Genel bütçe kapsamındaki idareler, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nda genel yönetimin merkezi yönetim kapsamındaki idareler arasında sayılmaktadır. Genel bütçe kapsamındaki idareler, 5018 sayılı Kanunda (I) sayılı cetvelde sayılmışlardır.
2008 yılında itibaren, 5018 sayılı Kanuna dayanılarak İç Denetim Koordinasyon Kurulu koordinatörlüğünde genel bütçe kapsamındaki idarelerde iç denetim sistemi kurulmaya başlanmıştır.
Genel bütçeli idareler de üst yönetici, Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığında genel sekreter; Başbakanlık ve bakanlıklarda müsteşar; müsteşarlık da müsteşar; genel müdürlüklerde ise müdürdür. Ancak Milli Savunma Bakanlığında üst yönetici bakandır.
İç denetçiler, bakanlıklar ve bağlı idarelerde, üst yöneticilerin teklifi üzerine Bakan, diğer idarelerde üst yöneticiler tarafından sertifikalı adaylar arasından atanır. Aynı şekilde iç denetçiler, bakanlıklar ve bağlı idarelerde, üst yöneticilerin teklifi üzerine Bakan, diğer idarelerde üst yöneticiler tarafından görevden alınır.
24.12.2005 tarihli ve 26033 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 5436 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanununda, genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri, özel bütçeli idareler ve sosyal güvenlik kurumlarından 190 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye tabi olanlar için genel idare hizmetleri sınıfından dördüncü dereceli 1200 adet iç denetçi kadrosu ihdas edilmiştir. 22.12.2005 tarihli ve 5436 sayılı Kanunla ihdas edilen iç denetçi kadrolarından (720) adedinin sınıf ve derecelerinin değiştirilerek kamu kurumlarına, 190 sayılı Genel Kadro ve Usulü Hakkında Kanun Hükmünde Kararnameye bağlı cetvellerin ilgili bölümlerine söz konusu kadroların eklenmesi; Maliye Bakanlığı’nın 02.02.2006 tarihli ve 1485 sayılı yazısı üzerine, 5436 sayılı Kanunun 16.maddesine göre, Bakanlar Kurulu’nca 20.02.2006 tarihinde kararlaştırılmıştır. 20.02.2006 tarihli ve 2006/10809 sayılı Kararname’de belirtilen 720 adet iç denetim kadrosunun genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerine 399, özel bütçeli idarelere 286 kadro verilirken; sosyal güvenlik kurumlarına ise 35 kadro verilmiştir.
İç Denetim Koordinasyon Kurulu tarafından 04.03.2015 tarihinde revize edilerek yayınlanan “İdareler İtibariyle Güncel Dolu-Boş İç Denetçi Kadro Sayıları”na göre genel bütçe kapsamındaki idarelere 692 adet kadro tahsis edilmiş olup, bu kadrolara 315 tanesine atama yapılmış, 377 kadroya ise atama yapılmamıştır (http:// http://www.idkk.gov.tr, 10.03.2015).
Tablo 3: Genel Bütçeli İdarelerde İç Denetçi Kadrosu Verilen Kurumlara İlişkin Bilgiler
Kaynak: İDKK 2008-2013 Yılları Kamu İç Denetim Genel Raporları
İç denetçi kadrosu verilen kurum sayısı uzun yıllar 34 iken, 2012 yılı itibariyle bu sayı 44 çıkmış ve 2014 yılı da dahil bu sayı 44 olarak kalmıştır. İdareler 2008- 2011 yılları arasında kendilerine tahsis edilen kadroların %82’sine atama yapmış; ancak %18’ine ise atama yapmamıştır. 2012 yılında ise kadro verilen kurum sayısı 34 iken, %29 bir artışla kurum sayısı 44’e yükselmiştir. Bununla beraber iç denetçi atamalarında artış beklenirken tersi bir durumla atama yapmayan kurum sayısı 2012 yılında 5’ten 14’lere çıkmıştır. Bu atama yapmayan kurum sayısı 2014 yılında ise 11 düşmüştür. Kendisine iç denetçi kadrosu verilip atamayan yapmayan kurumların arasında Cumhurbaşkanlığı, Başbakanlık, Anayasa Mahkemesi, Danıştay, Sayıştay gibi kurumlar bulunmaktadır İç denetçi kadrosu verilmeyen kurumların arasında ise Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığı, Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği, Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu5 ve Göç İdaresi Genel Müdürlüğü yer almaktadır. Kadro verilip ataması yapılmayan ve hiç kadro verilmeyen bu tarz devlet örgütünde en önemli kurumların olması iç denetime verilen önemi göstermektedir. Genel olarak atama iç denetçi ataması yapılmamasının nedeni, üst yöneticilerin iç denetim ile ilgili bilgisinin eksik ya da hiç olmaması ve kurumun denetime bakış açısı olabilir.
5
TBMM tarafından 2010 yılında kabul edilen 6085 sayılı Sayıştay Kanunu ile birlikte Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulunun personeli, araç, gereç ve her türlü taşınır ve taşınmaz malları ve bütçesi Sayıştay’a devredilmiştir
Yıllar İç Denetçi Kadrosu Verilen Kurum Sayısı İç Denetçi Ataması Yapılan Kurum Sayısı İç Denetçi Ataması Yapılmayan Kurum Sayısı İç Denetçi Ataması Yapmayan Kurum Sayısının Toplam Kurum Sayısına Oranı 2008 34 27 7 %21 2009 34 27 7 %21 2010 34 29 5 %15 2011 34 29 5 %15 2012 44 30 14 %32 2013 44 32 12 %27 2014 44 33 11 %25
Aşağıdaki tabloda genel bütçeli idarelere tahsis edilen iç denetçi kadro sayısı ile ataması yapılmış iç denetçi sayıları verilmiştir.
Tablo 4: Genel Bütçe Kapsamında İdarelerde İç Denetçi Kadrolarına İlişkin Bilgiler Yıllar Tahsisi Edilen İç Denetçi Kadro Sayısı Atanmış İç Denetçi Sayısı Dolu Kadroların Toplam Kadroya Oranı 2008 432 225 %52 2009 432 220 %51 2010 432 225 %52 2011 402 176 %43 2012 640 211 %33 2013 692 288 %42 2014 692 315 %46
Kaynak: İDKK 2008-2013 Yılları Kamu İç Denetim Genel Raporları
2008-2010 yılları arasından tahsis edilen kadro sayısında bir değişiklik olmamıştır. 2009 yılında sadece atanmış iç denetçi sayısında bir azalma olmuştur. 2010 yılında ise tekrar 2008 yılı denetçi sayısına ulaşmıştır. Onun dışında 2008-2010 yılları arasında tahsis edilen iç denetçi kadrosu ve atanmış iç denetçi sayısında bir değişiklik olmamıştır. 2011 yılında ise, tahsis edilen iç denetçi kadrosu 402’ye düşmüştür. Atanmış iç denetçi sayısı ise 176’ya düşmüştür. 2012 yılında ise kurumlara tahsis edilen iç denetçi sayısı 238 kişi artarak 640’a çıkarken atanmış iç denetçi sayısı sadece 35 kişi artmıştır. 2013 yılında ise, tahsis edilen iç denetçi sayısı 52 artarak 692 olmuş; atanmış iç denetçi sayısı ise 2012 yılına göre 77 kişi olarak kurumlar da 288 iç denetçi olmuştur. 2014 yılında ise tahsis edilen iç denetçi kadrosunda bir değişiklik olmamış; fakat atanmış iç denetçi sayısı 27 iç Denetçi artarak 315 olmuştur. Dolu kadroların toplam kadroya oranına bakıldığında ise 2014 yılında %46 olduğu görülmektedir. Tahsis edilen kadroların %56’sına atama yapılmamıştır. 2008 yılında kadroların %48 boştur.
Aşağıdaki tabloda genel bütçe kapsamındaki idarelerde emekli olan, görevden ayrılan, ataması iptal edilen, vefat eden veya başka kuruma geçen iç denetçi sayıları verilmiştir.
Tablo 5: Genel Bütçe Kapsamında İdarelerde Emekli Olan, Görevden Ayrılan- Ataması İptal Edilen, Vefat Eden veya Başka Kuruma Geçen İç Denetçi Sayıları
Yıllar Emeklilik
Görevden Ayrılan-Ataması
İptal Edilen Vefat
Diğer Kurumlara İç Denetçi Olarak Naklen Geçiş Toplam 2008 2 10 1 1 14 2009 0 11 0 0 11 2010 3 7 1 0 11 2011 11 16 1 3 31 2012 4 6 0 5 15 20136 14 4 0 17 35 Toplam 34 54 3 26 117
Kaynak: İDKK 2008-2013 Yılları Kamu İç Denetim Genel Raporu
Bu tabloda iç denetim için önemli olan iç denetçilik görevinden ayrılan ve ataması iptal edilen sayıdır. 2008-1012 yıları arasında 20 iç denetçi emekli olurken; 3 iç denetçi ise, vefat etmiştir. Diğer kamu kurumlarına iç denetçi olarak naklen geçiş yapan iç denetçi sayısı 96’dur. İç denetçilik mesleğinden ayrılan veya ataması iptal edilen toplam sayısı ise 50’tür.
Aşağıdaki tabloda genel bütçe kapsamındaki idarelerde iç denetim faaliyetine ilişkin veriler verilmiştir.
Tablo 6: Genel Bütçe Kapsamında İdarelerde İç Denetim Faaliyetine İlişkin Veriler Yıllar İç Denetçi Kadrosu Verilen Kurum Sayısı İç Denetçi Ataması Yapılan Kurum Sayısı İç Denetim Faaliyetinde Bulunan İdare Sayısı Danışmalık Faaliyetinde Bulunulan İdare Sayısı Rapor Üretilen İdare Sayısı 2008 34 27 17 9 16 2009 34 27 21 8 22 2010 34 29 25 12 25 2011 34 29 18 14 32 2012 44 30 20 15 23 2013 44 32 23 23 26
Kaynak: İDKK 2008-2013 Yılları Kamu İç Denetim Genel Raporu
6
İDKK 2013 Yılı Kamu İç Denetim Genel Raporu’nda genel bütçe kapsamında idarelerde emekli olan, görevden ayrılan-ataması iptal edilen, vefat eden veya başka kuruma geçen iç denetçi sayıları genel bütçe, özel bütçe, sosyal güvenlik kurumları ve mahalli idareler ayrımı yapmadan verilmiştir.
Bu tabloda genel bütçe kapsamındaki idarelerde iç denetçi kadrosu verilen kurum sayısı ile iç denetim faaliyetlerine ilişkin bilgiler verilmiştir. Yıllar itibariyle inceleyecek olursak 2008 yılında denetçi ataması yapılan kurum 27, bu kurumlarda iç denetim faaliyetinde bulunan kurum 17, danışmalık faaliyetinde bulunan kurum 9’dur. İç denetim faaliyetinde bulunana bu 17 kurum sadece 16 tane rapor üretmiştir. 2009 yılında ataması yapılan kurum sayısında bir değişiklik olmamıştır; ancak iç denetim faaliyetinde bulunan kurum sayısı 17’den 21’e yükselmiştir. Bu yılda danışmalık faaliyeti 8 iken, iç denetim faaliyetinde bulunan 21 kurum 22 rapor üretmiştir. 2010 yılında ataması yapılan kurum sayısı 27’den 29’a yükselmiştir. Bu artış iç denetim faaliyetinde bulun kurum sayısına yansımıştır. 2010 yılında iç denetim faaliyetinde bulunan kurum sayısı 29’e; danışmalık faaliyetinde bulunan kurum sayısı ise 12’ye yükselmiştir. İç denetim faaliyetinde bulanan 29 kurum 25 rapor üretmiştir. 2011 yılında, iç denetçi ataması yapılan kurum sayısında bir değişiklik olmamıştır. 2010 yılına göre iç denetim faaliyetinde bulunan kurum sayısında düşüş olmuştur. Danışmanlık faaliyetinde bulunan idare sayısında ise 2 artış olmuş ve 14’e yükselmiştir. İç denetim faaliyetinde bulunan 18 kurum toplamda bir önce ki yıla göre 7 artış olmuş ve 32’ye yükselmiştir. 2012 yılında, iç denetçi ataması yapılan kurum sayısı 30 çıkmıştır. İç denetim faaliyetinde buluna idare sayısı ise 2011 yıla göre 2 kurum artarak 20’ye yükselmiştir. 2012 yılında danışmanlık faaliyetinde bulunan idare sayısı 15 çıkmıştır. İç denetim faaliyetinde bulunan 20 idare, 23 iç denetim raporu üretmiştir. 2013 yılına baktığımızda atama yapılan kurum sayısı 32, iç denetim faaliyetinde buluna kurum sayısı 23, danışmanlık faaliyetinde buluna kurum sayısı ise 23’tür. İç denetim faaliyetinde bulunan 23 kurum, iç denetim faaliyetleri sonucunda 26 rapor üretmiştir. 2008-2013 yılları arasında iç denetim faaliyetinde buluna kurum sayısı 17’den 23’e yükselmiştir. Danışmanlık faaliyetinde bulunan kurum sayısı ise 9’dan 23’e yükselmiştir. Üretilen rapor ise 16’dan 26’ya yükselmiştir. İç denetim faaliyetleri için 2008 yılı yeni olduğundan bu dönemdeki faaliyette de buluna kurum sayısının az olması ve az rapor üretmesi normal karşılanabilir; çünkü iç denetim yeni yeni uygulanmaya başlanmıştır. Buna karşın 2013 yılına bakıldığında ise bu tablonun değişmediği görülmektedir. Bu da Türk kamu denetim sisteminde iç denetime yeterli özenin verilmediğini göstermektedir.
Rapor sayısının ise azlığı kurumlarda iç denetim etkin bir şekilde yapılamadığının göstergesidir.
ÜCÜNCÜ BÖLÜM
GENEL BÜTÇE KAPSAMINDAKİ İDARELERDE İÇ DENETİMİN DEĞERLENDİRİLMESİNE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA
Bu bölümde genel bütçe kapsamındaki idarelerde görev yapmakta olan iç denetçilere, genel bütçeli idarelerde iç denetim sistemine ilişkin anket araştırmasının analizine yer verilmiştir.