Bölgesel Kalkınma Ajansları

Bölgesel gelişme sürecinde yeni yaklaşımlardan biri olan Bölgesel Kalkınma Ajansları daha önce de değinildiği üzere, bölgenin ihtiyaçlarını tespit eden, plan ve proje geliştiren, bölgedeki aktörler arasında ağlar kurulmasını teşvik eden, bölgeye diğer bölgelerden yatırım çeken ve uygulamaları denetleyen lider bir kurum olarak tanımlanabilir.

Son yıllara kadar yerel firmalar ile bölgeye dışardan gelen firmalar veya dış firma ile yerel firmaların yaptıkları ortak girişimler arasında teşviklerden yararlanmak açısından ayrıcalık gözetilmemekteydi. 1980’lerin ortalarından itibaren birçok ülke, bu tutumun bölgenin sanayileşmesini hızlandırdığını kabul etmekle beraber, ancak kalkınmanın bölgeye yayılmadığı, bölge halkının gelişme faaliyetine gerçekten katılamadığı gerekçesiyle, bölge içinden gelen küçük ve orta boy işletmelere ek özel teşvikler uygulamaya başlamışlardır. Kuzeydoğu Bölgesi Kalkınma Ajansı (SUDENE) ve Galler Kalkınma Ajansı (WDA) tecrübelerinde bu tutum açıkça görülmektedir.

BKA’ların, alt yapı yardımlarını, bölge ekonomisini canlandırmak ve yatırımları bölgeye çekmek amacıyla çoğu ülkede sağladığı görülmektedir. Bu konuda yerel idareler veya bölgesel kalkınma teşkilatlarınca kredi temini, arazi tahsisi, organize sanayi bölgeleri kurulması, standart fabrika binaları, iş merkezleri yapılıp kiralanması hatta işletmelerin iş, eğlence, teknoloji, araştırma, ulaşım, haberleşme gibi her türlü gereksinimi bir arada karşılayacak özel şehirlerin kurulması değişen derecelerde her bölgesel kalkınma hamlesinde yer almaktadır.

Kalkınma kuruluşlarınca ve yerel idarelerce gittikçe önemi artan bir mali yardım şekli de çeşitli türdeki işgücü eğitimi için şirketlere verilen teşviklerdir (örneğin Fransa). Yeni kurulmakta olan tesislerin önemli sorunlarından birini teşkil eden yeterli işletme sermayesi temini genellikle teşvik sistemleri dışında kalmaktadır. Yapılan gözlemler kalkınma ajanslarının; genellikle işletme sermayesinin tamamen girişimci tarafından karşılanması veya girişimci tarafından normal ticari finansman kurumlarından temin edilmesi yolunu tercih ettiklerini göstermektedir (Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, 192-193).

Uzun bir süredir bölgesel kalkınma hamlesi içinde olan ülkelerde kamu girişimciliğinin bölgesel kalkınma için yararlı olmadığı ve bölgenin gelişmesine engel olduğu, yerel girişimci potansiyelini geliştirmediği kanısı yaygınlaşmaktadır. Buna örnek olarak, Brezilya ve İtalya tecrübeleri gösterilmektedir. Diğer bir çok ülkede kalkınma faaliyetlerinin sonuçlarının analizinden, girişimciliği zedelediği ve kamuya gereksiz ölçüde bağımlılığı arttırdığı görüşüne varılmaktadır. Dolayısıyla ülkelerde bölgesel kalkınma için kullanılan kamu fonları sabit fiyatlarla yıllar içinde artmamakta, hatta bazı ülkelerde azalmak eğilimi bile göstermektedir. Özellikle Birleşik Krallık’ta Kalkınma Ajanslarının yükümlülüklerini gittikçe özel sektöre devretme eğilimi kuvvetlenmektedir. Bunun için sanayi merkezleri kurulması, tesislerin kiralanması, teknik yardım ve danışmanlık verilmesi gibi hizmetlerin gittikçe ticarileştirilmesi ve özel sektör tarafından karlı bir faaliyet olarak üstlenilmesi istenmektedir.

Bölgesel politikaların amaçlarına ulaşmada önemli bir araç olan Bölgesel Kalkınma Ajansları (BKA), genelde kamu kuruluşu olmalarına rağmen, merkezi idareden bağımsız olarak faaliyetlerini sürdürmektedirler. Merkezi yönetim kuruluş aşamasında finansal ve teknik destek sağlamalı, sonraki aşamalarda BKA’nın kendi finansal kaynaklarını yaratmasına izin vermelidir. Bu sayede bölgede bürokratik bir yapılanma yerine çok aktörlü yönetişim uygulanabilir (Eurada, 1999; 65-67).

BKA, bölgede ilgili tüm aktörlerin katılımı ile ekonomik ve sosyal gelişme için vizyon ve hedefler belirlemeli, plan ve projeler geliştirmelidir. Planlar ve projeler, gelişmenin ekonomik, sosyal ve çevre boyutunu entegre edecek şekilde hazırlanmalıdır. Projeler uygulamaya konmadan önce yaratabilecekleri çevresel etkiler açısından değerlendirilmelidir. BKA, bölgede gelişme politikaları, plan ve projeler üretecek, uygulayacak ve bölgedeki aktörleri koordine edecek bir kurumdur. BKA’nın uygulayabileceği politikalar şöyle sıralanabilmektedir:

ƒ Bölgenin gelişimi için vizyon, amaç ve hedef belirleyerek bölgedeki liderlik görevini üstlenmek,

ƒ Bölgede yenilik yaratılması için kurumlar ve işletmeler arası sinerjik yenilik ağları kurulmasına öncülük etmek,

ƒ Bölgenin bilgi ve teknoloji altyapısını iyileştirmek; bölgede yenilikçi çevre oluşturarak bölgeyi çekim merkezi haline getirmek,

ƒ KOBİ’lerin bilgi ve teknolojiye erişimini kolaylaştırmak, yerel girişimciliği desteklemek, KOBİ’lere girişimcilik ve ihracat ile ilgili bilgi ve eğitim vermek, girişimcilere risk sermayesini sağlamak,

ƒ Toplumda girişimcilik ve ihracat kültürünün yayılması için üniversitelerde, eğitim ve meslek kurumlarında, halk merkezlerinde eğitimler, seminerler düzenlemek,

ƒ Bölgenin ihtiyaçları doğrultusunda nitelikli işgücü havuzu oluşturmak, mevcut işgücünün bilgi tabanlı sektörde çalışabilmesi için gerekli eğitimi sağlamak,

ƒ Bölgeye sürdürülebilir gelişmeye yönelik yatırımlar çekmek,

ƒ İşletmeler arasında kaynakların ortak kullanılabileceği ağlar oluşturmak, bir işletmenin atıklarını başka işletmelerin girdi olarak kullanabilecekleri Eko Endüstri Park’ları kurmak, işletmeler arası sinerjik etkileşimi arttırmak,

ƒ Üniversiteler ve araştırma merkezlerinin geri dönüşüm, doğal kaynakların ikame malları, sürdürülebilir teknoloji üretimi gibi Ar-Ge çalışmalarını desteklemek,

ƒ Kaynakların etkin kullanımını sağlamaya yönelik önlemler almak; çevre kanunlarını titizlikle uygulamak,

ƒ Alan kullanımı ile ilgili planlar hazırlamak ve uygulamak,

ƒ Kampanyalar, eğitim programları, seminerler düzenleyerek toplumun enerji tüketim alışkanlıklarını şekillendirmek, enerji tasarrufu sağlamak, geri dönüşümü özendirmek ve toplumda çevre bilinci oluşturmak.

BKA’lar, yerel yönetimler, işletmeler, akademisyenler, sivil toplum örgütleri ve vatandaşların katılacağı platformlarda, bölgesel gelişme politikalarını tartışarak, tüm toplumun benimseyeceği bir strateji ve vizyon oluşturması gerekmektedir.diğer bir yandan BKA, belirlenen stratejinin başarıya ulaşması için toplumun geniş katılımını sağlamaya yönelik kampanyalar ve bilinçlendirme programları ile stratejinin toplum tarafından benimsenmesini sağlaması da son derece önemlidir. Ancak bu şekilde uygulanacak politikalar amaçlarına ulaşabileceği söylenebilir.

III. GELİŞMEKTE OLAN VE GELİŞMİŞ EKONOMİLERDE İZLENEN