Gıda Güvenliği (5179 Sayılı Kanun)

Ülkemizde gıda güvenliğinin temel çerçevesini 5179 sayılı Gıda Kanunu belirlemektedir. Kanun esas olarak gıda güvenliğine ilişkin gıda güvenliği, risk analizi, bildirimler sistemi ve izlenebilirlik gibi temel kavramlara açıklık getirmekte ve gıdalara ilişkin denetimin genel çerçevesini çizmektedir. 28 Haziran 1995 tarih ve 560 sayılı "Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararname"nin (560 sayılı KHK) tadil edilerek yasalaştırılmış şekli olan Kanun, uygulamaya ilişkin birçok hususu ise yönetmeliklere bırakmaktadır. 16 Kasım 1997 tarih ve 23172 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren "Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği" ülkemizdeki gıda güvenliği sisteminin bir diğer önemli hukuki dayanağı niteliğindedir. Bu yönetmelik çerçevesinde, gıda işletmeleri tarafından uygulanması 560 sayılı KHK ve 5179 sayılı Gıda Kanununca öngörülen, gıda kalite kriterleri ve spesifikasyonları, gıda hijyeni, gıda katkı maddeleri, kontaminantlar, etiketleme, ambalajlama materyalleri ve depolama ile dağıtımla ilgili ürün tebliğleri yayınlanmaktadır. Yukarda ana hatları verilen Türk gıda mevzuatının takibi, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (TKB), Sağlık Bakanlığı (SB), belediyeler ve Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM) tarafından gerçekleştirilmektedir. (Güder 2006) 5 Haziran 2004 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Gıda Kanunu ile Türkiye’de AB’deki uygulama ile uyumlu olarak “tarladan sofraya gıda güvenliği” yaklaşımı benimsenmiş; gıda güvenliğinin temin edilmesinde temel sorumluluk gıda işletmelerine verilmiş; işletmelerin gıda madde ve malzemelerini kimden aldıklarını/ kime sattıklarını belirleyebilecek izlenebilirlik sistemine sahip olmaları zorunluluk haline getirilmiştir. Bunun yanında gıda ile ilgili, hizmetlerin tek elden yürütülmesi amacıyla tüm yetkiler Tarım ve Köyişleri Bakanlığında toplanmıştır. 30 Mart 2005 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan “Gıda ve Gıda ile Temasta Bulunan Madde ve Malzemelerin Piyasa Gözetimi, Kontrolü ve Denetimi ile İşyeri Sorumluluklarına Dar Yönetmelik” uyarınca ise gıda üretim ve satış yerlerinin HACCP ilkelerine dayanan gıda güvenlik sistemlerini uygulamaları

amaçlı gıdalar, ışınlama, mineral sular ve hayvan yemlerine yönelik gerçekleştirilen çeşitli mevzuat değişiklikleri ve yürürlüğe koyulan yeni düzenlemeler ile bu alanlarda AB müktesebatına büyük ölçüde uyum sağlanmıştır. (İktisadi KalkınmaVakfı 2007)

Öte yandan özellikle hijyen ve denetim konusunda eksiklikler devam etmektedir. Bu alandaki düzenlemeler eski AB mevzuatına dayanmakta ve AB’deki reform çalışmaları sonucunda yenilenen hijyen kurallarıyla uyumsuzluk göstermektedir. Et ve hayvansal ürün işleten işletmelerin sınıflandırılması AB standartlarına uygun değildir. 2005 yılından beri çiğ sütün kalitesinin artırılmasına yönelik bir program yürütülmekle beraber AB süt hijyen düzeyi, sadece bazı büyük işletmeler tarafından

karşılanmaktadır. HACCP uygulaması, zorunlu hale getirilse de

yaygınlaştırılamamış; HACCP belgeli işletme sayısı 106 ile sınırlı kalmıştır. Gıda Kanunu ile gıda sektöründeki tüm yetkilerin Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından tek elden yürütülmesi amaçlansa da söz konusu kanunun Büyükşehir Belediyesi Kanunu, Belediye Kanunu ve İl Özel İdaresi Kanunu ile çelişiyor olması nedeniyle gıda maddesi üreten işyerlerine çalışma izni ve gıda sicili belgesi verme yetkisi Tarım ve Köyişleri Bakanlığından alınarak tekrardan belediyeler ve il özel idarelerine verilmiştir. Hali hazırda gıda maddeleri üreten işyerlerine gıda sicil belgesi ve çalışma izni belediyeler, il özel idareleri ve organize sanayi müdürlükleri tarafından verilmektedir. Yem üreten iş yerlerine çalışma izni, perakende ve toptan satış yerleri ile toplu tüketim yerlerine, balık üretim işletmeleri ile kırmızı et ve kanatlı eti işleme tesisleri ve mezbahalara gıda sicil belgesi ve çalışma izni Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından verilmektedir. Bunu yanında gıda ürünleri ve gıda ile temas halindeki madde ve malzemeler için üretimden önce Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’ndan üretim izni alınması gerekmektedir. Öte yandan verilen izinlerin denetimi Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından yapılmaktadır. (İktisadi KalkınmaVakfı 2007)

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, her türlü gıda maddesi (sakız, alkollü içkiler, bebek mamaları dahil), gıda ile temas eden madde ve malzemeler, yem ve yem hammaddeleri, kimyevi ve organik gübrelerin piyasa gözetimi ve denetiminden

sorumludur(.http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/DTS/IthalatDenetimleriDb/20 07_PGD_Raporu.pdf)

Gıda ve gıda ile temasta bulunan madde ve malzemeleri üreten işyerlerinin, işyeri açma ve çalışma ruhsatı, gıda sicil belgesi ve gayri sıhhi müessese ruhsatı ilgili Belediyeler, Organize Sanayi Bölge Müdürlükleri ve İl Özel İdare Müdürlükleri tarafından verilir. Üretilen ürünlerin üretim izinleri ise Bakanlık tarafından verilmektedir.

Gıda ve gıda ile temasta bulunan madde ve malzemeleri üreten işyerleri tarafından ithal edilecek olan ürünler için Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’ndan ithal izni alınması zorunludur. Bunun yanı sıra, gıda üreticileri, üreterek piyasaya sundukları ürünlerin izlenebilirliği için kayıt sistemi oluşturmak ve iştigal ettikleri konu ile ilgili olarak, işyerlerinde asgari teknik ve hijyenik şartlarını sağlamak ve bunu devam ettirmek zorundadırlar.

Gıda kontrol hizmetlerinde yürütülen mevzuat Tablo 2’de yer almaktadır.

Sıra Mevzuat adı Yayım

tarihi/sayısı

1 5179 sayılı Gıdaların Üretimi Tüketimi ve Denetlenmesine Dair KHK’nin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun

5.6.2004- 25483

2 Gıda Güvenliği ve Kalitesinin Denetimi Ve Kontrolüne Dair Yönetmelik

9.12.2007- 26725

3 Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği 16.11.1997-

23172

4 Gıda Işınlama Yönetmeliği 6.11.1999-

23868 5 Gıdaların Üretimi Tüketimi ve Denetlenmesine Dair

Yönetmelik

9.6.1998- 23367

6 İthalat Tebliği (Tebliğ No:39) 2.9.2007-26631

7 İthal ve ihraç Kapıları Tebliği 9.3.2004-25397

8 Dış Ticarette Standardizasyon Tebliği 31.12.2007-

2008/5

Tablo 2 Gıda Mevzuatı,

(http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/DTS/IthalatDenetimleriDb/2007_PGD_Ra

Kimyevi ve organik gübre üretim yerleri, üretilerek veya ithal edilerek piyasaya arz edilen kimyevi ve organik gübreler de Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca denetlenmektedir. Denetimler ile tescil ve lisans verilirken 25.4.2002 tarih ve 24736 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Kimyevi Gübre Denetim Yönetmeliği, 4.5.2004 tarih ve 25452 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Tarımda Kullanılan Organik, Organomineral, Toprak Düzenleyicileri ve Mikrobiyal Gübrelerin Üretimi, İthalatı, İhracatı, Piyasaya Arzı ve Denetimine Dair Yönetmelik ve 18.3.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Tarımda Kullanılan Kimyevi Gübrelere Dair Yönetmelik esas alınmaktadır.

Kimyevi ve organik gübre üreticileri ve ithalatçıları Tarım ve Köyişleri Bakanlığından lisans almaları, ürettikleri veya ithal ettikleri kimyevi ve organik gübre çeşitleri içinde yine Tarım ve Köyişleri Bakanlığından tescil belgesi almaları gerekmektedir. Organik gübre üreticilerinin ayrıca Bakanlıktan üretim izni almaları zorunludur.

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, ilgili mevzuatlara dayanarak hazırlanan yıllık rutin denetimler gerçekleştirmektedir. Bunun yanı sıra, risk bazında hazırlanan denetim ve izleme programları ve projeleri geliştirmekte; şikayetler, ihbarlar, basın yayın haberleri, gıda zehirlenmeleri, gıda ve yem kaynaklı hastalıklar gibi acil durumları değerlendirmektedir.

Bakanlık denetçileri, öncelikli olarak belge, etiket, ürün ve tesis kontrolü yapmaktadır. Şüphe veya gerek duyulduğu durumlarda mevzuata uygun olarak ürün özelliğine göre numune alınarak analiz için ilgili labaratuvara gönderilmekte ve analiz sonucuna göre işlem yapılmaktadır.

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, her yıl geçmiş yıllardaki denetim sonuçlarını dikkate alarak, riske dayalı ve alt yapı şartlarını göz önünde tutan bir yıllık denetim planı hazırlamaktadır.

5179 sayılı “Gıdaların, Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun” ve bu kapsamda yayımlanan “Gıda Güvenliği ve Kalitesinin Denetimi ve Kontrolüne Dair Yönetmelik” gereği İl

Müdürlüklerince il genelinde uygulanmak üzere hazırlanan rutin denetim programlarının yanında merkez teşkilat tarafından da ürün veya risk bazında yıllık denetim ve izleme programları hazırlanmakta, hazırlanan programlar her yıl güncelleştirilmektedir. Denetim ve izlemeler uygun sıklıkta ve gıda maddesinin taşıdığı riskle orantılı olmaktadır.

Bakanlık, 5179 sayılı Kanun gereği gıda güvenliği zincirinin tüm aşamalarında gıda ve yem maddeleri ve gıda ile temas eden maddelerin izin-tescil, denetim ve kontrol

hizmetleri merkezde Koruma ve Kontrol Müdürlüğü (KORGEM)

koordinatörlüğünde ülke genelinde 81 Tarım İl Müdürlüğünce yürütülmektedir. (KORGEM bünyesinde hizmet veren 11 Daire Başkanlığından Gıda Kontrol Hizmetleri Dairesi Başkanlığı üç Şube ile (Yurtiçi Gıda Kontrol ve Beslenme Şubesi, Gıda Dış Ticaret ve Kontrolü Şubesi ve Yem Kontrol Şubesi) ülkede gıda ve yem kontrol hizmetlerini koordine etmektedir.)

Bakanlık kimyevi ve organik gübre denetim faaliyetlerini 81 ilde bulunan il ve ilçe müdürlüklerindeki denetçiler vasıtasıyla yürütmektedir. Halen 1058 denetçi görev yapmaktadır. Her yıl başında il müdürlükleri o yıl yapılacak denetimlere ait programları (denetlenecek bayi, üretici, dağıtıcı) hazırlayarak Ocak ayı sonuna kadar Bakanlığın merkez teşkilatına göndermektedir. Genel olarak piyasaya arz edilen her üründen yılda iki defa numune alınması hedeflenmektedir. Bu programlar Bakanlıkça tahsis edilen ödenekler ve öncelikler çerçevesinde gerçekleştirilmeye çalışılır. Denetçiler denetim sonuçlarını her altı ayda bir Bakanlığa rapor etmektedirler.(http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/DTS/IthalatDenetimleriDb/2 007_PGD_Raporu.pdf)