Gelecek Zaman ve Olumsuzluk Eki –mA

-AcAk ekiyle yapılan gelecek zaman, konuşma esnasında gerçekleşmemiş bulunan ancak fiilin gösterdiği oluş, kılış ve hareketin yaşanacak bir zaman diliminde mutlaka gerçekleşeceğini bildirir. Gelecek zaman ekleri de hem şekil hem de zaman ifadesi barındırır. Geniş zaman ve şimdiki zaman ekleri de bazı durumlarda gelecek zaman ifade eder. Aralarındaki fark konusunda Ergin “Geniş zaman eklerinin bildirdiği gelecek zaman ihtimalî bir gelecek zaman, şimdiki zaman ekinin bildirdiği gelecek zaman çok yakın, daha doğrusu şimdiki zamanla birleşmiş bir gelecek zamandır. Asıl

68

gelecek zaman eklerinin bildirdiği gelecek zaman ise niyetli, istekli, belirli gelecek zamandır. Bu gerçek gelecek zamanda ihtimal değil, kesinlik vardır” demektedir (Ergin 1977: 294). –AcAk ekinin aslî görevi de gelecekteki hareket, oluş, kılış için kesinlik bildirmesidir. Gelecek zamandaki ifadelerde hareketin gelecekte olabileceği değil olacağı ifade edilir. Çünkü yapılacak olan iş niyet halinde bile olsa gerçekleşmesinde kesinlik bulunur. Şimdiki zaman eki ile ifade edilen gelecek zaman yakın tarihleri anlatır. Gelecek zaman eki ile anlatılan gelecek zaman ise şimdiki zamandan sonraki bütün zaman dilimini kapsar.

-AcAk eki Türkçede sonradan ortaya çıkmış yeni sayılabilecek bir ektir. Önceleri sıfat-fiil eki olarak kullanılan –AcAk daha sonra gelecek zamanı ifade eden aynı zamanda bildirme ifade eden ek haline gelmiştir.

Gelecek zamandaki şahıs çekimleri birinci tipteki şahıs ekleri ile yapılır. Vurgu bakımından şekil ve zaman eki olarak –AcAk vurguludur. Olumsuz şekillerde vurgu bir önceki heceye kayar.

Gelecek zaman eki –AcAk olumsuzluk eki –mA ile birlikte kullanılarak olumsuz çekiminin yapıldığı bazı durumlarda farklı hususiyetler oluşturmaktadır.

Ünlü ile biten fiillere bağlanırken –y yardımcı sesini araya alan –AcAk eki olumsuzluk eki –mA ile birleşirken de –y yardımcı sesinden faydalanır. Olumsuzluk ekinden sonra gelen –AcAk eki ses uyumuna göre iki şekle girer.

(-acak/-ecek)

Son zamanlarda televizyon, internet ve cep telefonu gibi iletişim araçlarının etkisiyle –AcAk eki ile ilgili günlük hayata yansıyan, kimi zaman da yazılı olarak karşımıza çıkan kullanımlar bulunmaktadır. Olumsuzluk eki –mA ve gelecek zaman eki –AcAk bahsi geçen bu kullanımlarda –mıycak, -miycek, -müycek, -muycak biçimine gelmektedir. Günlük konuşma dilinde de bu şekillere girebilen –AcAK, özellikle internet ortamında yapılan yazışmalarda bu şekilde sıkça kullanılmaktadır. Yalnızca şimdiki zamanda –mı/-mi olan olumsuzluk eki bu tip yanlış kullanımlarda gelecek zaman ekiyle de –mı/-mi şekline dönüşmektedir.

tanıdıklarınızdan hiç tercih yapmıycak var mı? benim iki tanıdığım tercih yapmıyacak. (http://forum.memurlar.net/konu/689236/ 02.05.2010)

69

Gelecek zamandaki bazı cümleler sonsuzluğa uzanan bir zaman çizgisinin herhangi bir anında bir eylemi “yapmaya niyetli oluşu” bildirir. Olumsuzluk eki –mA ile olumsuzlanan ve gelecek zamanda niyet bildiren cümlelerde fiilin bildirdiği hareketin yapılmamasına ilişkin niyet vardır. Yani olumlusu fiilin hareketini gerçekleştirmeye niyeti bildirirken, olumsuzu fiilin hareketini gerçekleştirmemeye olan niyeti anlatır.

Kaan yeni bilgisayar alacak. (almaya niyet var)

Kaan yeni bilgisayar almayacak. (almaya niyet yok ya da yeni almaya niyet yok) Gelecek zaman kimi durumlarda fiilin bildirdiği eylemin gelecek zaman içinde yapılması “gerektiğini” bildirir. Bu tarz kullanımlar emir, istek de bildirebilmektedir.

Aynı kullanım olumsuzluk eki –mA ile çekimlendiğinde ise “yasaklama” bildirebilir.

Elbette gelecek zaman ekinin emir, istek, gereklilik ve yasaklama bildirmesi cümlenin bağlam içindeki anlamı, söylem içindeki vurgusu ile de yakından ilişkilidir.

O ne şekilde isterse sen öyle davranacaksın (emir)

O ne şekilde isterse sen öyle davranmayacaksın (yasaklama-emir) Bundan sonra o çocukla görüşmeyeceksin (yasaklama-emir) Bundan sonra o çocukla görüşeceksin (emir)

Dedemin emridir Makas Baba! Bizden hiç kimse izinsiz sınırı aşmayacak!

(yasaklama+emir) (Kemal Tahir, DA)

Sigara içmekten vazgeçeceksin (Sigara içmeyeceksin) (tavsiye-emir-gereklilik) Her gün süt içeceksin (tavsiye-emir-gereklilik)

Gözlerini düşmandan ayırmayacaksın (emir)

Olumsuzluk eki ile gelecek zaman ekinin birlikte kullanıldığı bu gibi yapılarda emir anlamı bulunabilmektedir. Emir anlamı taşıyan bu yapılar, fiilin bildirdiği olayın gerçekleştirilmemesini belirttiği için yasaklama ve tavsiye (gereklilik bildiren) anlamını barındırabilmektedir.

Gelecek zaman eki menşei itibariyle sıfat-fiil eki olduğundan bu özelliğini yitirmemiştir. Bu sebeple Türkiye Türkçesinde bu görevde de kullanılmaktadır. Bu

70

özellik olumsuzluk eki –mA ile birlikte de devam eder. Bazı kalıplaşmış söylemlerde (atasözü, deyim vs.) olumsuzluk eki ile beraber kullanıldığı ve sıfat-fiil görevi yaptığı görülmektedir.

Olmayacak duaya âmin denmez. (olumsuz) Akacak kan damarda durmaz

İsmail sürekli

. (olumlu) yapılmayacak

Gelecek zaman ekinin “olmak” mastarıyla ve üçüncü tekil şahısla kullanımı olasılık anlamını barındırır.

işler teklif ediyordu.

Şu giden Fethi olacak. (olmalı) (olasılık)

Sesi buralara kadar gelen Burak olacak. (olmalı) (olasılık)

Bu tarz kullanım olumsuzluk eki –mA ile yapılmaz. Böylesi ihtimal anlamının olumsuzu verilmek istenildiğinde –mAyAcAk yapısı yerine –mAmAlI yapısı kullanılır.

Olumsuzluk eki –mA gelecek zamanda olasılık bildiren yapılara anlamsal uyum sağlamaz ve onlarla kullanılmaz.

*Bu konuşan Sibel olmayacak. (denmez) Bu konuşan Sibel olmamalı. (denir)

-mAyAcAk yapısı anlam açısından burada olasılık anlamından ziyade bir açıklama, izah anlamı verir.

Bu konuşan Sibel olmayacak.

Bu örnekte ihtimal anlamı yoktur. Sadece konuşmakta ya da konuşacak olan kişinin “Sibel” olmadığını açıklar. Olumlusu ihtimal bildiren bu yapı olumsuzunda açıklama bildirir.

Gelecek zaman üçüncü tekil kişisine –DIr eki aldığı durumlarda çoğu kez

“kesinlik” ifadesi içerir. Fiilin bildirdiği hareketteki kesinlik –DIr ekiyle daha da pekiştirilmektedir. Aynı durum olumsuzluk eki –mA ile kullanıldığında da gerçekleşir.

Kesinlik bildiren ve gelecek zamanla çekimlenmiş olumsuz bir fiil –DIr ekini aldığında

71

kesinlik ifadesi pekişir. Fiilin bildirdiği hareket, oluş ya da kılışın asla olmayacağı, gerçekleşmeyeceği anlaşılır.

O, yarın gelecek O, yarın

(kesin+olumlu) gelecektir

O, yarın

(kesin+olumlu) gelmeyecek

O, yarın

(kesin+olumsuz) gelmeyecektir (kesin+olumsuz) Doğacaktır

Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. (kesin+olumlu) sana va'dettiği günler Hakk'ın,

Üçüncü tekil şahsa eklenince kesinlik anlatan –DIr eki, ikinci tekil ve çoğul kişilerle gelecek zamanda çekimlendiği zaman olasılık ifade eder.

Siz yarınki düğüne geç geleceksinizdir.

Senin yaşının küçük olduğunu görünce oyalayacaklardır.

Aynı kullanım olumsuzluk ekini aldığında olasılık anlamıyla beraber tahmin içeren bir ifadeye dönüşmektedir.

Siz yarınki düğüne geç gelmeyeceksiniz(dir.)

Senin yaşının küçük olduğunu öğrenince oyalamayacaklar(dır.)

Gelecek zaman eki kendisinden sonra gelen sanmak, bilmek, saymak (farz etmek) gibi fiillerden birisiyle kullanıldığında –AcAğI sıfat-fiil eki olarak kullanılmış olur.

Bununla birlikte olumsuzluk eki –mA da bu yapıya dâhil olarak sıfat-fiili olumsuzlaştırılabilir.

Bu işi yapamayacağım sandım. (yapamayacağımı) Bizimle birlikte gelmeyeceksin sandım. (gelmeyeceğini)

Bu tarz kullanımlarda gelecek zaman eki ile beraber kullanılarak bitimsiz bir fiil görevi yerine getiren –mA yapı olarak –mAyAcAğI yapısına denktir.

72

Gelecek zaman ile olumsuzluk ekinin birlikte kullanımı sonuç olarak bazı işlev kaymalarına sebep olur. Biçim olarak bazı ses değişikliklerinin meydana geldiği bu kullanımlardaki kaymalar asıl olarak anlam açısından kendisini gösterir. Gelecek zamanın olumlusunda farklı anlamsal özelliği bulunan fiil, olumsuz kullanımında daha farklı anlamı kapsayabilmektedir.