D. Genel İlkeler
1. Genel Ahlaka Uygunluk İlkesi
Genel ahlak; bir toplumun yazılı olmayan, uzun yıllar içerisinde süregelmiş,
yerleşmiş ve topluma ait belirli kalıplar oluşturmuş kurallar bütünüdür. Ahlaka uygunluk
Unicorn (tek boynuz) isimli atın alkollü içecek aldığı izlenimi yaratılarak çocuklara kötü örnek olunduğu; www.youtube.com adresli internet sitesinde yayınlanan görüntülerde, “Büyüklerini sevmiyorsun…isyan etmek istiyorsun…ama nasıl?...Peluş Molotof kokteyli!” şeklinde ifadelere ve elinde oyuncaktan da olsa büyüklerine molotof kokteyli fırlatan mutsuz çocuk görseline yer verilmesi suretiyle çocukların fiziksel, zihinsel, ahlaki, psikolojik ve toplumsal gelişim özelliklerinin olumsuz yönde etkilendiği; 6502 sayılı Kanun gereği tüketicilerin ve çocukların korunması hususunun kamu yararı teşkil ettiği değerlendirilmiş olup; reklâm veren hakkında, 6502 sayılı Kanun uyarınca idari para ve anılan reklamları durdurma cezası verilmesine karar verilmiştir (RK, 10/05/2016 Tarih, 248 sayılı toplantı kararı, Dosya No: 2016/ 169).’’
106 “ ‘Karadeniz TV’ logolu televizyon kanalında yayınlanan “Yaşama Dair” adlı programda,
programa konuk olarak katılan ve ürettiği bitkisel ürünlerle bir dizi rahatsızlığı tedavi ettiğini iddia eden Dr. Mustafa Eraslan ile uzman eczacı olarak izleyicilere tanıtılan Mustafa Tekin’in bu hususlarda bilgi verdiği, ayrıca program boyunca; “Dr. Mustafa Eraslan’dan Sağlıklı Yaşam Önerileri”, “Damar Tıkanıklığı”, “Şeker Hastalığına Bitkisel Çözüm”, “Bitkisel Ürünlerle Tedavi Yöntemleri” “Danışma hattı: 0 212 438 35 45” şeklindeki yazılar ekranda tutularak, söz konusu bilgilere ve ilgili ürünlere ulaşmak isteyen izleyicilere gerekli danışma hatlarının numarasının sunulduğu (...) programda kullanılan ifade ve açıklamalarla, reklam olduğu açıkça belirtilmeden, Dr. Mustafa Eraslan’ın ve ürünlerinin örtülü reklamı yapıldığı tespit edilmiştir. Buna göre, mecra kuruluşu Karadeniz Hamsi FM Radyo Ve Televizyon Yayıncılığı A.Ş. hakkında, 6502 sayılı Kanun ile mülga 4077 sayılı Kanun uyarınca anılan reklamları durdurma cezası verilmesine karar verilmiştir (RK, 15/07/2014 Tarih, 226 sayılı toplantı kararı, Dosya No: 2012/ 276).’’
kavramı somutluktan son derece uzaktır zira toplumdan topluma, aynı toplum içerisinde
farklı gruplara ve hatta kişiden kişiye dahi değişebilmektedir
107. Dolayısıyla kesin olarak
bir kurallar bütünü oluşturmak çok zor ve hatta imkansızdır. Bu sebeple uyuşmazlık
halinde somut olaya göre ilgili mahkemenin doğrudan veya bilirkişi eliyle belirlemesi
gereken bir husustur
108.
TKHK 61/2 maddesi ile reklamların genel ahlaka uygun olması gerektiği
belirtilmiş ancak genel ahlaka uygunluk ölçütü hakkında bir düzenleme getirmemiştir.
Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği 5. maddesi ile ise belirli bir
takım durumlar belirtilerek genel ahlak kuralları somutlaştırmaya çalışılmıştır
109. Buna
göre reklamlar; genel ahlak kurallarına aykırı ifade ya da görüntüler içeremez (m. 5/1-
a)
110; tüketicilerin korkularını ve batıl inançlarını istismar edemez (m. 5/1- g); hastaların
tedavi öncesi ve sonrasına ait ifade ya da görüntüler içeremez (m. 5/1- ğ)
111; toplumu
107 Şahinci, s. 37.
108 Deryal, Yahya; Tüketici Hukuku, Seçkin Yayıncılık, 2. Baskı, Ankara, 2008, s. 193. Ahlaka
uygunluğun ölçüsü, içinde bulunulan zamana göre aydın, vicdanlı, normal zekaya sahip, dürüst ve aklı başında kişilerin ahlak anlayışı esas alınarak belirlenmelidir; İnal, s. 32.
109 Şahinci, s. 38.
110 “ ‘Avea Woops 5GB’ başlıklı reklamların her iki versiyonunda da gençlerin ders işlenirken
sınıfta uyuması veya internete bağlanarak oyun oynaması ve bir gencin arkadaşıyla birlikte karşı apartmanda oturan kız arkadaşını teleskop vasıtasıyla takip etmesi gibi kınanacak davranış biçimlerinin normal ve eğlenceli gibi gösterilmesi; dolayısıyla söz konusu reklamların, gençleri ve çocukları olumsuz etkileyecek nitelikte olduğu tespit edilmiştir. Diğer husular da göz önüne alınarak, reklam veren hakkında, 6502 sayılı Kanun uyarınca idari para ve anılan reklamları durdurma cezaları verilmesine karar verilmiştir (RK, 12/04/2016 Tarih, 247 sayılı toplantı kararı, Dosya No: 2016/ 300).’’
111 “ ‘Lasinya’ isimli ürüne ilişkin tanıtımlarda; ‘’düzenli kullandığınız takdirde 8 gün içerisinde
saçlarınızı çıkartacak.'' şeklinde ifadelere yer verildiği tespit edilmiştir. Kozmetik Mevzuatına tabi bulunan tüm kozmetik ürünlerin, insan vücudunun dış kısımlarına uygulanan ve etkileri geçici olan ürünler olması gerektiği; bu bağlamda inceleme konusu tanıtımlarda yer alan tedaviye yönelik ve endikasyon belirten ifadelerin ilgili mevzuatta belirtilen kozmetik ürün tanımını aşan ve yanıltıcı nitelikte değerlendirildiği; ayrıca şayet anılan ürünler söz konusu reklamlarda belirtilen iddiaları kanıtlayabilir nitelikte ise, bu durumda “kozmetik ürün” kapsamında değil, “beşeri tıbbi ürün” veya “ilaç” kapsamında ruhsatlandırılması gerektiği, “beşeri tıbbi ürün” veya “ilaç” kapsamında değerlendirilmesi gereken ürünlerin reklamının yapılmasının ise mevzuata uygun olmadığı dolayısıyla her koşulda, söz konusu ürün ile ilgili olarak yapılan bu nitelikteki tanıtımların mevcut mevzuata aykırılık teşkil ettiği, Diğer taraftan, söz konusu reklamlarda hastaların tedavi öncesi ve sonrası ifadelerine yer verilerek ilgili mevzuat hükümlerine aykırı hareket edildiği tespit edilmiştir. Buna göre, reklam veren Benru Radyo Televizyon ve Uydu Yayıncılık A.Ş. hakkında, 6502 sayılı Kanun’un 63 üncü ve 77/12 nci maddeleri uyarınca anılan reklamları durdurma cezası verilmesine karar verilmiştir. (RK, 09/02/2016 Tarih, 245 sayılı toplantı kararı, Dosya No: 2015/ 599).’’
endişeye sevk edici veya yanıltıcı biçimde; hastalık, yaralanma ve benzeri bir durumla
ilgili ifade ya da görüntüler içeremez (m. 5/1-h).
Daha önceki yönetmelikten farklı olarak ‘cinselliğin istismarı ve pornografi içeren
ifadeler ya da görüntüler taşıyamaz’ hükmü genel ahlak kurallarına aykırı olunamaz
hükmünün içerisine dahil edilmiş; korku ve batıl inançların reklamlarda yer alamayacağı
hükmü, korku ve batıl inançların istismar edilemeyeceği şeklinde değiştirilmiş; hastaların
tedavi öncesi ve sonrasına ait görüntü veya ifadelerinin kullanılamayacağı hükmü
eklenmiştir
112.
Ahlaka uygunluktan kasıt sadece reklamın içeriği olan görüntü, ifade, sözler veya
ifadeler değildir. Aynı zamanda reklamın veriliş amacı, mesajı yani hizmet ettiği amaç da
ahlaka uygun olmak durumundadır
113. Örneğin ‘eğlence için şu adrese gelin’ şeklinde
yapılan bir reklam ifade itibariyle bir ahlaka uygunluk kuralını ihlal etmemektedir, ancak
reklam bir randevu evi için verilmişse bu durumda reklam yine ahlaka aykırı
sayılacaktır
114.
‘’www.sakaryadisdoktoru.com adresli internet sitesinin 4/12/2015 tarihli görünümlerinde; “ (...) Diş sağlığı sektöründe hizmet veren kliniğimiz, kaliteli ve sağlıklı bir yaşam sürdürebilmeniz için gerekli tüm bilimsel ve tıbbi desteği sağlamaktadır. (...)” şeklinde talep yaratıcı ve söz konusu kliniğe yönlendirme yapan ifade ve klinik görsellerine yer verilerek kuruluşun faaliyetlerine ticari bir görünüm kazandırıldığı ve diğer kuruluşlar açısından haksız rekabete yol açıldığı, ayrıca "uygulama görüntüleri" başlığı altında hastaların öncesi ve sonrası fotoğraflarına yer verildiği tespit edilmiş olup, Buna göre, reklam veren hakkında, 6502 sayılı Kanunun uyarınca anılan reklamları durdurma cezası verilmesine karar verilmiştir (RK;12/01/2016 Tarih, 244 sayılı toplantı kararı, Dosya No: 2015/ 947.’’
112 Aslan, s. 274.
113 ‘’www.youtube.com adresli sosyal mecra platformunda yayınlanan “Bomonti Sosyal
Tesisleri” isimli alkol reklam filminde “Bomonti” markalı alkollü içeceğin 5 dakika 13 saniye boyunca tanıtımının yapıldığı, söz konusu bu durumun her halükarda (tüketicilere veya şirket içi çalışanlara yönelik olup olmadığına bakılmaksızın) yasak olmasından dolayı ilgili mevzuata aykırılık teşkil ettiği, her ne kadar anılan tanıtımların şirket çalışanları için hazırlandığı iddia edilse de söz konusu tanıtımların bahsi geçen sosyal mecrada aylardır ve halen yayınlanıyor olması hususunun anılan tanıtımların tüketicilere duyurulmamasına yönelik gerekli önlemlerin alınmadığı yönünde bir kanaat oluşturduğu, Diğer taraftan, TAPDK tarafından başlatılan incelemeden haberdar olunması ve buna rağmen söz konusu reklam filminin yayınlandığı mecralardan kaldırılmasına ilişkin olarak şirket tarafından her hangi bir hukuki önleme girişimi olduğuna dair ispatın Bakanlığımıza sunulmamış olması sebebiyle anılan aykırılığın sürdürülmesine göz yumulduğu, Bir diğer taraftan ise tanıtım filmi içeriği incelendiğinde genel ahlaka aykırı görüntüler içerdiği, Buna göre, reklâm veren hakkında, 6502 sayılı Kanun uyarınca idari para ve anılan reklamları durdurma cezaları verilmesine karar verilmiştir (RK, 20/09/2016 Tarih, 252 sayılı toplantı kararı, Dosya No: 2016/680).’’