Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)

Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) Master Planı, 1988 yılında Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığınca başlatılan çalışmalar sonucunda hazırlanmıştır. Toplam yatırım tutarı 32 milyar dolar olan GAP’a bugüne kadar 14 milyar dolar tutarında bir harcama yapılmıştır. Yatırımların gerçekleşme oranı yüzde 2000 yılı sonu itibariyle gerçekleşme oranı yüzde 46,1'dir (GAP, 2004).

Bu harcamaların çok büyük bir bölümü ulusal kaynaklardan karşılanmıştır. GAP kapsamında bugüne kadar sulama ve enerji amaçlı 10 adet proje (Atatürk Barajı ve HES, Karakaya Barajı ve HES, Kralkızı Barajı ve HES, Dicle Barajı ve HES, Çağ Çağ HES, Hancağız, Derik-Dumluca, Hacıhıdır, Devegeçidi, Çınar- Göksu) ile 8 adet sulama projesi (Silvan I. ve II. Kısım, Silopi-Nerdüş, Akçakale Yeraltı Sulaması-YAS, Ceylanpınar YAS, Şanlıurfa-Harran Ovası sulamasının bir kısmı, Nusaybin, Suruç YAS, Garzan-Kozluk) tamamlanmıştır.

GAP'ın Yatırım Programında yer alan başlıca projeleri; sulama, enerji ve içme suyu ortak amaçlı projelerdir. 2000 yılı sonu itibariyle sulama amaçlı projelerin gerçekleşme oranı yüzde 14,5 olup, 217 bin hektar alan sulamaya açılmıştır. Enerji amaçlı projelerin gerçekleşme oranı ise yüzde 77,2 olup, üretime geçmiş bulunan Karakaya, Atatürk, Kralkızı ve Karkamış Barajı ve Hidroelektrik Santrallerinden 06.06.2001 tarihi itibarıyla toplam 175,6 milyar kWh enerji elde edilmiştir.

GAP kapsamında bugün için sulanabilen alan; 186 bin hektar Fırat Havzasında, 26 bin hektar alanda Dicle Havzasında olmak üzere toplam 212 bin hektardır. Hedeflenen sulama alanı münferit projeler dahil 1,8 milyon hektar olup, hedefin ancak yüzde 12'si gerçekleştirilmiştir. Sulama projelerinin yüzde 9'u inşa halindedir. GAP’ın enerji projelerinin yüzde 62’si işletmede, yüzde 12'sinin yatırımı sürmekte, yüzde 19'unun projesi hazır ve yüzde 7'si ise planlama aşamasındadır.

GAP Projesinin tarım, madencilik, imalat, enerji, ulaştırma-haberleşme ve turizmden oluşan iktisadi sektörlerdeki nakdi gerçekleşme oranı yüzde 44,3; konut, eğitim, sağlık ve diğer kamu hizmetlerinden oluşan sosyal sektörlerdeki gerçekleşme oranı ise yüzde 65,6'dır. 1987-1998 döneminde yıllık ortalama büyüme hızı Türkiye genelinde sanayide yüzde 5,2, tarımda yüzde 1,8 iken, GAP Bölgesinde sanayide yüzde 4,6 ve tarımda da yüzde 5,1 olmuştur (GAP, 2006). Bölgenin tarım sektöründeki büyüme hızı Türkiye ortalamasının oldukça üzerindedir.

Bölge illerinden Şırnak, Şanlıurfa, Diyarbakır, Batman ve Adıyaman illerinde yıllık ortalama tarımsal büyüme hızı; Şanlıurfa, Adıyaman ve Gaziantep illerinde de yıllık ortalama sanayi büyüme hızı Türkiye ortalamalarının üzerindedir. Bölgede, 1987-1998 döneminde; Şanlıurfa, Adıyaman, Diyarbakır ve Şırnak illeri hem sanayide hem de tarımda gelişirken, Kilis ve Gaziantep illeri sanayide, Batman ve Mardin illeri de tarımda gelişme göstermiştir.

GAP Bölgesinin sosyal yapısına ve sorunlarına çözüm amacıyla sürdürülebilir kalkınmaya yönelik GAP Sosyal Eylem Planı hazırlanmıştır. Sosyal Eylem Planı çerçevesinde bölgede yatırım yapmak isteyen yerli ve yabancı yatırımcıya danışmanlık hizmeti vermek amacıyla; Adıyaman, Diyarbakır, Gaziantep, Mardin ve Şanlıurfa illerinde olmak üzere 5 adet Girişimci Destekleme ve Yönlendirme Merkezi (GİDEM) ile kadının statüsünün yükseltilmesi ve kalkınma sürecine entegrasyonunu sağlamak üzere bölgede 22 adet Çok Amaçlı Toplum Merkezleri (ÇATOM) kurulmuştur (GAP, 2006).

GİDEM’ler GAP Bölgesi’nde entegre bölgesel kalkınmanın güçlendirilmesi ve sosyo-ekonomik eşitsizliklerin azaltılması programı çerçevesinde 15 Eylül 1997 tarihinde Adıyaman, Diyarbakır, Gaziantep, Şanlıurfa ve Mardin illerinde hizmete girmişlerdir. Bu proje 31 Mart 2002 tarihinde tamamlanmıştır. Proje GAP İdaresi, Türkiye Ticaret Sanayi, Deniz Ticaret Odaları ve Ticaret Borsalar Birliği, Türkiye

Kalkınma Bankası ve Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı işbirliği içinde yürütülmüştür.

GİDEM’lerin amacı bölgelerinde yatırımcılığı ve girişimciliği özendirmek, yerli ve yabancı sermayeyi bölgeye çekebilmek açısından gerekli danışmanlık hizmetini vermektir. Girişimcileri GAP’ın yarattığı iş ve yatırım ortamına katılmasına danışmanlık hizmetleri vererek bölgenin kalkınmasına yardımcı olurken, diğer bir taraftan da işgücü, üretim ve teknolojinin gelişmesinde etkin olmayı hedeflemektedir. Bu hedefler doğrultusunda GİDEM’ler GAP’ın bölgeye getireceği faydalardan yararlanmak isteyen yatırımcılara, yatırımın nasıl yapılması ve nereye yapılacağı, iş kurma, mevcut işi geliştirme, yerli ve yabancı diğer yatırımcılarla ortaklık kurma konularında danışmanlık hizmeti vermektedirler. Bu açıdan mikro ölçekli ve sosyal amaçlı projeler yürütülerek girişimcilere ve mevcut işletmelere verilen bilgilendirme hizmetleri dışında bulundukları yörenin özellikleri ve kaynaklarının üretime dönüştürülmesi yoluyla yeni iş olanakları sağlanmıştır (GAP, 2006).

GAP 2010 Entegre Planında proje bölgesinde bugüne kadar gerçekleştirilen tüm projelerin kapsamlı bir değerlendirmesi yapılarak, katılım ve insan kaynaklarının geliştirilmesi esas alınarak 2010 yılı perspektifi için öngörülen yeni hedef ve stratejiler tespit edilmektedir.

2. Zonguldak-Bartın-Karabük Bölgesel Gelişme Projesi

VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı; bölgeler arası gelişmişlik farklılıklarının azaltılması ve gelişme imkanlarının belirlenmesi amacıyla, bölgesel planlama faaliyetlerine paralel olarak, ilgili idarelerce, fiziksel planlama çalışmalarının yapılmasını öngörmüştür. Diğer yandan bölgede, Türkiye Taşkömürü Kurumunun (TTK) rehabilitesi ve Karabük ve Ereğli Demir Çelik İşletmelerinin özelleştirilmesi ile meydana gelecek ekonomik ve sosyal sonuçların analiz edilmesi gereği ortaya çıkmıştır. Bu nedenle, DPT Müsteşarlığınca Güneydoğu Anadolu Projesi çalışmasından sonra, kamu-özel kesim işbirliğine dayalı olarak Bölgesel Gelişme Proje çalışması anlayışı içerisinde "Zonguldak-Bartın-Karabük Bölgesel Gelişme Projesi" uluslar arası ihale ile gerçekleştirilmiştir. Projenin başlıca amaçları;