Bu kısımda Amerika Birleşik Devletleri hukuk sistemi hakkında genel bilgiler verildikten sonra ceza hukuku ve medeni hukuk arasındaki temel farklılıklar ve birbirlerine olan etkileri ele alınacaktır. Özellikle hem ceza hem de hukuk yargılaması bakımından sonuçlar doğuran haksız fiil kavramı bağlamında hukuk ve ceza yargılamasının birbirine olan etkileri incelenecektir.
Amerikan hukuk sistemi, İngiliz hukuk sistemi mirasının bir parçası olan adversarial adalet sistemine dayanmaktadır. Amerikan hukuk sistemi, yetkisini Anayasa ve kanunlardan alan ikili mahkeme teşkilatına sahiptir. Burada federal sisteme bağlı olarak, eyalet ve federal mahkeme örgütlenmesi olmak üzere iki ayrı ve birbirine tamamlayan sistem bulunmaktadır. Eyaletler kendi mahkeme teşkilat modellerini oluşturma konusunda yetkili olmakla birlikte, genel olarak eyalet adalet sistemleri ve mahkeme yapılanmaları ortak özelliklere sahiptir216
.
Amerika’da yargı sistemi ceza ve medeni hukuk olmak üzere ikiye ayrılır. Bu iki sistem birbirinden farklı olmakla birlikte her biri adil bir hukuki süreç yoluyla bir yanlışı doğruya çevirmek için kullanılmaktadır. Bir medeni hukuk davasında, bir şahıs, kurum veya kuruluş olabilen özel bir taraf davacı (plaintiff), davalı (defendant) tarafa bir dava açar. Bir ceza davasında ise dava, başsavcılık eliyle devlet tarafından sanığa karşı açılmaktadır. Eyalet bölge mahkemeleri ve federal bölge mahkemeleri hem ceza hem de medeni hukuk davalarına bakarlar217
.
Amerikan yargı sisteminde mahkemeler yetkilendirildikleri alanlara göre adlandırılmaktadır. Buna göre ceza alanında yetkili kılınmışsa ceza mahkemeleri (criminal courts), hukuk alanında yetkili kılınmışsa hukuk mahkemeleri (civil courts) olarak adlandırılırlar. Türk mahkeme teşkilatından farklı olarak Amerikan federal ve eyalet yapılanmasında, idari organ, kurum ve kuruluşların işlem ve eylemlerinden 216 Balo, Yusuf Solmaz: “Amerika Birleşik Devletleri Mahkeme Teşkilatı”, AÜHFD, C.61, S.3,
Y.2012, (ABD), s.973
217 Cantrell, Bruce: “The Differences between Criminal and Civil Law”, CISSP 79103, http://www. giaC.org/cissp-papers/387. pdf, İET:05. 02. 2013, s.2
doğan uyuşmazlıkları çözmek üzere ayrı bir idari yargı sistemi bulunmamaktadır. Bu kapsamda kalan uyuşmazlıklar, idari işlem veya eylemi gerçekleştiren kurumun federal veya eyalet organı olmasına göre eyalet ve federal mahkemeleri tarafından çözülmektedir218.
Bilindiği üzere kıta Avrupası hukuku dünya çapında en etkili hukuk sistemidir ve köklerini Roma hukukundan alır. Genellikle yazılı olarak, hâkimler tarafından uygulanıp yorumlanan kapsamlı bir kanunlar sistemini düzenler. “Common Law” olarak ifade edilen ortak hukuk ise, İngiltere’de gelişmiş bir hukuk sistemidir. Common Law ABD’ye İngiltere’den gelmiştir. Bu noktada özel eyalet kanunlarının tarihsel kültürlerini yansıtmaları ilginçtir. İngilizlerce sömürgeleştirilen bazı eyaletler Common Law kullanmasına rağmen, Fransızlar ve İspanyollar tarafından sömürgeleştirilenler, bunların arasında özellikle Louisiana, kıta Avrupası hukukunun bir takım özelliklerini bünyesinde barındırmaktadır219
.
Amerika’da etkisi görülen bu iki hukuk sitemi, kanunlaşma süreci bakımından farklı özellikler arz ettiği gibi, kıta Avrupası hukuku ve Common Law kanun ve yasalara yaklaşım açısından da farklılıklar içermektedir. Kıta Avrupası hukukunun hakim olduğu ülkelerde mevzuat, hukukun öncelikli kaynağı olarak görülür. Mahkemeler kararlarını kanun ve yasaların kanuni hükümlerine dayandırırlar. Buna karşılık, Common Law sisteminde olaylar hukukun öncelikli kaynağıdır. Bu noktada yasalar sadece Common Law’a bir saldırı olarak görülürler ve zoraki yorumlanırlar. Amerika’da Common Law, ceza ve medeni hukuk olmak üzere iki ana birime ayrılmaktadır220
.
1. Eyalet Mahkemeleri
Federal Anayasa her eyalete kayda değer ölçüde bağımsızlık ve yetki veren bir cumhuriyet kurmuştur. Federal hükümetin yetkileri Anayasa’da tayin edilen sınırlar içinde belirlenmiştir ve geri kalan hususlarda düzenleme yapma yetkisi ABD Anayasasıyla eyaletlere bırakılmıştır (ABD Any. Ek md.10). Bu sistemsel farklılığın doğal sonucu olarak ABD adalet sisteminde tek bir yargı sisteminden ziyade,50 tane
218 Balo, (ABD), s.999 219 Cantrell, s.2 220 Cantrell, s.2
eyalet yargı sistemi, the District of Columbia ve federal yargı sistemi olmak üzere birbirinden farklılıklar gösteren 52 çeşit adalet sistemi tipikliği bulunduğu söylenebilir221.
ABD yargı sisteminin oluşum sürecinde federalizm karşıtları ve yandaşlarının farklı görüşler ileri sürdüğü bilinmektedir. Federalizm karşıtları yalnızca Yüksek Mahkemenin (The Supreme Court of America) kurulmasını ve diğer hukuk ve ceza uyuşmazlıklarının tümünün eyalet mahkemelerinde görülmesi gerektiğini ileri sürmelerine karşın; federalizm taraftarları ise eyaletlerin fazla güce sahip olmaması fikrinden hareket ile uyuşmazlıkların federal mahkemelerde çözülmesi gerektiğini ileri sürmüşlerdir. Bu fikir farklılıklarının sonucu olarak bir toplumsal uzlaşıya varılarak ikili yargılama sistemini ifade eden “dual court system” ortaya çıkmıştır. Bu aslında ABD’deki egemenlik yetkisinin ulusal hükümet ile eyalet hükümetleri arasındaki paylaşımının yargı sistemine yansıması olduğu söylenebilir. Bu sistemin oluşumunda etkili olan diğer bir husus ise, ülkedeki örf ve adet hukukudur. İkili yargı sisteminde federal yargının yetkileri sınırlı olarak ABD anayasasında belirtilmiş olup, geriye kalan hususların ise eyalet yargı sisteminin yetkisinde kaldığı vurgulanmıştır222
.
Eyalet yargı sistemi ve federal yargı sisteminden oluşan ikili yargı sisteminin dezavantajı olarak hukukta birlik ve uyumun sağlanamadığı buna karşılık avantaj olarak ise eyaletler arasında yaşanan rekabetin hukuk sitemine olumlu olarak yansıması gösterilmektedir223
.
Öte yandan Federal Anayasanın 4’üncü maddesindeki hüküm eyalet mahkeme kararlarının diğer eyaletler bakımından da sonuç doğuracağını ve infaz edilebilirlik özelliği olduğunu düzenlemektedir. Düzenlemeye göre, her eyalet diğer bütün eyaletlerin kanunlarına ve mahkeme kararlarına tam güven gösterecek ve uyacaktır224
.
221 Balo, (ABD), s.975
222 Schmalleger, Frank: Criminal Justice Today, An İntroductory Text for the 21 st Century: (8 th Edition). New Jersey 2005, s.369; Balo, (ABD), s. 976
223 Can, Mustafa: “ABD Yargı Sistemi ve Uyuşmazlıkların Çözümü”, Mevzuat Dergisi, Y.6, S.69, Eylul 2003, http://www.mevzuatdergisi.com/2003/09a/04. htm, İET: 12. 02. 2013
224 Balo, (ABD), s. 978
Eyaletler arasında bir takım farklılıklara rastlanmakla birlikte; genel yetkili mahkemeler superior courts, circuit court olmak üzere ikili bir yapıya sahiptir. Bundan başka hafif suçlara (misdemeanor) ilişkin yargılamalar ise sınırlı yetkili mahkemelerde (lower court) görülmektedir225. Ayrıca trafik mahkemeleri, magistrate mahkemeleri, belediye (municipal) mahkemeleri ve veraset (probate) mahkemeleri gibi yerel ve uzmanlaşmış mahkemeler de kurulmuştur226
.
Amerikan Anayasasının 6’ncı maddesi gereğince Federal Anayasa üstün yasa konumunda olması nedeniyle, Federal Anayasa’ya aykırı eyalet anayasası veya kanunlarının uygulanabilirliği bulunmadığından federal mahkeme hâkimleri gibi eyalet mahkemeleri hâkimleri de Federal Anayasa’yı gözetmekle yükümlü bulunmaktadırlar227
.
Eyalet anayasaları ve kanunlarında ön görülen düzenlemeler uyarınca eyalet mahkemelerinde görev yapacak olan hâkimler çeşitli şekillerde seçilmektedir. Bununla birlikte ağırlıklı olarak eyalet mahkemesi hâkimlerinin çoğunluğu halk tarafından genel seçimle ya da eyalet valileri tarafından belirli bir sure için seçilmektedirler228.
Amerikan hukuk sisteminde genel olarak bir takım ortak özellikler bulunmakla birlikte her eyalet kendi mahkeme sistemin yapılandırma konusunda yetkiye sahip olduğundan dolayı eyalet sayısınca farklılık taşıyan mahkeme sisteminin bulunduğu söylenebilir. Bununla birlikte genel olarak her bir eyalette üç dereceli mahkeme sistemi bulunmaktadır. Buna göre eyalet yargılama sistemi ilk derece mahkemeleri, istinaf mahkemeleri ve eyalet yüksek mahkemelerinden oluşmaktadır229
. Bundan başka özellik taşıyan bazı durumlar bakımından, yerel ve uzmanlaşmış çocuk
225 Balo, (ABD), s.999-1000
226 Freidman, Lawrence M. : A History of American Law, New York 1985, s.42; Balo, (ABD), s. 1001
227 Balo, (ABD), s.1001; Amerika Birleşik Devletleri’nde Federal Yargılama Sistemi ve Bu Sistem
İçinde Cezai Yargının Yeri ve İsleyişi”, http://turkish.
turkeY.usembassY.gov/media/pdf/federal_yargi. pdf, (Federal Yargılama Sistemi),s.8
228 Balo, (ABD), s. 1002; Amerika Birleşik Devletleri’nde Federal Yargılama Sistemi ve Bu Sistem
İçinde Cezai Yargının Yeri ve İsleyişi”, http://turkish.
turkeY.usembassY.gov/media/pdf/federal_yargi. pdf, (Federal Yargılama Sistemi), s.8 229 Balo, (ABD), s. 1001
mahkemeleri, aile veya trafik mahkemeleri gibi özel mahkemeler de bulunmaktadır230
.
2. Federal Mahkemeler
Amerikan Anayasasının 3’üncü maddesinde yargılama yetkisi genel olarak düzenlenmiş olan federal mahkemelerin ceza yargılamalarındaki yetkisine ilişkin ABD Ceza Muhakemesi Kanunu’nda düzenleme bulunmaktadır. Buradaki düzenleme uyarınca federal mahkemelerin yetkisi üstün bir yetki olup federal mahkemeler, açıkça eyalet mahkemelerinin yetkisinde olduğu belirtilenler haricinde kalan eylemlere bakacak temel görevli mahkemelerdir231.
Yasal dayanağını ABD Anayasasının 3’üncü maddesinin birinci fıkrasından alan federal yargı, bir yüksek mahkeme (U. S. Supreme Court) ve alt dereceli mahkemelerden (İnferior Courts) oluşmaktadır. Anayasasının ilgili hükmü gereğince federal mahkemelerin kuruluş, yargı yetkisini belirlenmesi ve hangi uyuşmazlıkların bu mahkemelerde görüleceği konusunda karar organı Kongredir. Ayrıca Kongre bu mahkemelerde çalışacak hâkimlerin sayısını ve yerlerini belirlemek, ABD Başkanı tarafından atanan hâkimlerin atama kararnamesini uygun bulmak ve yargı erkinin kullanacağı bütçeyi onaylamak konusunda da yetkilidir232
. Amerikan adalet sistemindeki etkinliği ve yargılama yetkisi zamanla artmış olan federal mahkemelerin yargı yetkisi sınırlı olduğundan sadece belirli türdeki dava ve uyuşmazlıklar bakımından yargı yetkisine sahiptirler233
.
ABD federal yargı sistemi bölge mahkemeleri (The U. S. district courts), federal istinaf mahkemeleri (The U. S. Circuit Courts of Appeal) ve Birleşik Devletler Yüksek Mahkemesi (The U. S. Supreme Court) olmak üzere üç aşamadan oluşmaktadır234
.
230 Baum, Lawrence: American Courts; Process and Policy, Edition 4, Houghton Mifflin Co. ,1998, s.19; Balo, (ABD), s.1004
231 Wright, Charles Alan: The Law of Federal Courts, 1994, s.27; Balo, (ABD), s.978 232http://www.
uscourts.gov/FederalCourts/UnderstandingtheFederalCourts/FederalCourtsInAmericanGovern ment. aspx, İET:14. 01. 2013; Wright, s.27-28; Balo, (ABD), s.980
233 Freidman, s.40; Acker, James R./Brody, Davit C.: Criminal Procedure, A Contemporary Perspective, Second Edition, Jones and Bartlett Publishers, Sudbury, Massachusetts 2004, s.29 234 Baum, s.13; Hakeri, Hakan: “Amerikan Ceza Hukukuna Genel Bir Bakış”, CHD, Aralık 2008,
(ABD),s.18; Balo, (ABD), s.980
B. AMERİKAN CEZA HUKUKU