ ve 2.fıkrası aĢağıdaki Ģekilde değiĢtirilmiĢtir. “Milli güvenlik.

Kamu düzeni, suç iĢlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlakın korunması veya baĢkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak, usulüne göre verilmiĢ hâkim kararı olmadıkça; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmıĢ merciin yazılı emri bulunmadıkça, kimsenin üstü, özel kâğıtları ve eĢyası aranamaz ve bunlara el konulamaz.

Yetkili merciin kararı yirmi dört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim kararını elkoymadan itibaren kırk sekiz saat içinde açıklar, aksi halde elkoyma kendiliğinden kalkar” Ģeklinde düzenlenmiĢtir. Ayrıca Anayasanın 28.maddesinde de, basılmıĢ eserlere elkoyma konusu düzenlenmiĢtir. Diğer taraftan CMUK‟un “zapt” adını verdiği iĢleme, yeni kanun^, “elkoyma” demektedir.¹³²

Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliğinin tanımlar baĢlığı altında; “Suçun veya tehlikelerin önlenmesi amacıyla veya suçun delili olabileceği veya müsadereye tâbi olduğu için, bir eşya üzerinde, rızası olmamasına rağmen, zilyedin tasarruf yetkisinin kaldırılması işlemini” ifade eder(AÖAY m.4).

Elkoyma muhakeme hukukunun öteki dallarında da ortaya çıkan bir kavramdır.

Medeni muhakeme hukukunda “ihtiyati tedbir” (HUMK m.101), Ġcra-iflas hukukunda ise

“ihtiyati haciz” (ĠĠK m.257) adı altında düzenlenen önlemler de birer elkoymadır. Bunlar da hukuk dalları içinde, kiĢilerin haklarına kavuĢmalarını güvence altına almaya yarar.¹³³

Doktrinde el koyma ile ilgili çeĢitli tanımlar yapılmıĢtır. Bu tanımlardan bazıları Ģu Ģekildedir:

131 Bahri Öztürk - Mustafa Ruhan Erdem - Özge Sırma - Yasemin F. Saygılar, Ceza Muhakemesi Hukuku Temel Bilgiler, Turhan Kitabevi, Ankara, 2006, s.415

 5271 Ceza Muhakemesi Kanunu Resmi Gazete: 17.12.2004

132 Kunter ve Yenisey, 2005, s.351

133 Yurtcan, Erdener, Cumhuriyet Savcısının ve Cumhuriyet Yargıcının BaĢvuru Kitabı, T.C. Adalet Bakanlığı Yayını, Ankara, 2007, s.81; Aslan Ölmez, 5271 Sayılı Yeni Ceza Muhakemesi Kanunu’nda Elkoyma, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul, 2008, s.6

-Elkoyma, ceza muhakemesinde delil olan ya da ileride delil olarak kullanılabilecek veya müsadereye tabi olan eĢyanın, eĢyayı elinde bulunduran kiĢinin rızası olmaksızın adliyenin eli altına alarak, eĢyayı elinde bulunduran kiĢinin eĢya üzerindeki tasarruf yetkisini ortadan kaldırmak olarak tanımlanabilir.¹³⁴

-Elkoyma; bir suç iĢlendikten sonra onu aydınlamak için gerekli olan delileri temin etmek veya müsadereye tabi eĢyayı emniyet altına almak için yapılan ceza muhakemesi iĢlemi Ģeklinde de tanımlanmıĢtır.¹³⁵

-Elkoyma, ceza muhakemesinde delil olabilecek ya da ileride müsadere edilebilecek eĢya üzerinde zilyedin tasarruf yetkisinin kaldırılması demektir.¹³⁶

- EĢya üzerinde zilyedinin sahip olduğu tasarruf yetkisinin, zilyedin rızası olmamasına rağmen kaldırılmasıdır.¹³⁷

-Bir koruma tedbiri olarak el koyma, rıza bulunmayan hallerde zorla Ģeyi alma yetkisini ifade etmektedir.¹³⁸

Delillerin toplanması, araĢtırılan delil kaynağının niteliğine göre, konut veya iĢyerinde arama yapılmasını, vücut muayenesini, psikiyatrik muayeneyi, iletiĢimin dinlenilmesi ve eĢyaya el konulması gibi soruĢturma iĢlemlerini gerekli kılar.¹³⁹ Nitekim elkoyma da, bir tehlikeyi önlemek amacıyla veya delil olarak kullanılmak üzere¹⁴⁰yapılır.

Tanımlamalarda incelendiğinde el koymanın bir koruma tedbiri olma hususunda, doktrinde birlik vardır. O halde her koruma tedbirinde bulunan özellikler, el koymada da vardır. Bu

134 Bahri Öztürk, DurmuĢ Tezcan, Mustafa Ruhan Erdem, Özge Sırma, Yasemin F Saygılar, Esra Alan, Nazari ve Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2010, s.444

135 Ahmet Gökçen, Basit Elkoyma ve Postada Elkoyma, Ġstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ġstanbul, 1993, s.5

136 Centel ve Zafer, 2008, s.373

137 Yurtcan, 2004, s.452

138 Yener Ünver ve Hakan Hakeri, Ceza Muhakemesi Hukuku, Adalet Yayınevi, Ankara, 2011, s.412

139 Serkan Cengiz, Fahrettin Demirağ, Teoman Ergül, Jeremy McBride, DurmuĢ Tezcan, Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemesi Kararları IĢığında Ceza Yargılaması Kurum ve Kavramları, Türkiye Barolar Birliği, Ankara, 2008, s.76

140 Nurullah Kunter - Feridun Yenisey, Muhakeme Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, Arıkan Yayınevi, Ġstanbul, 2005, s.351

koruma tedbirine CMUK‟da “zabıt”, “zapt” bazen de “haciz” denilmiĢtir.¹⁴¹ Fakat günümüz yasal doktrininde el koyma terimi kullanıldığı için bizde çalıĢmamı da el koyma teriminin kullanılması uygun görülmüĢtür.