II BÖLGESEL GELİŞME YAKLAŞIMLARI ÇERÇEVESİNDE BÖLGESEL KALKINMA AJANSLARININ ROLÜ
B. Bölgesel Gelişme Yaklaşımları İçerisinde BKA’ ların Rolü
BKA’lar yeni bölgesel gelişme politikaları araçlarının en önemlilerinde biri olarak kabul görmektedir. İncelendiğinde, yeni bölgesel gelişme politikalarının amaçları, BKA’ların amaçları ile tam bir paralellik gösterdiği görülmektedir. BKA’lar bölgelerindeki girişimcilere sağladıkları desteklerle bölgenin kendi kaynaklarını kullanarak kalkınmasına yardımcı olmaktadırlar. Bu şekilde içsel büyüme dinamiklerini de harekete geçirmektedirler. Girişimcilere sağladıkları finansal yardımlar, fizibilite çalışmaları, eğitim programları, bölgesel rekabet gücünün artmasına yardımcı olmaktadır. Bölgenin kaynaklarını iyi tanımak ve bunları
ihracata yöneltme çalışmaları yapmak da bölge ekonomilerinin ölçeğinin büyümesine yardımcı olmaktadır.
Bu anlamda, Bölgesel Kalkınma Ajanslarının temel işlevi bölgeye yabancı yatırım çekmek olsa da, bunun yanında ve belki de bundan daha yoğun biçimde, kuruldukları bölgede varolan içsel potansiyeli ortaya çıkarmak ve geliştirmektir. Bu amaçla bölgenin ekonomik ve sosyal yönden kalkınmasını sağlamaktır. Hughes’a göre Bölgesel Kalkınma Ajanslarının hedefleri geniş kapsamlı olmalı ve bölgesel rekabetin geliştirilmesi, yerel KOBİ’lerin rekabet gücünün artırılması, yabancı yatırımlar için cazip bir bölge yaratılması gibi unsurları içermelidir (Hughes, 1998; 618).
Ancak burada hemen belirtilmesi gereken, Kalkınma Ajanslarının tek başlarına kurumsal yapıdaki boşlukların bütününü dolduramayacaklarıdır. Diğer yerel/bölgesel kurumlarla desteklenmeden ve merkezi kurumlarla aralarında iş bölümü belirlenmeden oluşturulacak Kalkınma Ajanslarının etkinliği sınırlı kalacaktır. Bu nedenle, yerel aktörlerle birlikte hareket etme imkanlarının oluşturulması, bu aktörler arasındaki işbirliklerinin geliştirilmesi ve desteklenmesinin yanı sıra gerekli işgücünün yetiştirilmesi ve fiziki ve sosyal altyapının düzenlenmesi için devlet desteklerinin sağlanması gerekecektir.
Sanayi ve hizmet sektörlerinin gelişmesini destekleyecek bir Kalkınma Ajansı, içereceği fonksiyonlar, yönetim biçimi ve diğer bakımlardan çok farklı kompozisyonlara sahip olabilir. Benzer amaçlara hizmet eden bu tür teşkilatların, çeşitli ülkelerde değişik yapı ve fonksiyonlara sahip olduğu, farklı yollar izleyerek benzer sonuçlara ulaşmaya çalıştıkları görülmektedir. Bu tür kuruluşların fonksiyon ve yönetim biçimleri, hizmet verdikleri bölgenin şartları ve siyasal otoritelerin tercihleri doğrultusunda belirlenmektedir.
Ancak yönetim biçimi nasıl olursa olsun, Bölgesel Kalkınma Ajanslarının işlevsel olabilmesi ve erişilmesi beklenen hedefleri gerçekleştirebilmesi için aşağıda belirtilen değişkenlerin varlığı mutlaka gereklidir:
Yeterli nüfus büyüklüğü,
Kalifiye işgücünün varlığı veya oluşturulması, Bölgesel gelişme stratejilerinin belirlenmesi,
Gelişmeye elverişli sektörlerin varlığı (Kayasü vd, 2003; 9).
Yukarıdaki unsurları bünyesinde bulunduran bir bölgede, Bölgesel Kalkınma Ajanslarının stratejik girişimleri beş ana grupta toplanmaktadır.
1. Finansal yardım veya destek sağlanması, 2. Yeni yatırım alanlarının ortaya çıkarılması, 3. KOBİ’lere danışmanlık yapılması,
4. Bölgenin uzun vadeli kalkınma hedeflerinin belirlenmesi,
5. Sosyal alandaki gelişmelere katkı sağlanması (Hughes, 1998; 620).
Geleneksel bölgesel gelişme politikaların karar alma ve uygulama süreçleri merkezi yönetimlerin takdir yetkisine bağlıdır. Bu nedenle ulusal ölçekte genel politikaların bölgesel bazda uygulamaya geçirilmesinde zorluklar yaşanmaktadır. Yeni bölgesel gelişme politikalarının bir aracı olan BKA’lar sayesinde merkezi yönetimin genel politikaları bölgelerin gerçekleri doğrultusunda şekillenmeye başlamaktadır. Birçoğu merkezi hükümet tarafından kurulan BKA’lar merkezi hükümetlerin genel politikalarını bu kurumlara iletmenin yanında bölgeyi en iyi şekilde tanıyan ve ekonomik gereksinimlerini en iyi şekilde bilen bölgesel ve yerel yönetimlerle koordineli çalışarak karar vermeyi bölgesel ve yerel yönetimlerin birlikte yaptığı bir süreç haline gelmesinde önemli rol oynamaktadırlar.
Küreselleşme ile birlikte sermaye ve doğal kaynakları kullanarak büyümeyi hedefleyen ekonomi politikası yerine, bilgi ve üretime yönelik kaynaklar yardımıyla sürdürülebilir bir büyüme modeli önem kazanmaktadır. Bununla birlikte, küçük ve orta ölçekli firmaların ekonomide yeri giderek güçlenmektedir. BKA’ların kurulma amaçlarının başında gelen, küçük ve orta ölçekli firmalara finansal ve bilgi desteği sağlama, BKA’ların yeni bölgesel gelişme politikaları ile uyumlu olduğunu göstermektedir. Girişimcilere özel bir önem veren BKA’lar, bölgedeki girişimci ve girişimcilik faaliyetlerini artırma amacı içersindedirler. Bu amaçlarını gerçekleştirirken de, girişimcilerin uygulayacakları projelerin sürdürülebilir ekonomik büyüme politikaları ile dengeli olmasına özen göstermektedirler.
Bölgesel dinamikler açısından gelişme politikalarını ele aldığımızda, geleneksel politikalarda üretim ve sanayileşme daha çok metropollerde yoğunlaşırken, yeni bölgesel gelişme politikalarında ise orta boy kent ağları ve çok odaklı mekansal yapı önem kazanmaktadır. Bu kent ağlarında kurulan BKA’lar bölge dinamiklerinin ve sorunlarının yakınında yer aldıklarından bu dinamiklerin anlaşılmasında ve oluşabilecek sorunların çözülmesinde daha etkili olmaktadırlar.
Geleneksel bölgesel gelişme politikalarında ulusal politikaların öne çıktığı siyasal bir ortam söz konusudur. Yeni bölgesel gelişme politikalarında ise, ulusal politikalar ile bölgesel ve yerel politikaların ağırlık kazanmaktadır. Daha önce de söz edildiği gibi BKA’ların bölgelere yakınlığı ve bölgeyi ekonomik ve sosyal açıdan çok iyi tanımaları nedeniyle, bu politikaların başarıya ulaşmalarında önemli rol oynamaktadırlar. Ayrıca siyasi açısından karar verme sorumluluğu sadece merkezi yönetimlerin üzerinde iken, yeni politikaların etkisiyle merkezi, bölgesel ve yerel yönetimlerin doğrudan politika uygulamalarına sağladığı bir ortama kaymaktadır. Yine BKA’lar merkezi hükümet ve yerel hükümetler arasında kurduğu köprü görevi ile bu süreci kolaylaştırmaktadırlar. Anlaşılacağı üzere Bölgesel Kalkınma Ajansları, bölgesel ve yerel yönetimlere, yatırım alanlarından işgücü yapısına, ulaşımdan altyapıya kadar çeşitli konularda bilgi sağlamakta; bölgenin pazarlanması ve imajının yenilenmesine katkı vermekte ve yeni yatırımların bölgeye getirilmesine öncülük etmektedir.
Bölgedeki üniversiteler ve diğer eğitim kurumları ile yakın ilişkiler kurulması ve ortak projeler geliştirilmesi de Bölgesel Kalkınma Ajanslarının görevleri arasındadır. Bölgesel kalkınmanın gerçekleştirilmesi amacıyla üniversitelerle yapılacak işbirlikleri sonucunda bölgenin gelecekteki ekonomik, sosyal ve teknolojik yapısına yön verecek araştırmaların yanı sıra bölgenin güçlü ve zayıf yönlerini ortaya koyacak, fırsat ve tehditlerin irdelenmesine olanak sağlayacak analizlerin yapılması son derecede önemli unsurlar olacaktır (Goddard ve Chatterton, 1999; 685-699).
Bölgesel Kalkınma Ajansları, üniversiteler ve diğer eğitim kurumları örneğinde olduğu gibi, mümkün olduğunca birçok kurumun gönüllüce katıldığı yerel stratejik işletme ve planlama sürecini oluşturmayı amaçlamaktadır. Bu yerel strateji, bölgenin, dış desteği de ihmal etmeden değişen koşullara uyum kapasitesini arttırıcı,
sürekli kendini yenileyebilen ve aktif katılımla oluşan bir stratejidir (Kayasü vd, 2003; 35). Bu stratejinin başarılı olabilmesi için sıradan yerel hizmetler bakışından sıyrılmış, yerelliğin toplumsal ve ekonomik gelişmesinde aktif rol oynayan bir yerel yönetime ve benzer sorumlulukları taşıyacak yerelliğin tüm gruplarını politik denklem içine sokabilecek ve tüm grupların yapabilirliğini amaçlayacak Kalkınma Ajansı gibi yerel kurumsallaşmalara ihtiyaç bulunmaktadır.
Türkiye’de Bölgesel Kalkınma Ajanslarına ilişkin yapılan uygulama çalışmalarına bakıldığında, sınırlı bir literatür ile karşılaşılmaktadır. Bu konuda önemli katkıları olan, Kumral’ın da İzmir’in imalat sanayi girişimcisine yönelik olarak yaptığı alan çalışmasının sonucunda, İzmir’de özellikle personel ve kurumsal alt yapı unsurlarında önemli yetersizlikler bulunduğu tespit edilmiştir. İzmir imalat sanayinde yer alan girişimciler yatırım, üretim ve pazarlama konularında yeterli bilgiye sahip olmadıkları görülmüştür. Bu da bölgesel gelişmeye yaptığı yenilikler ile dinamizm kazandıran girişimci tipine uymamaktadır. Bu anlamda İzmir’de kurulacak bir Kalkınma Ajansı ile İzmir ve çevresindeki girişimcilere işletmelerini kurarken ve üretim aşamasında her türlü bilgi ve danışmanlık hizmetinin sağlanmasıyla, modern ekonomi anlayışının gerekliliği olarak yenilikçi ve yaratıcı girişimciler yetiştirilebilecekleri sonucuna varmıştır (Kumral, 1993; 155-158).
Bölgesel gelişmeye yönelik yaklaşımların ele alındığı ikinci bölümde; bölgesel gelişme yaklaşımları; geleneksel ve yeni bölgesel gelişme yaklaşımları şeklindeki bir ayrım içerisinde değerlendirilmiştir. Küreselleşme ile, üretim daha esnek bir yapıya kavuşmuş, bilgi, teknolojik gelişme ve yenilik gibi kavramlar önem kazanmıştır. Tüm bu unsurlar değerlendirildiğinde, bölgesel gelişme teorilerinde yaşanan değişimin bölgesel gelişme politikalarında yansımasını bulduğu ifade edilebilir. Bölgesel gelişme politikalarına yönelik yeni yaklaşım, bölgesel dinamiklerin harekete geçirilmesi bölgelerin bilgi ve teknoloji alt yapılarının geliştirilmesi, girişimcilerin ve yenilik üretiminin desteklenmesi ve bölgelerin rekabet gücünün artırılması olarak değerlendirilebilir.
Bu bölümün ikinci kısmında, bölgesel gelişme yaklaşımları genel olarak değerlendirildikten sonra, bu yaklaşımlar çerçevesinde BKA’ların rolü ele alınmıştır. BKA’lar yeni bölgesel gelişme politikaları araçlarının en önemlilerinde biri olarak kabul görmektedir. İncelendiğinde, yeni bölgesel gelişme politikalarının amaçları,
BKA’ların amaçları ile tam bir paralellik gösterdiği görülmektedir. BKA’lar bölgelerindeki girişimcilere sağladıkları desteklerle bölgenin kendi kaynaklarını kullanarak kalkınmasına yardımcı olmaktadırlar. Bu şekilde içsel büyüme dinamiklerini de harekete geçirmektedirler. Anlaşılacağı üzere Bölgesel Kalkınma Ajansları, bölgesel ve yerel yönetimlere, yatırım alanlarından işgücü yapısına, ulaşımdan altyapıya kadar çeşitli konularda bilgi sağlamakta; bölgenin pazarlanması ve imajının yenilenmesine katkı vermekte ve yeni yatırımların bölgeye getirilmesine öncülük etmektedir.