Görsel Kültür Tabanlı Öğretim Yönteminin Öğrencilerin Eleştirel

Öğrencilerin eleştirel düşünme becerisinin geliştirilmesindeki ilk veri toplama aracından elde dilen bulgular, cevaplar halinde incelenmişti. Nitel veri toplama aracı olarak kullanılan “Çizgi Film İzliyorum” etkinliğinde yer alan ilk soru, İzlediğiniz çizgi

filmlerde hayvanlar ile ilgili benzer tipler nelerdir? öğrencilerin verdiği yanıtlar

aşağıdadır. Tablo 7

İzlediğiniz Çizgi Filmlerde Hayvanlar İle İlgili Benzer Tipler Nelerdir? Sorusuna Verilen Cevaplar

Öğrenci Öğrenci cevapları

01 Vampirler korkunç, köpekler şirin

02  _ Yarı hayvan yarı akrep _{Yarı vampir yarı canavar olan kahramanlar} 03 Maceralar aynı

04 Savaşlar

05 Kahramanlar çok güçlü

06 Ninja kaplumbağalar spiderman batman hayvanlarla ilgili kahramanlar 07 Metal örümcekler var

08 Tavşanlar şirin, aslanların güçlü olması 09 Tekken 6 daki kaplan, batman,scooby hepsi aptal 10

 Bütün kahramanlar kedi ve kız

 Bütün aslanlar güçlü bütün köpekler maceracı  Bütün kaplanlar komik

11 Kaplumbağalar Ninja oluyor

12 Penguenlerin iş yapması, zürafaların komik olması

13 Barbie gibi kız kahramanlar, hayvanlar benziyor aslanların güçlü olması 14 Spiderman, call of duty örümcek ağları ile saldırırlar

15  _ Scoby do odakikapek hep korkuyor. Kediler hep korkunçtur ve korkarlar

16 Kahramanlar iyilik ve kahramanlık yapar. Örümcek adam ve batman gibi. 17 Garfield komik videolardaki kedilere çok benziyor

18 Çok gözlü olmaları 19 Robot hayvanlar

20 Güçlü kartal, kahraman akrep 21 Teknolojik örümcekler var 22 Kurtlar benziyor 23  _ Aslan köpek güçlü

Gta tekken kan

24 Aslanlar güçlü, tavşanlar tatlı, ayılar korkunç

25 -

26 Sincaplar çok hoşuma gidiyor çok güzel şarkı söylüyorlar tıpkı insanlar gibi 27 Çizgi filmlerdeki kahramanlar güçlü, korkunç komik ve düşmanlar

İzlenilen filmle ilgili yorum yapmaları ve ilişkilendirmeleri istenilen öğrencilerin günlük yaşam deneyimlerinden örneklendirmeleri dikkat çekmiştir. Film içerisinde olmayan hayvanlarla ve nesnelerle ilişkilendirme yapmıştır. Ö20’nin “güçlü kartal, kahraman akrep” ya da Ö24’ün “aslanlar güçlü olur” ifadeleri kendi deneyimlerinden kaynaklanan örnekler vermiştir. Kültürel çözümlemelerin olduğu kadar kültürel karakterizasyonun ve kurgulanmasının da gündeme getirilmesi çabalanmış bu kapsamda bazı öğrencilerin kendi kültürleri dışında küresel kültürle ilgili Ö13 “Barbie bebek”, Ö16 “örümcek adam, batman”, Ö14 “spiderman, call of duty” gibi film ile hiçbir bağlantısı olmayan örnekler vermiştir. Ayrıca öğrenciler izledikleri filmdeki görüntüleri birebir yansıtmak yerine bu bilgileri başka imajlarla eşleştirmişlerdi. Ö3 “savaşlarla” ile Ö4 “maceralarla” ilişkilendirmiştir.

İzlediğiniz Bambi çizgi filmi ile daha önce izlediğiniz çizgi filmlerle benzeyen tipler var mı? Sorusuna öğrenciler aşağıdaki gibi cevap vermiştir.

Tablo 8

İzlediğiniz Bambi Çizgi Filmi İle Daha Önce İzlediğiniz Çizgi Filmlerle Benzeyen Tipler Var Mı? Sorusuna Verilen Cevaplar

Öğrenci Öğrenci cevapları

01 Tavşanlar şirindir. Geyikler bambinin annesi ve babası benziyor

02 -

03 -

04 Silahlar 05 Baykuş benziyor 06 Geyikler aynı

07 Tavşanlar, kuşlar, Kuğu yavrusu 08 Geyikler güçlü, baykuşlar bilge 09 Tavşanlar ve çirkin kuş yavrusu 10 Tavşanlartatlı _{Bambi’nin annesi ve babası çok cesur}

11 -

12 Tavşanlar tatlı ve komik 13 Kötü avcılar

14 Tavşanlar komiktir 15 Köpeklerin vahşi olması

16 Dafiduck’ daki avcı ile bambinin annesini yakalayan avcıların huyları aynı. 17 Tavşanlar, bambi büyümek isteyen bir ceylana benziyor.

18 Tavşanlar ve köpekler 19 Baykuş

20 Çılgın baykuş, güçlü geyik, susmayan kuş

21 -

22 Tavşanlar 23 Ördekler çirkin _{Baykuş bilge}

İzledikleri çizgi filmi daha önce izledikleri çizgi filmlerle karşılaştırmaları ve benzer olayları, tipleri bulmaları istenmiştir. Bunun amacı öğrencilerde eleştirel bir bakış açısını yakalamış olup olmadığını tespit etmektir. İzlediği film ile televizyonda yer alan dizileri karşılaştıran öğrenciler, Ö25 “maceralarının birbirine benzediğini”, Ö4 “bütün çizgi filmlerde silahların yer aldığını”, Ö15 “avcılıkla” gibi filmlerde ortak konuların yer aldığı yorumlarında bulunmuşlardır. Ayrıca Ö27, Ö2, Ö12,Ö15, Ö16 çizgi filmlerde yer alan hayvan karakterlerindeki benzerlikleri yakalamış, örneğin Ö15 “....köpeklerin neden vahşi çizildiği” ile ilgi eleştirel bir bakış açısı yakalamıştır. Öğrenciler izledikleri filmi analiz ederek, bir mesaj içindeki anlamın elemanlarının parçalanmış, irdelemiş ve eseri gruplama yolu ile elemanların bazı yollardaki benzer yanları ile farklı yanlarını belirlemişlerdir. Günlük yaşamdaki biçimlere karşı bilinç arttırılmıştır. Eleştirel ve yaratıcı düşünme desteği sağlayarak öğrencilerin olaylara ve nesnelere karşı çözme becerilerini geliştirdiği ortaya çıkmıştır. Medyada yer alan basmakalıp tasvirleri fark ettikleri ve yorumladıkları görülmüştür.

Bu sorunun devamı olarak aşağıdaki soruyu cevaplamaları istenmiştir. Aynı

olan bu tipler hangi düşünceleri, konuları ve davranışları tekrar ederek, bize neleri öğretmeye çalışıyor?

Tablo 9

Aynı Olan Bu Tipler Hangi Düşünceleri, Konuları ve Davranışları Tekrar Ederek, Bize Neleri Öğretmeye Çalışıyor? Sorusuna Verilen Cevaplar

24 Ördekler çirkin, köpekler vahşi 25 Filmler birbirine benziyor 26 Kokarcalar kış uykusuna yatarlar

27 Tavşanlar meraklı, baykuş bilgili, geyikler güçlü, köpekler sinirli

Öğrenci Öğrenci cevapları

01 Hayvanları avlamak istemeleri 02 Savaşı, avcılığın kötü bir şey olduğunu

03 -

04 Avlanmak ve savaş 05 Avlanmak kötüdür 06 Avlanmanın zararları 07 Hayvanları öldürmemeliyiz 08 Hayvanları sevip korumalıyız 09 Avlanmanın kötülükleri 10 Avcılar hayvanları öldürüyor

Yapılan araştırmada 27 öğrencinin 22 tanesi filmin izlenmesinin ardından “avcılıkla” ilgili cümleler kullanmıştır. Çizgi filmde geçen pek çok müzikli ve eğlenceli, günlük hayatı anlatan sahnelerin olmasına rağmen (Bambi’nin doğuşu, yürümeyi öğrenmesi, arkadaş edinmesi vb.) annesinin avcılar tarafından öldürüldüğü ve kendinin ise avcılarla ve av köpekleri ile karşılaştığı sahneden çok fazla etkilendikleri görülmüştür. Bu av sahnelerinin filmin geneline göre daha hareketli olması, yüksek ses ve müzik ile pekiştirilmesi daha çok ilgilerini çekmesine neden olmuştur. Ö26 “… Hayvanları avladıklarını göstererek bizimde avlanmamızı istiyor” ifadesi ile eleştirel bir bakış açısı ile avlanmayı genelleyerek yaşamımız üzerindeki etkisine fark etmiştir. Medya üretimlerinin tüketiminde hayati nokta olan kitlesel etkileşim doğrultularına odaklanmayı başarmışlardır.

Çizgi filmi izlerken çeşitli olumlu ya da olumsuz mesajlar var mıydı?

Sorusuna aşağıdaki cevaplar verilmiştir.

Tablo 10

Çizgi Filmi İzlerken Çeşitli Olumlu Ya Da Olumsuz Mesajlar Var Mıydı? Sorusuna Verilen Cevaplar

11 -

12 Hayvanların olumlu ve olumsuz şeylerinin anlatılması 13 Avlanmanın kötü olduğu, _{Bilgili ve akıllı olmamızı ve çirkinlikte üzülmememizi} 14 Avcıların hayvanları avlaması

15 Avlanmanın kötülüğü

16 İnsanların yaptığı avcılığın kötü olduğunu gösteriyor 17 Hayvanları avlamamayı 18 Avlanmanın kötülüğü 19 Ölmeyi öğretiyor 20 Savaşın kötülükleri 21 - 22 Hayvanları avlamak 23 Avlanırken kötülük yer alır

24 Avcılık ve hayvanların soyunun tükenmesi 25 Kurban edilen hayvanların kötü bir şey olması

26 Hayvanları avladıklarının göstererek bizi ava yöneltiyorlar 27 Avlanmanın kötülüğü

Öğrenci Öğrenci cevapları

01 1. Hayvanları avlamak istemeler 02 1. _2. Aşkın Gücü _Avcılık

04

1. Bambinin vurulması 2. Savaş gemilerinin gelmesi 3. 1. Dünya savaşının başlaması

05 1. Bambinin ölmesi _{2. Annesinin ölmesi}

06

1. Annesi ölüyor 2. Bambi doğuyor 3. Prens oluyor

07

1. Bambinin annesinin ölmesi 2. Birinin ölmesi 3. Ormanın yanması 08 1. Hayvanları sevmek 2. Hayvanları avlamak 3. Aşkın gücü 09 1. Avlanmak 2. Aşk 3. Savaş 10 1. Aşkın gücü 2. Cesaret 3. Üzüntü 4. Sevgi 11 1. Bilge baykuş 2. Zıp zıp tavşan 3. Deniz canlıları 12 1. Bambinin doğması 2. Annesinin ölmesi 3. Aşk 13 1. Sevginin önemi 2. Aşkın gücü 3. Kıymet bilmek 14

1. Bambi ve annesinin dikkatsiz olması ve annesinin ölmesi 2. Aşkın gücü 3. Savaş 15 1. Aşkın gücü 2. Sevgi 3. İyilik 16 1. Bambi’nin doğuşu 2. Orman yangını 3. Bambi’nin kral oluşu

17 1. Avcıların saldırması 2. Orman yangını 3. Bambi’nin vurulması 18 1. Kötü avlanma 2. Aşkın gücü

3. Arkadaşların birbiri için yaptıkları

19 1. Ölüm 2. Aşkın gücü 20 1. Ölüm 2. Barış 3. Avlamanın kötülükleri

21 1. _2. Bambi birini öldürüyor _{Annesi ölüyor}

22 1. Hayvanları avlamamalıyız 2. Bambi öldü 3. Bambipelin’i öldürdü 23 1. Aşk 2. Avlanmak 3. Savaşmak 24 1. Bambinin doğması 2. Annesinin ölmesi 3. Bambinin baba olması

25 1. _2. Annesinin ölmesi _{Aşkın olması}

26

1. Hayvanları öldürmemeliyiz anların bir hayatı var. 2. Hayvanlar dayanışma ve hoşgörü içinde yaşıyorlar 3. Hayvanlar birbirlerine bile saldırıyor.

27

1. Hayvanları avlamak 2. Bambinin vurulması 3. Savaş

En ilginç cevapların yer aldığı bu soruda, öğrencilerin izledikleri filmde fark ettikleri olumlu yada olumsuz mesajları yazmaları istenmiştir. 27 öğrenciden 14 ü “…aşk” cevabı verirken, 8 kız öğrenci “…Bambi’nin doğması”, erkek öğrencilerin 5’i, “…Bambi’nin lider olması, kral olması”, 4’ü “..ormanın yanması” cevabını vermişlerdir. Ön araştırma bulgularında yer alan erkeklerin liderlik ve güç imgelerine, kızların ise annelik imgelerine yönelik seçimleri devam etmektedir. Ölüm teması ile ilgili Bambi’nin ölümüne odaklanırken Ö21, Ö5 ve Ö22 çizgi filmde olmadığı halde Bambi’nin birini öldürdüğünü düşünmüş, Ö22 sınıf arkadaşı ile çizgi filmi ilişkilendirerek “…Bambi pelin’i öldürdü’, Ö7 “…birinin ölmesi”, Ö4”..çizgi filmde yer almadığı halde savaş gemilerinin gelmesi ve 1. Dünya savaşının başlaması” şeklinde yorumlamışlardır. İletişim sağlayan en etkin araca dönüşen ve hayatlarının her alanında yer alan çizgi film üretimlerine karşı daha deneyimli hale gelen öğrenci savaş, liderlik, aşk, doğanın ve hayvanlara karşı olumsuz tutumun farkına varmışlardır. Anlam ve kapsam açısından son derece geniş alanı kapsayan medyanın, insan yaşamında iletişim ve etkileşim süreçlerine ve yönelimlerine doğrudan etki edebilen bir olgu olduğu ortaya çıkmıştır.

Bu mesajların gerçek ya da hayal ürünü olduğunu nasıl ayırt ediyorsunuz?

Sorusuna öğrenciler aşağıdaki cevapları verdiler.

Tablo 11.

Bu Masajların Gerçek Ya Da Hayal Ürünü Olduğunu Nasıl Ayırt Ediyorsunuz? Sorusuna Verilen Cevaplar

Öğrenci Öğrenci cevapları

01 Ayırt edemiyorum

02 -

03 -

04 Bambinin annesinin vurulunca ölmesi ama bambinin vurulunca ölmememsi 05 Düşünerek

06 Hayvanlar konuşamaz

07 Hayvanların konuşması _{Bir tavşanla geyiğin arkadaş olması} 08 Bazıları çok abartılı bazıları gerçek 09 Bazıları çok saçma

10 Duyguların gerçekliği 11 Gerçekte yoklar hayal ürünü 12 Hayvanlar konuşamazlar 13 Mesajları karşılaştırarak 14 Bakarak ayırt ediyorum 15 Bakınca ayırt ediyorum

Öğrencilerin seyrettikleri çizgi filmde olan olayların gerçek olup olmadığıyla ilgili olarak bir kısmı Ö11, Ö5 ayır edebildiklerini ifade derken bir kısmı Ö1 ayırt edemediklerini yazmışlardır. Öğrencilerin büyük bir kısmı ise film ile gerçek hayat arasında ilişki kurarak ayıt etmeye çalışmışlardır. Ö26“..Bambi bir anda büyüyor ve vurulduğunda ölmüyor.”, Ö20 “…Alevler o kadar olamaz”, Ö21 “Geyikler kime âşık olacak diye savaşırlar ama Bambi 3, 3 metre atlaması imkansız” gibi ifadelerle aslında çokta belirgin bir ayıt etme yapamadıkları anlaşılmıştır. Yapılan çalışmada her gün izledikleri çizgi film, dizi ya da görüntülerin etkisi altında kaldıkları anlaşılan öğrencilerin izledikleri şeyde geçen öykülerin, kahramanlıkların, ölümlerin daha doğrusu film neye vurgu yapıyorsa ki böylece; müzik, renk ya da diğer materyallerle zenginleştirilmekte ayırt edemedikleri, hayal dünyalarında yaşattıkları anlaşılmıştır.

İzlediğimiz bu çizgi filmleri incelemek hoşunuza gitti mi? Sorusuna aşağıdaki

yanıtlar verilmiştir.

Tablo 12

İzlediğimiz Bu Çizgi Filmleri İncelemek Hoşunuza Gitti Mi? ve Sizce Görsel Sanatlar Dersinde Yaptığımız Bu Etkinliğe Benzer Görsel Kültür Çalışmaları Yapılmalı Mı? Sorularına Verilen Cevapların Dağılımı

16 Bu şeyler gerçekte olup olmadığını bilerek 17 Hayvanlar konuşamazlar

18 Gerçekte de olur 19 Çünkü çizgi film 20 Alevler o kadar olamaz

21 Geyikler kime âşık olacak diye savaşırlar ama bambi 3, 3 metre atlaması imkânsız 22 Aşık olma, bayılma, öpme

23 Olmadığını biliyorum 24 Bazı olaylar gerçekte oluyor

25 Hayvanların konuşması, bambinin 2 metre atlaması 26 Bambi bir anda büyüyor ve vurulduğunda ölmüyor 27 Gerçekte serbest yaşayan hayvanlar isim takılmaz

Çizgi Film İnceliyorum Evet Hayır Kararsızım

İzlediğimiz bu çizgi filmleri incelemek hoşunuza gitti mi?

n 24 3 0

% 88.9 11.1 0.0

Sizce görsel sanatlar dersinde yaptığımız bu etkinliğe benzer görsel kültür çalışmaları yapılmalı mı?

n 24 2 1

Öğrencilerin %88.9’unun bu çizgi filmi incelemek hoşuna gitmiş iken, %11.1’inin hoşuna gitmemiştir. Çocukların %88.9’u derslerde benzer kültür çalışmalarının yapılmasının gerektiğini, %7.4’ü gerekmediğini belirtmiş, %3.7’si ise bu konuda kararsız olduğunu belirtmiştir.

İlk soruyu 27 öğrencinin 25 “Evet” cevabı verirken 3 öğrenci (Ö4, Ö19, Ö21) “Hayır” cevabı vermiştir. Çizgi film izlemenin yanı sıra filmdeki basmakalıp tipleri anlamak, öğrencilerin kendilerini ve inanç sistemlerini keşfetmelerine yardımcı olan bu etkinlikten çoğunun memnun kaldığı anlaşılmıştır. Aynı zamanda teknoloji çağında yaşan bu öğrencelerini her gün kullandıkları ve ilgilendikleri nesneler ile görsel sanatlar dersinde etkinlikte bulunmaları hem ders motivasyonu açısından etkili olmuş, hem de eleştirel bakış açılarının gelişmesine yardımcı olmuştur.

Yaşadığımız çağda enformasyon tipileri ve fırtınaları söz konusu olup, bunlara maruz kalan kitleler bunların anlamını çıkaracak bilgi zamandan yoksundur. Her tarafı kuşatan iletiler anaforu, bir “hiber iletişim evreni” söz konusudur. Kitle iletişim araçlarının kullanılmadığı bir alan kalmazken, olaylar önemini yitirmekte ve enformasyon başlı başına bir olay haline gelmektedir. İnsanlar imge bombardımanının altında etkilenirken, her şeye en fazla evet ya da hayır diyebilen çocuklaştırılmış kitlelere dönüşmektedir (Aydın, 2002). Bu nedenledir ki, öğrenci cevapları evet ve hayır olarak vermenin daha kolay olduğunu belirtmiş ve diğer tablolarda görüldüğü üzere uzun cevaplar yazmak istememişlerdir.

Sizce görsel sanatlar dersinde yaptığımız bu etkinliğe benzer görsel kültür çalışmaları yapılmalı mı? Sorusuna aşağıdaki yanıtlar verilmiştir.

Tablo 12 yer alan ikinci soruya 27 öğrencinin 24 tanesi “evet” cevabını verirken 2 (Ö23, Ö5) öğrenci “hayır”, bir öğrencide “kararsızım” cevabı vermiştir. Gördüğü, duyduğu veya alıcıları etkisi altına girdiği kitle iletişim aracını, güzel ve hoş şeklinde tanımlayarak estetik tavrını ortaya koyan tüketicilerin, bu araçların yarattığı estetik olguların etkisinden kurtulabilmesinin ancak görsel sanat eğitimi ile desteklenmiş etkin bir eleştirel bakış açılarını geliştirilmesi ile mümkün olabileceği anlaşılmıştır. Bu etkinlikten genel olarak memnun kalan öğrencilerden bir kısmı resim yapmak istemiş ve

izlenen çizgi film ile ilgili özelilikle “liderlik, doğum, yangın” konular ile ilgili kendi istekleri ile resimler yapmışlardır.

Ö17 Ö15 Ö22

Ö13 Ö2

Yukarıda belirtilen ve öğrencilerin yazılarına yansıyan “Düşünmeyi Düşünme” etkinliğinde olduğu gibi kız öğrenciler daha çok aile, annelik gibi sahnelerden etkilendikleri görülmüştür. Öğrencilerin film izledikten sonra neden böyle bir tercih yaparak, resim çizmek istedikleri sorulmuş ve Ö17 “…ailesi ve oynama sahnesi resmetmek istedim”, , Ö15 “…Bambi’nin doğuşunu anlatmak istedim”, Ö22”…öpüşme sahnesi, sevgilisini bulma, aşık olma”, Ö13 “..ailesi ile mutlu olduğu sahneyi anlatmak istedim”, Ö2 “…Bambi’nin anne , anne diye bağırdığı sahneyi çizmek istedim” olarak cevap vermişlerdir. Kız öğrencilerin daha duygusal olaylara karşı hassas oldukları anlaşılmıştır.

Ö27 Ö25 Ö4 Ö4

Erkek öğrenciler ise daha çok liderlik, savaş, ölüm gibi konularla ilgilendikleri fark edilmiştir. Ö27”… Bambi’nin lider olması”, Ö25 “…ölüm sahnesi”, Ö4 “... kaçma sahnesi” resmetmek istediklerini söylemişlerdir. Kız öğrenciler ile erkek öğrenciler arasındaki konu seçimindeki farklar dikkat çekicidir. Görsel üretim teknolojilerinin yaratılmasında ve tüketim aşamasında medyanın günlük yaşantımızı, sosyal ilişkilerimizi, dünyayı algılayışımızı ve en önemlisi de çevre ile olan ilişkimizi dolaylı olarak etkilemesine ve biçimlendirmesine çok iyi bir örnek teşkil etmektedir. Bu etkileşimin kaçınılmaz bir sonucu olarak medya üretimleri de bir değişim süreci yaşamaktadır. Özellikle görsel dijital medyanın günlük olarak tercih edilen yapıların bünyesinde, işitsel ve görsel duyularımıza hitap eden plastik bir öğe olarak kullanılmasına ait pek çok uygulama sahası bulunmaktadır. Bu uygulamalardan etkilenen en büyük grup belki de çocuklardır. Medyanın öğrettiği basmakalıp tipleri içselleştirdikleri artık aşikârdır.

4.1.4. Görsel Kültür Tabanlı Öğretim Yönteminin Öğrencilerin Görsel