Gazi Osman Paşa ile Fuat ve Nusret Paşalar Arasındaki Mücadele

a) Gazi Osman Paşa’nın Yolsuzluk Yapmakla Suçlanması

Islahat hareketinin sürdürülmeye çalışıldığı sıralarda Gazi Osman Paşa’ya karşı bir diğer suçlama da, Mr. Layard ile münasebet halinde olan, Fuat ve Nusret Paşalar tarafından yapılmıştır78_.

75 _{F.O: 78/2953, No: 539, (June 24, 1879).} 76 _{A.g.e., s. 218, 220.}

77 _{BA. İrade Dahiliyye, No: 64146-5; BA. Yıldız Evrak, No: 31-1703-97-80; İnal,}

a.g.e., c. IV, s. 911 vd.; Çetin, a.g.e., s. 224.

İstanbul’da askeri kumandan olarak vazife yapmakta olan Fuad Paşa, Osman Paşa’yı, bir çok şeylerin yanında Ruslar tarafından satın alınmış olmakla suçlamıştır79_.

Zuhur eden bu sürtüşme ve suçlamadan dolayı Gazi Osman Paşa Sultan Abdulhamid’e müracaat ederek, fazla müşkülât çıkarmaları ve işleri karıştırıp geciktirmelerinden dolayı, Fuat ve Nusret Paşaları Dâr-ı Şûrâ’daki görevlerinden uzaklaştırması talebinde bulunmuş ve ayrıca bunların makamlarında kalmaları halinde kendisi ve Dâr-ı Şûrâ’nın tüm diğer üyelerinin istifa etmeye mecbur bırakılmış olunacaklarını ilave etmiştir80_.

Gazi Osman Paşa’nın bu şikayeti üzerine Sultan Abdulhamid Fuat Paşa’yı huzuruna çağırtmıştır. Fuat Paşa bu mülakat sırasında Abdulhamid’e, kendisinin ve Nusret Paşa’nın elinde Gazi Osman Paşa’nın bir takım değersiz kimseleri korunmakta olduğunu ve Harbiye Nezâreti’nde onun bilgisi dahilinde büyük çaplı yolsuzlukların gerçekleştiğini gösteren belgelerin bulunduğunu belirtmiş, Abdulhamid de Osman Paşa’yı ciddi şekilde tekdir edeceğine dair kendisine vaatte bulunmuştur. Fakat Fuat Paşa, bu yolsuzlukların mahkeme önüne çıkarılmasını padişahtan talep ederek Nusret Paşa’nın da bu noktada kendisiyle aynı görüşte olduğunu beyan etmiştir. Ayrıca mahkemenin iddia ettiklerinin aksiyle neticelenmesi durumunda görevlerinden istifa edecekleri ilavesinde bulunmuştur81_.

Her iki taraftan gelen şikayetler üzerine Sultan Abdulhamid, Gazi Osman Paşa aleyhinde ileri sürülen bu ithamların, sadrazamın başkanlık edeceği, meclis tarafından ele alınarak incelenmesini emretmiştir. Konuyu ele alan mahkeme heyeti, evvela paşalar arasında bir uzlaşma meydana getirmeye çalışmışsa da buna muvaffak olamamıştır. Bu başarısızlığın hemen arkasından ise, meseleyi halle kavuşturmada yetersiz olduğu mazeretiyle, davaya bakmaktan çekilmiştir. Bunun üzerine ileri sürülen iddiaları incelemek ve davayı neticeye bağlamak için özel bir mahkeme oluşturulmuştur.82

Mr. Layard’ın beyanına göre Fuat ve Nusret Paşaların Gazi Osman Paşa aleyhinde böyle bir ithamda bulunmalarından maksat, onun saraydaki nüfuzunu sarsmaya yönelikti83_{. Eğer bu girişimlerinde muvaffak olurlarsa, Abdulhamid’in,}

büyük bir ihtimalle, Gazi Osman Paşa’yı vali olarak Yemen’e göndereceğini, saray mareşalliğini Nusret Paşa’ya vereceğini ve halihazırda topçu sınıfı başkanı olan Ali Saib Paşa’yı da seraskerlik vazifesine atayacağını ümit etmişlerdi84_.

79 _{F.O: 78/2952, No: 481, (June 12, 1879); Medlicott, a.g.e., s. 317.} 80 _{F.O: 358/4, No: 401, (June 13, 1879).}

81 _{F.O: 358/4, No: 401, (June 13, 1879).} 82 _{Aynı vesika, (June 17, 1879).}

83 _{F.O: 78/2952, No: 481, (June 12, 1879).} 84 _{F.O: 358/4, No: 401, (June 13, 1879).}

Yapılan tahkikat neticesinde ileri sürülen iddiaların asılsız olduğunun anlaşılması üzerine Fuat ve Nusret Paşalar görevlerinden alınarak her birine ayda 10.000 kuruş aylık ödenmesi kararlaştırılmış ve kendilerine konaklarında ikamet etmeleri emri verilmiştir85_.

Sultan Abdulhamid, davanın Gazi Osman Paşa’nın lehine sonuçlanması üzerine, ona olan güvenini izhar etmek maksadıyla kendisini ertesi hafta Cuma namazına giderken arabasına almış ve yanında yer vermiştir86

b) Ali Suavi Vak’ası Sebebiyle Nusret Paşa’nın Gazi Osman Paşa Aleyhindeki Jurnali

Sultan Abdulhamid’e jurnaller takdim eden ve korkunç hafiyelerin başında gelen Çerkez asıllı Nusret Paşa, Ali Suavi hadisesinden evvel Suavi Komitesi münasebetiyle, serasker makamında bulunan Osman Paşa ile Süleyman ve Midhat Paşalar hakkında bir jurnalde bulunmuştur87_{. 26}

Kanûnusâni 1294 tarihinde saraya verilen bu jurnalin ilgili kısımlarını sunmadan önce Ali Suavi’nin şahsiyetine ve sebep olduğu olaya kısaca temas etmek uygun olacaktır.

Doğu ve Batı dillerine olan vukûfuna, başarılı bir edip, gazeteci ve mütefekkir olmasına rağmen Ali Suavi, genelde geçimsiz bir tiptir. Ziya Paşa ve Namık Kemal gibi meslektaşları ile dahi kanlı bıçaklı denecek şekilde bozuşmuştur. Ali Suavi, Rus kuvvetlerinin Yeşilköy‘de bulunduğu bir sırada, 20 Mayıs 1878 günü öğle üzeri, şuuru muvakkaten avdet etmiş bulunan sabık padişah V. Murat’ı tahta çıkarmak maksadıyla Sultan Abdulhamid’e karşı bir darbe girişiminde bulunmuştur. Onun böyle bir teşebbüste bulunmaktan maksadı görünürde Sultan V. Murad’ı tahta çıkarmak ise de, gerçekte devlet yönetimini kendi ellerine almak ve idarede bulunmak gayesine yönelikti. Bu emeline nail olmak maksadıyla 93 Harbi neticesi İstanbul‘a hicret etmiş bulunan Balkan göçmenleri arasından bu işe kafi sayıda insanı iğfal ederek Sultan V. Murad’ın bulunduğu Çırağan Sarayını basmıştır. Hadiseden haberdar olan ve daha sonra müşirlik rütbesine yükselen Beşiktaş Muhafızı Hasan Ağa (Paşa), olay yerine gelmiş ve elindeki sopayı kafasına vurmak suretiyle Ali Suavi’yi hemen orada öldürmüştür. Hasan Ağa (Paşa) ve adamlarının müdahalesi neticesi iki saat içerisinde bastırılmış olan bu olayda ihtilalcilerden 23 kişi ölmüş ve 15 kişi de yaralanmış, fakat Abdulhamid’e karşı girişilen teşebbüs bertaraf edilmiştir88_.

85 _{F.O: 78/2952, No: 497, (June 15, 1879); F.O: 358/4, No: 404, (June 17, 1879);} Medlicott, a.g.e., s. 317.

86 _{F.O: 78/2952, No: 497, (June 15, 1879); F.O: 358/4, No: 404, (June 17, 1879).} 87 _{İ. Hakkı Uzunçarşılı, "Ali Süavi ve Çırağan Sarayı Vak'ası", Belleten, c. VIII, sy.} 29, Ankara 1944, s. 73.

Nusret Paşa, Gazi Osman Paşa’nın cereyan eden bu olayla yakın bir alakası olduğunu, en azından hadisenin vuku bulacağından haberdar bulunduğunu Sultan Abdulhamid’e sunduğu arizasında iddia etmiştir89_.

D. MR. HENRY LAYAR’DIN GAZİ OSMAN PAŞA